Zwierzęta Antarktydy

Antarktyda to kontynent położony najdalej na południu Ziemi, tajemniczy i odseparowany od reszty lądów. Antarktyda jest pokryta w znacznym stopniu lodem i stanowi tzw. południowy biegun zimna. Mimo tak niesprzyjających warunków, występują tu jednak żywe organizmy. Przedstawimy najpopularniejsze zwierzęta Antarktydy i jej roślinność. Zapraszamy do lektury.

wody Andvord Bay na Antarktydzie
pokrywa lodowa i wody Andvord Bay na Antarktydzie

Antarktyda

Odosobniony kontynent na południu kuli ziemskiej. Leży w rejonie Antarktyki na półkuli południowej, niemal w całości na południe od antarktycznego koła podbiegunowego. Antarktydę otacza Ocean Południowy. Znajduje się na nim tzw. geograficzny biegun południowy. To również meteorologiczny, południowy biegun zimna i jedyny kontynent na Ziemi, który jest całkowitą anekumeną, czyli miejscem niezamieszkanym na stałe i nieużytkowanym gospodarczo (w ciągu roku w różnych stacjach badawczych przebywa tu okresowo jedynie 1000 do ponad 4000 osób).

Powierzchnia Antarktydy wynosi 14,0 mln km2. Jest to więc piąty co do wielkości kontynent na świecie (po Azji, Afryce oraz Ameryce Północnej i Południowej). Powierzchnia Antarktydy jest prawie dwa razy większa od Australii. Około 98% Antarktydy na stałe pokrywa gruba polarna czapa lodowa (jej średnia grubość wynosi aż 1,9 km). Antarktyda jest więc najzimniejszym, najsuchszym i najbardziej wietrznym kontynentem, ma też najwyższą średnią wysokość n.p.m. ze wszystkich kontynentów na Ziemi. Uznaje się ją ponadto za kontynent pustynny, z roczną sumą opadów 200 mm wzdłuż wybrzeża i znacznie mniej w głębi lądu. Temperatura spada tu poniżej −90°C, dlatego tylko organizmy bardzo precyzyjnie przystosowane do tak wielkiego zimna są w stanie przetrwać na Antarktydzie. Również zbiorowiska roślinne są tu bardzo ubogie i mają charakter jedynie bardzo niskiej tundry. Na tym lodowatym kontynencie żyje jednak także wiele gatunków archeanów (archeobakterie), bakterii, grzybów, protistów (pierwotniaki), a także niektóre rośliny i zwierzęta.

mapa antarktydy
Antarktyda

Zwierzęta Antarktydy

Żyją tu takie zwierzęta, jak: nicienie, niesporczaki, roztocze, pingwiny, albatrosy, narwale, orki, wieloryby, foki, lamparty morskie. Cechą charakterystyczną fauny antarktycznej jest przy tym brak rodzimych całkowicie lądowych kręgowców. Wszystkie tu bytujące są bowiem ssakami płetwonogimi, przystosowanymi do życia w dwóch środowiskach: wodnym i lądowym.

Ptaki Antarktydy

Ptaki są tu reprezentowane przez 53 gat., w tym: wspomniane pingwiny (dominują, stanowiąc 90% biomasy tutejszych ptaków Oceanu Południowego i Antarktydy), albatrosy, kormorany, wydrzyki, mewy, rybitwy, warcabnika, fulmary). Charakterystyczne gatunki pingwinów Antraktydy to m.in.: pingwin cesarski (Aptenodytes forsteri), p. Adeli (Pygoscelis adeliae), p. maskowy (P. antarcticus) i p. białobrewy (P. papua). Jednym z trzech ptaków gniazdujących wyłącznie na Antarktydzie jest petrel śnieżny (Pagodroma nivea).

ptak Antarktydy
zwierzęta Antarktydy petrel śnieżny (snow petrel)

Ssaki Antarktydy

Ssaki są reprezentowane już tylko przez 6 gat. należących do nadrodziny płetwonogich (Pinnipedia). Ssaki Antarktydy potrzebują środowiska lądowego do reprodukcji, przejścia tu okresu linienia i pierzenia oraz oczywiście do odpoczynku (foki i lamparty morskie). Jednak są całkowicie uzależnione też od środowiska morskiego, w którym zdobywają pożywienie i spędzają ogrom czasu. Spośród ssaków endemiczne są 4 gatunki: krabojady focze (Lobodon carcinophagus), foki Weddella (L. weddelli), lamparty morskie (Hydrurga leptonyx) i foczka mała zwana też foką Rossa (Ommatophoca rossi).

Spotykane tu ssaki wiodące wyłącznie morski tryb życia to: orki, narwale i wieloryby. Wśród żyjących tu waleni występują: płetwal błękitny, finwal, sejwal, minke, humbak, wieloryb gładkoskóry, kaszalot, butelkonos. Występuje tu także ok. 100 gatunków ryb oraz kalmary i bogaty w składzie gatunkowym plankton. Populacja wielu gat. wielorybów jest tu zagrożona wyginięciem, z powodu prowadzonego od XIX w. wielorybnictwa rabunkowego. Jeszcze w XIX i na początku XX w. na potęgę wybijano tu foki. W 2010 r. ukazał się spis gat. żyjących w morzach Antarktyki, przygotowany przez ok. 500 badaczy przy okazji Międzynarodowego Roku Polarnego.

pingwin cesarski
zwierzęta Antarktydy pingwiny cesarskie

Faunę typowo lądową stanowią głównie bezkręgowce, reprezentowane przez kilka gatunków muchówek z rodziny ochotkowatych (występują na okalających wyspach i w rejonie nadmorskim). Największym wyłącznie lądowym zwierzęciem żyjącym na Antarktydzie jest nielotna muchówka Belgica antarctica, osiągająca jednak tylko do 6 mm długości. Inne organizmy lądowe tego rejonu to: bakterie, pierwotniaki, nicienie, roztocze, niesporczaki, wrotki, skoczogonki, mała grupa owadów (np. wszy). Słodkowodne zbiorniki śródlądowe zasiedlają nieliczne gatunki wrotków, widłonogów, wioślarek i małżoraczków. Bardzo duży udział mają tu gat. endemiczne, występujące wyłazie na Antarktydzie, jak np. prawdopodobnie wszystkie gatunki nicieni i większość gatunków skoczogonków.

wieloryb
wieloryb w pobliżu góry lodowej na Antarktydzie

Rośliny i zwierzęta Antarktydy

Podsumowując należy dodać, że najobficiej występują tu zwierzęta Antarktydy należące do fauny bentosowej i pelagicznej mórz oblewających ten kontynent – ponad 8200 gat. Najliczniejsze są wśród nich stawonogi (2309 gat.), potem nicienie (1909 gat.) i strunowce (718 gat.). Spośród kręgowców wodnych najliczniejsze są ryby (314 gat.), natomiast ssaki wodne obejmują tylko 10 gat. waleni. Bardzo dużo jest też wodnych gat. endemicznych – m.in. 43% wśród występujących tam gat. małży, 74% wśród gat. ślimaków, dwie rodziny ryb (rodzina Bathydraconidae i Channichthayidae). Duży odsetek endemitów w faunie szelfowej jest wynikiem izolacji Antarktydy, spowodowanej przez wokółantarktyczny prąd morski. Drugim powodem jest ewolucja ukierunkowana na przystosowywanie się tutejszych zwierząt do skrajnie surowych warunków środowiskowych.

Inna charakterystyczna cecha bentosu okolicznych wód to brak krabów, za to obecność strzykw i pelagicznych ślimaków takich samych jak w Arktyce (biegun północny), a także długowieczność różnych gat. zwierząt oraz ich gigantyzm (szczególnie w przypadku waleni). Przedstawiciele wielu gat. zwierząt Antarktydy żyją dłużej i osiągają większe wymiary ciała, w porównaniu z ich pobratymcami z wód cieplejszych.

foka
mała foczka czekająca na mamę na Antarktydzie

Inne organizmy żyjące na Antarktydzie

Żyje tu również ok. 700 gat. glonów, które należą głównie do fitoplanktonu. Znane są z inicjowania zjawiska określanego „czerwonym śniegiem”. W osadach jezior antarktycznych żyją archeany, okrzemki i bakterie. Naukowcy wykazali, że bakterie przeżywają nawet pod lodem grubym na 800 m, w jeziorach podlodowcowych. W morzu występuje też fitoplankton (jego produkcja wynosi ok. 610 mln ton rocznie) i makrofity stanowiące pokarm dla zooplanktonu. Na Antarktydzie jest też ok. 1150 gat. grzybów, z których ok. 400 gat. tworzy porosty. Antarktyda nie sprzyja wegetacji roślin, z powodu niskich temperatur, słabej gleby oraz niedoboru wilgoci i światła słonecznego. Flora występuje na ograniczonych obszarach i jest mało zróżnicowana. Głównie są to mszaki – ok. 100 gat. mchów i 25 gat. wątrobowców. Reszta to dwa rodzime gatunki roślin naczyniowych, rosnące na Półwyspie Antarktycznym (śmiałek arktyczny Deschampsia antarctica i kolobant antarktyczny Colobanthus quitensis) i zawleczona tu przez ludzi wiechlina roczna (Poa annua).

lwy morskie
lwy morskie zwierzęta Antarktydy

Ekosystemy Antarktydy

Zwłaszcza lądowe i słodkowodne ekosystemy Antarktydy wyróżnia stosunkowo prosta struktura i krótkość łańcuchów pokarmowych. Fauna morska jest stosunkowo uboga, choć większa niż w Arktyce. Na lądzie żyją w ogóle nieliczne gatunki. Ekosystemy pelagiczne są latem stosunkowo mocno produktywne, jednak zimą ich produktywność drastycznie maleje (średnia roczna produkcji pierwotnej wynosi tu ok. 20-100 g/m2/rok). Wysoką liczebność notuje się jednak u niektórych gat. widłonogów, skrzydłonogów i eufauzji (pancerzowce morskie, kryl). Kryl antarktyczny bytuje tu jako gatunek kluczowy ekosystemu Oceanu Południowego. Stanowi bowiem ważne źródło pożywienia dla większości tutejszych zwierząt – wielorybów, uchatek, fok, kałamarnic, ryb z podrzędu nototeniowców, pingwinów, albatrosów i wielu innych gat.

zwierzęta antarktydy
zwierzęta Antarktydy

Ochrona przyrody Antarktydy

Głównymi problemami są tu możliwość niezamierzonego sprowadzenia (zawleczenia) obcych gatunków, przełowienie (szczególnie kryla, jako podstawowego elementu rodzimego ekosystemu i wielorybów), nielegalne polowania na gatunki rodzime (np. na foki i wieloryby) oraz nielegalne i nielimitowane połowy ryb (szczególnie antara patagońskiego). Nie bez znaczenia jest też zanieczyszczenie środowiska i dziura ozonowa. Ekosystemy Antarktydy i tworzące je organizmy chroni jednak obecnie międzynarodowy Protokół o ochronie środowiska naturalnego do traktatu antarktycznego, nazywany też Protokołem madryckim lub Protokołem środowiskowym. Wszedł on w życie w 1998 r. Protokół ten jest głównym dokumentem dotyczącym ochrony przyrody i zarządzania bioróżnorodnością na tym kontynencie. Inne akty prawne to: Ustawa o ochronie Antarktydy z 1978 r. uchwalona w USA (ograniczenia w amerykańskiej działalności na Antarktydzie) oraz Konwencja o ochronie żywych zasobów morskich Antarktyki (CCAMLR) z 1980 r., która wymaga, aby regulacje prawne dotyczące łowisk na Oceanie Południowym zawsze uwzględniały potencjalne skutki dla całego ekosystemu Antarktyki.

zwierzęta Antarktydy, zwierzęta Antarktydy, zwierzęta Antarktydy

COMMENTS

Comments are closed.