Mamy na Ziemi różne ekosystemy przyrodnicze. Warto je jednak znać nie tylko dla ich walorów krajoznawczych. Jednymi z najciekawszych są przy tym ekosystemy wodne. Interesujesz się przyrodą i ekologią? Chcesz sprawdzić, jak funkcjonują różne ekosystemy na świecie? Przeczytaj ten artykuł i dowiedz się wszystkiego na temat – ekosystem jeziora.
Ekosystem jeziora – co to jest?
Ekosystem jeziora składa się z dwóch części:
składniki biotyczne czyli żywe (ożywione) – np. rośliny, zwierzęta i mikroorganizmy wodne;
składniki abiotyczne czyli martwe (nieożywione) – np. piasek, muł, kamienie, woda, interakcje fizyczne i chemiczne.
Ekosystemy jeziorne stanowią doskonały przykład tak zwanych ekosystemów stojących. Ekosystem stojący dotyczy stojącej, a więc niepłynącej, lub stosunkowo nieruchomej słodkiej wody. Wody takie obejmują więc jeziora, stawy, oczka wodne, czy tereny podmokłe, jak np. bagna, trzęsawiska. Natomiast ekosystemy wodne płynące obejmują rzeki, strumienie, potoki, czy robione przez ludzi kanały. Razem oba te ekosystemy wód stojących i płynących, są przykładami ekosystemów słodkowodnych lądowych.
Ekosystem jeziora – jaką mają wielkość?
Ekosystem jeziora jest zróżnicowany. Mogą to być bowiem małe, tymczasowe baseny deszczowe o głębokości do ok. 20 cm. Są też oczywiście bardzo wielkie ekosystemy jeziorne takie, jak np. jezioro Bajkał, które ma maksymalną głębokość 1642 m. Bajkał to największe jezioro słodkowodne na Ziemi. Ogólne rozróżnienie między basenami i stawami, a jeziorami jest niejasne. Ogólnie przyjmuje się jednak, że całe dno stawów i basenów jest wystawione na działanie światła.
Natomiast cała toń wodna aż do dna w jeziorach nie jest przesycona światłem. Dochodzi ono bowiem jedynie do pewnej głębokości. Dwie inne podklasy jezior to także stawy, które zazwyczaj są małymi zbiornikami wodnymi, które przechodzą w tereny podmokłe, bagna, trzęsawiska. Druga to typowe, większe zbiorniki wodne. Jeziora i znajdujące się w nich zatoki mogą stopniowo wzbogacać się w składniki odżywcze.
Powoli wypełniają się wtedy osadami organicznymi w procesie zwanym sukcesją. Kiedy ludzie korzystają ze zlewni, ilość osadów wchodzących do jeziora może wtedy przyspieszyć ten proces. Chodzi o dodawanie osadów i składników odżywczych do jeziora poprzez np. ścieki miejskie i rolnicze. Zjawisko to jest znane jako eutrofizacja wód.
Ekosystem jeziora – strefowość jezior.
Niektóre jeziora ulegają ponadto sezonowej stratyfikacji. Stawy i baseny mają też specyficzne regiony zwane strefami. Jeden wspólny system dzieli przy tym jeziora na trzy główne strefy:
Strefa przybrzeżna, strefa litoralna –
chodzi tu o strefę zbiornika wodnego przylegającą do jego brzegu, czyli do lądu. Strefę tę charakteryzują ogólnie najlepsze warunki życia w wodach. Jest tu bowiem dużo światła i tlenu. Panuje też dużo mniejsze zasolenie, w przypadku wód słonych. W tej strefie jest również najbardziej urozmaicona rzeźba dna. Strefa ta jest jednak najbardziej podatna na niestałość czynników środowiskowych. Panuje tu bowiem dobowa i sezonowa zmienność oświetlenia i temperatury.
Noc przynosi ciemność, a dzień jasność i obniżenie temperatur. Podobnie działają pory roku, w tym szczególnie zima i lato. W tej strefie ekosystem jeziora dotyka zima zlodzenie. Powstaje tu jednak największa obfitość materii organicznej i zalega największa ilość produkowanego przez nią detrytusu. Detrytus to drobnoszczątkowa, martwa materia organiczna (martwe szczątki zwierząt i roślin, ich odchody). Z powodu tego nadmiaru materii organicznej, strefa ta podlega największym wahaniom stężenia tlenu.
Opisywany tu litoral czyli strefa przybrzeżna, został też dodatkowo podzielony na cztery podstrefy. Pierwszą jest strefa roślinności bagiennej. Drugą podstrefą są rośliny wynurzone (np. trzciny). Trzecia jest podstrefa roślin mających liście pływające (np. grzybienie białe, grążel żółta). Czwarta podstrefa dotyczy roślin zanurzonych (np. moczarka, rdestnica, rogatek). Litoral to w zasadzie jedyna strefa ekosystemu jeziora, w której bytują rośliny zakorzenione.
Często również tworzą one tzw. szuwar wysoki, rosnący w wodzie i ponad wodą oraz na brzegu. Wśród roślin i glonów, jakie żyją powszechnie w tej strefie, można wymienić: makrofity, zielenice, czy glony peryfitonowe (tzw. mikrofitobentos). Natomiast przedstawiciele świata zwierząt strefy litoralnej ekosystemu jeziora są m.in.: ryby, jamochłony, szkarłupnie, pierścienice, obleńce, mszywioły.
Żyją tam również liczne mięczaki (w tym ślimaki) gąbki, skorupiaki, ramienionogi, czy wreszcie owady wodne. Często też stosuje się tu nazwę bentos, jako strefa obejmująca obszary dna i brzegów.
Strefa toni wodnej, pelagial –
chodzi tu o wody jezior oddzielone od brzegów strefami litoralu i sublitoralu. Pelagial podzielony jest przy tym na dwie dalsze strefy, strefę wody otwartej i strefę wody głębokiej. Toń wodna czyli pelagial obejmuje więc dobrze naświetloną warstwę wody, sięgającą do głębokości 200-400 m od powierzchni zwanej epipelagialem. Epipelagial to pierwsza od góry podstrefa pelagialu (górna prześwietlona warstwa wód). Należą tu również mniej naświetlone, kolejne coraz głębsze warstwy-podstrefy, jak: mezopelagial, batypelagial i abisal.
Batypelagial to ciemne wody zalegające ponad stokiem kontynentalnym. Pelagial zasiedlają różne gatunki zaliczane do zespołu zwanego planktonem i drugiego zespołu określanego nektonem. W strefie otwartej wody (lub strefie fotycznej) światło słoneczne wspomaga fotosyntezę glonów i gatunków, które się nimi żywią. W warstwach powierzchniowych pelagialu bytuje przy tym głównie plankton roślinny, a jego granicę występowania wyznacza docierające tam światło.
Plankton zwierzęcy żyje natomiast w całej toni wodnej, a nie tylko w jej wierzchnich warstwach. Dopiero w nektonie występują ryby i skorupiaki, a nawet wodne płazy czy żółwie. Pelagial to jednak nie tylko otwarta toń wodna w jeziorach. Wyróżnia się bowiem tę strefę również w morzach, oceanach, czy zatokach morskich.
Jest tu strefą graniczącą ze strefą brzegową i strefą głębinową. Ciągnie się aż do granicy przenikania światła. Głębiej jest już ciemność. Pelagial to również obszar wód ekosystemu jeziora, który leży poza litoralem oraz nad profundalem.
Dolna strefa głębokich jezior, profundal –
ponieważ niektóre jeziora mają też głębokie obszary dna nienaświetlone, systemy te mają dodatkową strefę, zwaną profundalną. Jest to jednak strefa typowa tylko dla jezior głębokich i jest położona najgłębiej. Leży przy tym poniżej poziomu, do którego dociera jeszcze na tyle dużo światła słonecznego, aby możliwe było podtrzymanie przebiegu fotosyntezy. Profundal jako głębinowa strefa najgłębszych jezior, rozciąga się więc poniżej dolnej granicy docierania światła.
W jej skład wchodzi więc dno i strefa przydenna, jako warstwa wody kontaktująca się z dnem. W profundalu jest już bardzo ciemno i okresowo brakuje tlenu, ponieważ życie tu zamiera. Strefę profundalną charakteryzuje zatem gęstniejący mrok, a w związku z tym również stała niska temperatura wody. Przy dnie na dużych głębokościach temperatura wody sięga wtedy zawsze maksymalnie tylko ok. 4oC. Przy tak niskiej temperaturze, woda jest wtedy najbardziej gęsta.
W strefie bardzo głębokiej wody światło słoneczne nie jest dostępne. Sieć pokarmowa opiera się więc tutaj na detrycie przedostającym się z pozostałych dwóch stref. W strefie profundalnej bytują też konsumenci i reducenci (brak producentów) uzależnieni od dostaw pokarmu z bogatszych w światło warstw wyższych. Życie jest tu możliwe jedynie dzięki dopływowi materii z przybrzeżnego litoralu i pelagialu toni wodnej.
Jeśli jeziora są zanieczyszczone, co przecież nie jest rzadkością, to gromadzą się w nich związki chemiczne toksyczne dla organizmów żywych. Jednym z najbardziej uciążliwych jest w tym wypadku siarkowodór. Następuje też wtedy pogłębiający się brak tlenu. Profundal jest więc przez to często strefą już martwą. W strefie profundalu rozwijają się wtedy już tylko organizmy beztlenowe, jak na przykład bakterie siarkowe i inne podobne.
Te trzy obszary opisane wyżej obszary strefowe mają zwykle bardzo różne warunki abiotyczne.
Inne są też przez to bytujące w nich gatunki żywicielskie, które są specjalnie przystosowane do życia w tych różnych warunkach. W głębi lądu, od strefy litoralu można też często zidentyfikować dodatkową strefę nadbrzeżną. Rosnące w niej rośliny wciąż są dotknięte obecnością jeziora. Na strefę tę oddziałują bowiem np. skutki wiatrów, wiosennych powodzi i zimowych uszkodzeń lodu. Teren tam bywa czasem podmokły-bagnisty nawet przez cały rok.
Produkcja jeziora jako całości, jest więc wynikiem produkcji z roślin rosnących w strefie litoralu. Do tego dochodzi również produkcja planktonu rosnącego na otwartej wodzie i w strefie przydennej, jeśli to płytki zbiornik wodny. Również wymienione w posumowaniu tereny podmokłe mogą być częścią tego systemu.
Tworzą się bowiem naturalnie wzdłuż większości brzegów jezior. Szerokość tej podmokłej strefy przybrzeżnej zależy od nachylenia linii brzegowej. Wpływa też na nią wielkość naturalnych zmian poziomu wody w ciągu roku i pomiędzy poszczególnymi latami. Często w tej strefie są martwe drzewa i ich szczątki, tzw. wiatrołomy. Stanowią ważne siedlisko dla ryb i ptaków lęgowych. Chronią też linie brzegowe przed erozją.
[…] Ekosystem jeziora […]
[…] Ekosystem jeziora […]