Żubr od stuleci jest symbolem Puszczy Białowieskiej. Był nim zawsze – nawet wówczas, gdy na skutek niekontrolowanych polowań, ostatni osobnik padł zastrzelony przez kłusownika. Okres, kiedy w puszczy nie było żubra, to czas swoistej żałoby i smutku dla wszystkich tych, którym na sercu leży dobro tych wielkich i wspaniałych zwierząt. Dziś sytuacja jest inna – żubry w Puszczy Białowieskiej są i mają się dobrze. Według aktualnych danych, na terenie całej puszczy ich liczba sięga ok. 1000 osobników, z czego niemal połowa po stronie polskiej. Taka ilość żubrów czyni Puszczę Białowieską największą naturalną ostoją żubra na świecie. Jednak faktów o białowieskich żubrach jest znacznie więcej i bez dwóch zdań, warto je poznać. Zapraszamy w podróż do krainy białowieskiego żubra – dumnego króla puszczy.
Żubr – charakterystyka
Żubr to największe i najpotężniejsze parzystokopytne zwierzę żyjące w Europie. Dorosły samiec może ważyć nawet ponad 900 kg, osiągając wysokość w kłębie ok 190 cm. Byki, czyli dojrzałe samce, charakteryzuje nieproporcjonalną budową ciała. Przednia część jest bardzo masywna, z wyraźnie zaznaczonym garbem, natomiast zad i tylne kończyny są znacznie mniejsze od przodu. Samica żubra, zwana krową, jest wyraźnie mniejsza od byka. Jej ciężar ciała może dochodzić maksymalnie do 600 kg. Jest również niższa.
Żubry, bez względu na płeć, mają rogi na głowie. Rogi byka są większe, a ich zakończenia skierowane bardziej na zewnątrz. Z kolei krowa ma poroże drobniejsze, osadzone wysoko i skierowane do środka. Umaszczeni żubrów jest płowo-brunatne, a okrywa włosowa znacznie bardziej obfita w przedniej części ciała. Szczególnie charakterystycznym elementem jest tzw. broda, czyli pasmo obfitych, zwisających włosów w dolnej części szyi.
Głównym rodzajem pożywieni żubrów są rośliny. Żubry w Puszczy Białowieskiej zjadają głównie trawy i zioła, które stanowią nawet ¼ ich pokarmu. Dziennie, dorosły byk musi zjeść ok. 40-60 kg pokarmu. Poszukiwanie pożywienia zajmuje mu większość czasu w ciągu dnia. Żubry żerują od wschodu słońca do zmroku. Inaczej niż łosie, nie gustują zbytnio w krzewach czy pędach młodych drzew. Preferują typową roślinność łąkową. Uzupełnieniem diety mogą być np. żołędzie, kora drzew i inne.
Żubry w Puszczy Białowieskiej — ich liczebność
Według aktualnych badań, populacja żubrów w Puszczy Białowieskiej oceniana jest na 965 osobników. Należy wiedzieć, że zbyt duża ilość żubrów na terenie puszczy, byłaby problemem, dlatego „nadprogramowa” populacja re-lokowana jest do innych rezerwatów, zarówno po stronie polskiej, jak i białoruskiej. Roczny cykl życia żubrów dzieli są na dwie pory: zimową i letnią. W porze zimowej, żubry koncentrują się wokół swoich stanowisk – polan leśnych, na których znajdują się stanowiska dokarmiania. Dokarmianie żubrów w zimie jest praktykowane od stuleci i pozwala ograniczyć śmiertelność zwierząt. Wokół miejsc, gdzie dokarmia się zwierzęta, mogą formować się liczne stada, liczące nawet do kilkudziesięciu osobników.
W porze letniej, żubry odłączają się od stada i rozpoczynają swobodne wędrówki po całym terenie puszczy. W tym czasie poszukują pożywienia „na własną rękę”. Żubry w Puszczy Białowieskiej często wędrują w grupach.
To właśnie grupa jest podstawową jednostką socjalną populacji żubra. Grupy dzielą się na mieszane i grupy byków. W grupie mieszanej znajdują się byki, krowy oraz młode. Liczebność grupy mieszanej to ok. 10 osobników. Znacznie mniejsze są grupy byków, skupiające do 3 samców. Co ciekawe, przynależność do grupy nie jest uwarunkowana powiązaniami rodzinnymi.
Puszcza bez żubra – dekada bezkrólewia
Zagładą żubrów w Puszczy Białowieskiej okazała się I wojna światowa. Źródła historyczne podają, że przed jej wybuchem w puszczy było ok. 700 żubrów. Niestety, ani jeden z nich nie przeżył wojny, czego przyczyną było m.in. szalejące i niekontrolowane kłusownictwo. Ostatni żubr zastrzelony został w 1919 roku. Przez następną dekadę na terenie Puszczy Białowieskiej panowało bezkrólewie – żubrów nie było tu aż do 1929 roku, kiedy to rozpoczął się proces restytucji żubrów w puszczy czyli przywrócenia ich do naturalnego środowiska. W tym celu, zaczęto osiedlać na terenie białowieskich lasów żubry przywiezione z innych hodowli. W 1939 roku, ilość żubrów w Puszczy Białowieskiej oceniana byłą na 16 sztuk (były to żubry nizinne i nizinno-kaukaskie). Od 1950 roku w puszczy żyły już wyłącznie żubry nizinne, typowe dla tutejszego klimatu.
Polowania na żubry
Żubry w Puszczy Białowieskiej nigdy nie miały łatwego życia. Niemal od początku działalności człowieka na tych terenach, były one traktowane jako potencjalny łup w polowaniach szczególne trofeum. W czasach kiedy Puszcza Białowieska należała do dóbr królewskich, a możliwości wchodzenia na jej teren regulowały specjalne przywileje, żubry nie mogły czuć się w niej bezpiecznie. Jako najpotężniejsze zwierzęta, stanowiły one szczególne trofeum dla myśliwych i kłusowników. Na żubry w Puszczy Białowieskiej polowali carowie rosyjscy w trakcie zaborów, wysocy rangą wojskowi niemieccy w czasie okupacji, ale także polscy królowie. Dowodem na to jest chociażby słynny obelisk, upamiętniający polowanie urządzone przez Augusta III Sasa w 1752 roku. Według źródeł, w jego trakcie zabito 42 żubry, ale także łosie, sarny i jelenie.
Rezerwat Pokazowy Żubrów
Jedną z największych atrakcji turystycznych Puszczy Białowieskiej jest istniejący od 1937 roku Rezerwat Pokazowy Żubrów. To właśnie tutaj, turyści mają możliwość podziwiana żubrów, żyjących w warunkach pół-naturalnych. Mieszczące się na powierzchni niemal 30 ha ogromne zagrody, porośnięte naturalną roślinnością, stanowią miejsce stacjonowania żubrów, ale także łosi, jeleni, saren, dzików i żubroni oraz koników polskich w typie tarpana. Zwiedzanie rezerwatu pozwala więc zobaczyć wszystkich jej najpotężniejszych mieszkańców w jednym miejscu, jest także wspaniałą lekcją przyrody, nie tylko dla najmłodszych.
