Puszcza Białowieska jest absolutnie unikatowym miejscem na przyrodniczej mapie Polski, Europy i świata. Fakt, że to właśnie tutaj zachowały się jedne z ostatnich fragmentów lasu pierwotnego na świecie, doskonale oddaje wyjątkowość tego miejsca. Dzieje Puszczy Białowieskiej można porównać z dziejami państwa polskiego. Jedne i drugie były i są niezwykle burzliwe, choć oczywiście puszcza jest znacznie starsza. Historia Puszczy Białowieskiej to historia unikatowych gatunków zwierząt i roślin, historia królewskich polowań i szlacheckich przywilejów. To także historia barbarzyńskiej działalności rosyjskiego zaborcy i niemieckiego okupanta. Jedyna w swoim rodzaju i absolutnie fascynująca, dlatego warto ją poznać.
Historia Puszczy Białowieskiej-Formowanie się Puszczy Białowieskiej
Formowanie się Puszczy Białowieskiej, według źródeł historycznych, mogło rozpocząć się już kilkadziesiąt tysięcy lat temu. Oczywiście minęło wiele czasu, zanim w puszczy pojawiły się drzewa i znane nam rośliny. W końcowym okresie plejstocenu puszcza przypominała raczej arktyczne stepy. Ustąpienie zlodowaceń sprawiło, że pojawiły się sprzyjające warunki klimatyczne od rozwoju pierwszych organizmów. Na samym początku, pojawiły się mchy i porosty, które jako jedyne były w stanie przetrwać w panujących warunkach klimatycznych. Historia Puszczy Białowieskiej, jaką znamy obecnie, rozpoczyna się z końcem epoki lodowcowej.
Ok. 10 000 lat temu, na terenach dzisiejszej Białowieży, pojawiły się pierwsze gatunki roślin. Należy pamiętać, że ich zakres by mocno ograniczony za sprawą trudnych warunków atmosferycznych. Pierwszymi drzewami w puszczy były brzozy i sosny, które charakteryzowały się największymi możliwościami przetrwania w zimnym klimacie. Dęby, jesiony, wiązy i inne, popularne w puszczy drzewa, pojawiły się do 5 000 lat temu. Mniej więcej w tym samym czasie, na terenie puszczy pojawił się człowiek. Tak przynajmniej mogą świadczyć pierwsze ślady, znajdowane na tych obszarach przez archeologów Najczęściej są to proste narzędzia. O tym, że na terenie dzisiejszej puszczy znajdowały się osady ludzkie, świadczą z kolei pozostałości grobów oraz starych cmentarzysk. Natomiast odnajdywanie przedmiotów ze szkła i brązu, pochodzących z ok. III-V wieku naszej ery, świadczy o rozwoju cywilizacji na terenie białowieskich lasów.
Puszcza Białowieska w średniowieczu.
Średniowieczna historia Puszczy Białowieskiej to coraz bardziej intensywna ekspansja człowieka. Osadnictwo oraz wykorzystywanie zasobów lasu nie są w żaden sposób regulowane, rozwija się więc kłusownictwo i wyrąb drewna. Dopiero król Zygmunt III Waza, nadał puszczy formę ochrony, uznając ją za własność królewskiego dworu. Oznaczało to, że zarówno zasoby roślinne, jak i zwierzęce puszczy zarezerwowane były wyłącznie na potrzeby królewskiego dworu. Dekret ten uważa się za symboliczny początek ochrony Puszczy Białowieskiej.
Za panowania kolejnych władców, puszcza nadal służyła głównie do polowań królewskich, jednak stopniowo, przywileje tzw. wchodów do puszczy nadawane były szlachcie i duchowieństwu. Straż królewska skrupulatnie pilnowała, by nikt nieuprawniony nie wkroczył na teren lasu. Warto wspomnieć, że zwierzyna, upolowana podczas polowania, urządzonego przez Władysława Jagiełłę w 1409 roku, posłużyła za pożywienie wojska w trakcie Bitwy pod Grunwaldem rok później. W XVII wieku król Władysław IV Waza pozwolił z dobrodziejstw Puszczy Białowieskiej korzystać chłopom. W zamian za możliwość wyrębu drewna mieli on strzec lasu jako dóbr królewskich.
Puszcza Białowieskiej pod zaborami.
Okres 123-letniej niewoli Polski pod zaborami, można porównać z niewolą najcenniejszego polskiego lasu. W czasie gdy historia Polski pisana była krwią powstańców listopadowych i styczniowych, walczących o niepodległość, historia Puszczy Białowieskiej naznaczona została tonami trocin, powstających na skutek masowego wyrębu drzew, także w tych najcenniejszych. Wszystko za sprawą zaboru rosyjskiego, pod którego władania dostała się wschodnia Polska.
Za czasów cara Pawła, puszcza utraciła status specjalny, co umożliwiło masową eksploatację lasów. Rosjanie prowadzili wyręb, jakiego Puszcza Białowieska nigdy dotąd nie widziała. Barbarzyńskie postępowanie zaowocowało ogromnym zubożeniem naturalnego drzewostanu. Co więcej, w puszczy polowano bez opamiętania. Efektem tego było wybicie, chociażby 300 z ok. 500 żubrów mieszkających w puszczy. Populacja innych zwierząt leśnych również drastycznie spadła.
Okres międzywojenny
Barbarzyńską dla puszczy politykę, kontynuował niemiecki okupant. Już w czasach I wojny światowej, na terenie białowieskiego lasu zbudowane zostały trzy tartaki, mogące obrabiać miliony metrów sześciennych drewna, wycinanego na terenie puszczy. Niemcy zbudowali również 200 km torów kolejki wąskotorowej, zapewniającej transport drewna do tartaków. Nie trzeba dodawać, że na skutek masowego wycinania, cierpiały nie tylko drzewa, ale także inne, mniejsze gatunki roślin. Niestety, po wycofaniu się Niemców z Puszczy Białowieskiej, nie zakończył się jej masowy wyręb. Za kolejne 2,5 miliona metrów drewna wycinanego w puszczy, odpowiadała prywatna firma, której polski rząd wydzierżawił puszczę. Proceder trwał do 1929 roku. W latach 30. Lasy Państwowe również eksploatowały puszczę, wycinając ok. 400 000 m3 drewna rocznie.
Puszcza po wojnie.
II wojna światowa nie spowodowała większych zniszczeń. Powojenna historia Puszczy Białowieskiej to przede wszystkim działania ekologów, leśników i naukowców, mające na celu przywrócenie wielu gatunków roślin i zwierząt, zniszczonych lub wytępionych na skutek niekontrowanych polowań. Niestety, regularnie maleje udział starych drzew w ogólnym drzewostanie puszczy. Pod koniec lat 50. stare drzewa stanowiły ok. 37% całego drzewostanu, w latach 70. było to już tylko 30%.
