W rozwoju ewolucyjnym zwierząt ssaki zaliczają do grupy najwyżej uorganizowanej. Dział zoologii zajmujący się badaniem ssaków to teriologia. W Polsce najważniejszym ośrodkiem naukowo-badawczym specjalizującym się w pogłębianiu i upowszechnianiu wiedzy o ssakach jest utworzony w 1952 roku Instytut Biologii Ssaków Polskiej Akademii Nauk Białowieża.
Ssaki są gromadą stałocieplnych kręgowców. Szacuje się, że pierwsze ssaki pojawiały się na Ziemi ok. 200 mln lat temu, pod koniec triasu. Wywodzą się z gadów ssakokształtnych, dominujących kręgowców lądowych w permie.
Ssaki opanowały wszystkie środowiska na Ziemi. Można je spotkać na lądzie, na drzewach, w wodzie, powietrzu i pod ziemią. 65% saków stanowią gryzonie. Latających ssaków jest więcej, niż mogłoby się nam wydawać, gdyż na Ziemi występuje ok. 1000 gatunków nietoperzy. Ssaki w najmniejszym stopniu opanowały środowisko wodne. Ssaki morskie wywodzą się od przodków zamieszkujących tereny lądowe.Ssaki wodne cechują się tym, że uległy znacznym przekształceniom i uwstecznieniu. Pod wieloma względami są bliższe rybom niż ssakom. Do ssaków zalicza się także człowieka, który jest ssakiem naczelnym z rodzinny człowiekowatych.
Najważniejsze cechy charakterystyczne ssaków:
- rozwinięty mózg,
- rozwinięte gruczoły skórne,
- posiadanie gruczołów mlecznych, dzięki którym samice mogą karmić młode,
- stałocieplność,
- pokrycie włosami (rzadko pokrycie łuskami, nigdy piórami),
- żyworodność,
- każdy gatunek ssaków ma stałą ilość zębów,
- oddychanie powietrzem atmosferycznym za pomocą płuc,
- obecność czterech dobrze wykształconych kończyn (wyjątek walenie),
- czterokomorowe serce.
Charakterystyka ssaków – mózg
Ssaki charakteryzują się najlepiej ze wszystkich zwierząt rozwiniętym mózgiem. Znaczny rozwój mózgu u ssaków sprawił, że są to zwierzęta cechujące się znaczną sprawnością. Dobrze rozwinięte narządy węchu i słuchu ułatwiają im życie, zdobywanie pokarmu i ochronę przed wrogami. Większość ssaków ma bardzo dobry wzrok i słuch, choć często rozróżniają tylko dwie barwy.
Charakterystyka ssaków – stałocieplność
Ważną cechą ssaków jest ich stałocieplność wynikająca z dobrze rozwiniętej termoregulacji, intensywnej wymiany gazowej i niemieszania się krwi w układzie żylnym i tętniczym. Ssaki potrafią utrzymać stałą temperaturę ciała także dzięki grubej skórze i włosom.
Charakterystyka ssaków – skóra i włosie
Niektóre ssaki pokryte są gęstą sierścią, inne rzadką i ledwie zauważalną. Rzadkie i długie włosie określa się ościstymi, z kolei gęste i krótkie wełnistymi. U waleni i innych ssaków morskich pokrycie włosiem występuje tylko w pierwszym okresie życia, potem na skutek przejścia do wodnego środowiska, owłosienie zanika, zostają tylko włosy czuciowe. Skóra u większości ssaków jest gruba i dwuwarstwowa. W skórze znajdują się liczne gruczoły łojowe, potowe, zapachowe i mleczne.
Charakterystyka ssaków – uzębienie
Każdy ssak ma stałą, charakterystyczną liczbę zębów. Żeby różnicuje się na siekacze, kły, przedtrzonowce i trzonowce. Każdy gatunek ssaka ma swój stały wzór zębowy. U większości ssaków występują dwa pokolenia zębów: mleczne i stałe. Choć zdarzają się wyjątki, na przykład walenie, które nie mają zębów mlecznych oraz nietoperze i ryjówki, w których mleczaki zanikają jeszcze w życiu płodowym. Zębów nie posiadają kolczatki, mrówkojady, łuskowce i fiszbinowce.
Polskie ssaki charakterystyka
Na terenie Polski występują ssaki z rzędów:
- Owadożernych. Prowadzą nocny tryb życia, żywią się owadami, ślimakami, kręgowcami i stawonogami. Są pożyteczne, gdyż żywią się szkodliwymi owadami. Do ssaków owadożernych zalicza się kretowate, jeżowate i ryjkowate.
- Nietoperzy. Jako jedyne ssaki posiadają zdolność aktywnego lotu. Żywią się głównie owadami-szkodnikami. W Polsce występują nietoperze z rodziny podkowcowatych i mroczkowatych.
- Drapieżnych. Żyją parami, rzadko tworzą liczniejsze stada. Żywią się głównie pokarmem zwierzęcym, czasem także padliną i roślinami. Wśród drapieżników znajdują się zarówno zwierzęta pożyteczne, jak i szkodniki. Na terenie Polski występują drapieżniki z rodziny niedźwiedziowatych, piesowatych, łasicowatych, kotowatych i fokowatych.
- Zającokształtnych. Roślinożerne szkodniki, zwierzęta łowne. W Polsce występuje tylko jedna rodzina zającowate.
- Gryzoni. Zazwyczaj są to zwierzęta nocne, mieszkają w norach, na drzewach lub w gniazdach. Większość jest roślinożerna, choć zdarzają się także gryzonie mięsożerne. Wyrządzają wiele szkód na polach i w gospodarstwach leśnych. Na terenie Polski żyją gryzonie z 5 rodzin: skoczkowatych, pilchowatych, myszowatych, wiewiórkowatych i bobrowatych.
- Parzystokopytnych. Wspólną cechą charakterystyczną jest posiadanie nóg o dwóch placach złączonymi kopytami. Do parzystokopytnych zalicza się nieprzeżuwających (w Polsce tylko dzik) i przeżywających. W Polsce żyją trzy rodziny: świniowate, jeleniowate i pustorożce.
Największe, najszybsze i najgroźniejsze ssaki dla człowieka
Czy wiecie, że najgroźniejsze dla człowieka ssaki to nie te, które mogą go zaatakować, ale te które przenoszą groźne choroby i wyrządzają szkody w hodowli i uprawie.
Najwyższy ssak: żyrafa (wysokość 5-6 m).
Najszybszy ssak: gepard (osiąga prędkość nawet 100 km/h).
Najmniejszy ssak: ryjówka etruska (waga ok. 1,5 g).
Największy ssak: płetwal błękitny (długość ok. 33 metrów, waga ok. 90kg.)
Najwolniejszy ssak: leniwiec (większość życia spędza zawieszony na drzewie, porusza się powoli i ociężale).
