Koniki polskie w Białowieskim Parku Krajobrazowym

Koniki polskie to potomkowie legendarnego tarpana. Mało brakowało, a przestałyby istnieć całkowicie. Na szczęście gatunek ten w porę odrestaurowano i uratowano od zagłady. Teraz ich stada żyją w paru miejscach Polski. Interesujesz się dużą fauną Polski? Przeczytaj w takim razie i poznaj prawdziwe koniki polskie w Białowieskim Parku Krajobrazowym. 

Koniki polskie co to za zwierzęta, jak wyglądają?

Koniki polskie nazywane są także konikami typu tarpana, konikami leśnymi lub konikami biłgorajskimi. Jest to polska rasa konia późno dojrzewającego (w wieku 3-5 lat) w typie konia prymitywnego. To także koń długowieczny oraz odporny na choroby i wytrzymały na trudne (surowe) warunki utrzymania. Zwierzęta te charakteryzuje również niewielki, krępy wzrost i myszate umaszczenie z charakterystyczną, ciemną pręgą biegnącą na środku wzdłuż grzbietu.

Koniki te mają również pręgi na stawach skokowych i nadgarstkowych. Rzadko, ale występuje u nich również pręga łopatkowa. Grzywę mają obficie uwłosioną i czarną lub niemal czarną. Podobny jest również ich głęboko osadzony ogon, w którym przeświecają też jednak nieliczne, aczkolwiek dobrze widoczne jasne włosy.

Grzywa u źrebiąt i młodych koni sterczy podobnie, jak u prehistorycznych koni tarpanów malowanych na rysunkach naskalnych. Dodatkową ich ważną cechą, typową dla raczej dzikich kopytnych, jest również twardy róg kopytowy. Pozwala to konikom polskim pracować nawet na twardym podłożu bez konieczności podkuwania.

Koniki polskie w Białowieskim Parku Krajobrazowym – historia i pochodzenie.

Rasa konik polski (biłgorajski) wykazuje bardzo duże podobieństwo do wymarłego dzikiego konia tarpana. Choć jest tu pewne spokrewnienie, to jednak nie jest to genetycznie ta sama rasa. Mimo to, poza naszym krajem, koniki polskie bywają często określane potocznie właśnie mianem „tarpan”.

pasący się konik polski
pasący się konik polski w Rezerwacie Pokazowym Żubrów

Koników polskich nie należy też utożsamiać i mylić z koniem Przewalskiego. To inny dziki przodek konia domowego, tzw. koń azjatycki. W naturze ten dziki koń Przewalskiego przetrwał do połowy XX w. na Pustyni Gobi w rejonie pogranicza mongolsko-chińskiego. Jakie jednak dokładnie jest pochodzenie koników polskich? Otóż o żubrach, symbolu Puszczy Białowieskiej dokładnie wiemy i mamy udokumentowane ich pochodzenie. To jednak u omawianych koni, ta kwestia nie jest niestety w pełni wyjaśniona.

Wiadomo natomiast, że konie o podobnym wyglądzie żyły niegdyś w stanie dzikim. Źródła historyczne podają, że bytowały na rozległych stepach od Morza Kaspijskiego, do Morza Czarnego. Zamieszkująca te tereny ludność nazywała je właśnie tarpanami. Niestety jednak konie te wyginęły w 2 połowie XIX w. Tylko leśna forma tarpanów utrzymywała się najdłużej w stanie dzikim na lesistych terenach Europy Wschodniej.

Według zapisów historycznych, dziki leśny tarpan zamieszkiwał wschód Polski, Litwę i Prusy aż do końca XVII w. Naczelny Łowczy Królestwa Polskiego, baron Julian von Brincken zostawił zapis, że w Puszczy Białowieskiej te dzikie konie leśne można było jeszcze spotkać pod koniec XVIII w. Również one nie dotrwały jednak w swym pierwotnym stanie do naszych czasów.

Ostatnie dziko żyjące osobniki wyłapano bowiem w Puszczy Białowieskiej ok. 1780 r. i przekazano do zwierzyńca hrabiów Zamoyskich koło Biłgoraja. Potem ok. 1806 r. znaczną ich część rozdano też okolicznym chłopom, z powodu panującej wtedy biedy. Chłopi utrzymywali je na wpół dzikie, na kiepskich pastwiskach i wykorzystywali w pracy na roli.

Koniki polskie w Białowieskim Parku Krajobrazowym – odtworzenie rasy.

Przez niemal 100 lat te udomawiane tarpany żyły, pracowały i krzyżowały się z końmi domowymi. Typ prymitywnych koni posiadających wiele cech przypisywanych dzikim koniom tarpanom zachował się jednak w kilku regionach wschodniej Polski. Specjaliści Jan Grabowski i Stanisław Schuch w 1914 r. opisali te małe chłopskie myszate koniki. Natknęli się na nie w okolicach Biłgoraju. Stwierdzili, że są bardzo podobne do znanych z opisu i uważanych już za wymarłe tarpanów.

Późniejsze badania wykazały, że największe ich skupiska były na Wileńszczyźnie, Wołyniu, Polesiu i we wschodniej Małopolsce. Mimo mocnego przekrzyżowania z końmi domowymi, cechy tarpana były u nich bardzo silne. Uznano wiec, że stanowią dobry materiał do prób odrodzenia, jeśli nie tarpana, to przynajmniej rodzimej rasy koni prymitywnych. Profesor Tadeusz Vetulani wprowadził do powszechnego obiegu nazwę „konik polski”.

Uznał też naukowo, że istniała odmiana leśna tarpana, która przetrwała najdłużej i z niej wywodzi się konik polski. Omawiana Puszcza Białowieska stała się natomiast miejscem, w którym rozpoczęto i kontynuowano jego restytucję. Najpierw wykupiono od miejscowych chłopów konie wykazujące wyraźne cechy dzikiego tarpana (najwięcej z okolic Biłgoraja). Zwożono je do specjalnie utworzonego w 1936 r. w tym celu rezerwatu w Puszczy Białowieskiej.

Akcją kierował wspomniany Prof. Vetulani. We wrześniu 1939 r. stado liczyło już 40 sztuk. Niestety jednak te cenne prace selekcyjno-hodowlane przerwała II wojna światowa, w czasie której hodowla została zniszczona. Niemcy część koni zrabowali i wywieźli do Rzeszy na potrzeby swoich badań. Po wojnie, od 1949 r. prace te jednak kontynuowano pod kierownictwem Zakładu Doświadczalnego w Popielnie (woj. warmińsko-mazurskie).

Hodowle odbudowano z udziałem nielicznych koników rozproszonych po kraju i rewindykowanych z Niemiec. W 1952 r. przywieziono tam również ocalałą część stadka koników z Białowieży. W 1955 r. stadninę w Popielnie przejęła Polska Akademia Nauk PAN.

Koniki polskie w Białowieskim Parku Krajobrazowym – dalszy rozwój koników w Białowieży.

W Popielnie po wojnie podjęto m.in. pierwsze próby trzymania restytuowanych koników w systemie półwolnym, na dziko. Tak stworzono obecne koniki polskie, jako potomków niegdysiejszego tarpana. Charakteryzuje je dobre zdrowie i płodność, długowieczność, a także łagodny charakter, duża siła i odporność.

konik polski

W wymienionych wyżej miejscach są też utrzymywane w stadninach i sprzedawane. Ze względu na swoje dobre cechy, znajdują przy tym licznych nabywców. Kupuje się je szczególnie do lżejszych prac pomocniczych w rolnictwie i do hippiki dziecięcej. W Puszczy Białowieskiej przodek koników tarpan leśny przetrwał najdłużej, pod ochroną hrabiów Zamoyskich. Przed wojną zaczęto też odtwarzać ten gatunek w ośrodku hodowlanych założonym na terenie Puszczy Białowieskiej.

Obecnie, w Białowieskim Parku Narodowym koniki polskie chodzą po części na dziko po lesie, wraz z żubrami. Ich stadko można też oglądać w utworzonej tu Zagrodzie Pokazowej Żubrów. Są tu wielkie zagrody z żubrami, konikami polskimi, jeleniami, dzikami, dzikimi ptakami drapieżnymi itp.

Udostępnia się je do oglądania dla zwiedzających oraz do badań naukowych dla naukowców. W Puszczy Białowieskiej przede wszystkim jednak największe w naszym kraju stado koników polskich chodzi całkowicie wolne po lesie.

konik Polski w Białowieskim Parku Krajobrazowym

Koniki polskie gdzie jeszcze można je obecnie spotkać?

Głównymi ośrodkami hodowlanymi konika polskiego aktualnie w Polsce są:

na dziko w warunkach rezerwatowych – Popielno, Białowieski Park Narodowy, Roztoczański Park Narodowy, Biebrzański Park Narodowy, Stacja Doświadczalna w Stobnicy prowadzona przez Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu;

w warunkach hodowlanych stajennych – Popielno, Stadnina Koni Racot, Stado Ogierów Sieraków, Stadnina Koni Dobrzyniewo, Państwowa Stadnina Koni w Jeżewicach, Stadnina w Kobylnikach koło Poznania.

Główne największe polskie hodowle z wymienionych, to: Popielno na Mazurach, Białowieski Park Narodowy i Roztoczański Park Narodowy. Koniki polskie stanowią w nich przede wszystkim niezbędną rezerwę genetyczną (hodowla zachowawcza). W miejscowości Szklarnia koło Biłgoraja od 1986 funkcjonuje ostoja konika polskiego zwanego też konikiem biłgorajskim. Tu zaczęto odtwarzać te rasę koni pierwotnych, potomków tarpana. Obecnie jest więc tam hodowla zachowawcza koników tej rasy.

Hodowlą zachowawczą zajmuje się też gospodarstwo rolne w Kobylnikach koło Poznania. Utrzymywanych jest to ponad 100 sztuk koników polskich. W październiku 2007 r. rozpoczęto też program introdukcji (czyli wsiedlania) konika polskiego w Bieszczadach. Doskonale się to sprawdza w tym trudnym i dzikim terenie. Od niedawna stado koników polskich zgryza też na dziko trzcinowiska przy zalewie szczecińskim, na jego wschodnim brzegu.

koniki polskie Białowieża

To tak zwana pielęgnacja krajobrazu przez wypasanie. Dzięki nim mogą się tu gnieździć rzadkie i cenne, chronione ptaki wodno-błotne. Konik polski jest też wykorzystywany w lekkich zaprzęgach, w hipoterapii oraz jako konie wierzchowe. Sprawdza się przy tym zwłaszcza w rekreacji w rajdach i wycieczkach konnych (np. w gospodarstwach agroturystycznych).