Jakie mamy warstwy lasu? Jak wygląda budowa lasu czy też piętra lasu? Jakie nisze leśne zajmują poszczególne typy zwierząt? Takie właśnie pytania na pewno zadamy sobie na lekcji biologii. Czy jednak znamy prawidłowe odpowiedzi na te pytania? Konieczne dowiedz się, jak wygląda budowa lasu, jakie mamy warstwy lasu, czyli piętra lasu. Poznaj warstwy lasu i przykłady roślin i zwierząt występujących w każdej z nich.

Las to ekosystem

Las jest przy tym miejscem szczególnym, w którym znajdują się różnorodne miejsca przystosowane do życia dla bardzo różnorodnej gatunkowo liczby roślin i zwierząt. Jako ekosystem las stanowi harmonijnie zgrany mechanizm, w którym wszystkie jego elementy, mimo oddzielności stanowią jednak jego niezbędne elementy. Dopiero jako całość las jest lasem. Budowa lasu jest doskonale uwidoczniona poprzez piętra lasu. Każde z nich inaczej wygląda, ma odmienną budowę i pełni inną rolę. Warstwy lasu i ich mieszkańcy stanowią ciekawe podsystemy lasu, jako jednego ekosystemu. Organizmy te są różne, a jednak przenikają się nawzajem i nie są w stanie istnieć odrębnie od siebie.

Jakie mamy warstwy lasu – budowa lasu czyli piętra lasu

Las stanowi zbiór roślin i zwierząt, w którym botanicznie najważniejszą rolę pełnią drzewa. To drzewa są głównymi roślinami tworzącymi las. Jakość i skład gatunkowy drzew wywiera z kolei decydujący wpływ na warunki życia reszty organizmów roślin i zwierząt. Drzewa jako główna warstwa lasu m.in. ograniczają parowanie, zacieniają dno lasu i powiększają wilgotność powietrza. Budowa lasu powoduje, że w porównaniu z ekosystemami przestrzeni otwartych, w ekosystemach leśnych występują mniejsze różnice temperatur pomiędzy nocą i dniem. Lasy nie są jednolite, bowiem mogą to być np.: lasy liściaste, iglaste, mieszane, a także olsy, grądy, łęgi itp. W takich rożnych lasach te same ich warstwy/piętra mogą nawet znacznie różnić się gatunkowo. Przykłady roślin i zwierząt występujących w każdej z nich są decydujące.

Bez względu na typ lasu, bytujące w nim rośliny w lesie tworzą jednak zawsze przy tym cztery wyraźne warstwy – piętra lasu (od najniższej do najwyższej):

gleba pokryta ściółką (najniższa warstwa lasu);

runo (małe rośliby zielne i byliny, siewki drzew, grzyby, mchy i porosty);

podszyt (krzewy i młode drzewka niższe, niż korony drzew);

korony drzew oraz nieco niższy od nich podrost i pnie drzew (warstwa najwyższa).

Funkcje lasu (można tu wymienić trzy podstawowe funkcje jakie spełnia las: produkcyjne=(gospodarcze), ekologiczne i społeczne)

Dostarcza drewna do różnych celów.

Podczas fotosyntezy produkuje tlen niezbędny do oddychania .

Oczyszcza powietrze , bo pochłania dwutlenek węgla, pyły i gazy.

Zapobiega powodziom i chroni przed wiatrem.

Dostarcza pożywienia ludziom i zwierzętom.

Utrzymuje odpowiedni poziom wód gruntowych.

Dostarcza olejków eterycznych i substancji leczniczych.

Chroni glebę przed erozją.

Miejsce sportu i wypoczynku.

Budowa lasu – dno lasu czyli gleba pokryta ściółką

Dno lasu to świat wielu różnych organizmów bytujących w glebie, ściółce i próchnicy. Tworzą je opadłe liście, igliwie, kora, szyszki, żołędzie, kasztany, obumarłe rośliny i pnie powalonych drzew. Na glebie występuje warstwa mszysta, z zasiedlającymi ją mchami, porostami i grzybami. Jeśli chodzi o warstwy lasu i ich mieszkańców, to w glebie i ściółce żyją bakterie i grzyby, kiełkujące siewki roślin, dżdżownice, różne stawonogi, w tym pajęczaki, roztocze i owady oraz ich larwy i jaja, a także ryjówki, krety, nornice, myszy. W glebie swoje nory kopią też lisy i borsuki. Bakterie i grzyby to destruenci, rozkładający resztki (opadłe liście, martwe drzewa, odchody i padlinę). Martwe resztki organizmów żywych przechodzą wtedy do postaci prostych związków chemicznych. Te są uwalniane na powrót do gleby i przywracane do biologicznego obiegu materii (łańcuchy pokarmowe).

Wszystkie te drobne organizmy polepszają i utrzymują też prawidłową strukturę gleby, ponieważ dostarczają do korzeniom roślin więcej tlenu, ryjąc swoje podziemne korytarze. Robią tak zarówno dżdżownice, mrówki, jak i większe krety czy ryjówki. Mrówki labirynty takie drążą też w martwych pniach obumarłych drzew. Mrówki są przy tym wszystko- i padlinożerne, więc wespół z różnymi larwami owadów i mikroorganizmami pełnią rolę sanitariuszy leśnych, rozkładając niezjedzone resztki padliny i odchody zwierząt. W spróchniałych pniach drzew i w ściółce można też spotkać wija drewniaka oraz pro sionki, niewłaściwie nazywane stonogami. Wije mają gruczoły jadowe i mogą dzięki temu polować nawet na drobne ssaki (np. myszy).

Dno lasu, a szczególnie pobliże leśnych zbiorników wodnych, to także miejsce życia dla różnych ślimaków, płazów (żaby, ropuchy, rzekotki, traszki, salamandry) i gadów (węże, jaszczurki). Opadłe liście, igły iglaków, szyszki, żołędzie, kasztany, buczyna, czy inne nasiona i owoce roślin leśnych, stanowią też pożywienie dla wielu większych zwierząt (ptaków i ssaków).

Budowa lasu – runo leśne

Runo leśne (do wys. ok. 1 m) to nieco wyższa nad ściółką, wyraźna warstwa leśnego piętra lasu. Dociera tu o wiele więcej światła słonecznego, niż w głąb ściółki i gleby. Przez to w runie rozwija się bujna warstwa roślin zielnych, bylin i młodych sadzonek drzew. Ponieważ warstwy lasu i ich mieszkańcy różnią się zależnie od typu lasu należy wspomnieć, że w gęstych lasach szpilkowych roślin zielnych niemal nie ma, a ich miejsce zajmują ściółka z igliwia oraz rosnące miejscami mchy i porosty. Podobnie martwe jest też dno ciemnych, starych borów liściastych. Warstwa ziół z roślinami tworzy runo w lasach bardziej prześwitujących. Część z tych roślin zimuje pod ziemią.

Można tu wymienić np.: borówkę brusznicę, borówkę czarną, narecznicę samczą, konwalie, orlicę pospolitą, poziomki, przylaszczki, czy zawilce. To piętro lasu stanowi też zawsze dom i strefę bytowania dla pożytecznych jeży (żywiących się dżdżownicami, owadami, jaszczurkami, małymi zaskrońcami, myszami), lisów, borsuków, jenotów, wilków itp. Gniazdują i bytują w tej strefie również niektóre ptaki. Strefa runa to także miejsce żerowania dla wielu gryzoni (nornice i myszy).

Budowa lasu – podszyt

Między warstwą niższego runa i wyższym piętrem drzew znajduje się podszyt. Podszytem są też młodniki leśne (lasy nasadzane przez człowieka, będące w jednej klasie wiekowej – np. młodnik sosnowy). W tym piętrze lasu rosną krzewy i młode drzewa. Budowa lasu w obrębie podszytu preferuje takie typowe gatunki krzewów dla tej strefy, jak np.: jałowce, cisy, kruszyna, kalina, dziki bez, bez koralowy, trzmielina, leszczyna, jemioła, jarzębina (jarząb pospolity), głogi, maliny, jeżyny czy wawrzynek wilcze łyko. Z kolei wśród drzew będą to młode sosny i świerki oraz młode drzewka różnych gatunków liściastych (na obrzeżach lasów będą to brzozy i olchy, topole, osiki). Warstwa ta sięga od jednego, do ponad trzech metrów wysokości.

W obrębie tego piętra lasu spotkamy następujące zwierzęta: różne gat. ptaków, duże ssaki jak wszystkożerne dziki (jedzą nawet padlinę), sarny, wilki, niedźwiedzie, rysie, żubry, jelenie itp. Na krzewach i na młodych drzewach żyje też wiele pajęczaków oraz owady i ich lamy. Czasem w wilgotnych partiach drzew spotkamy również płazy rzekotki drzewne (za owadami potrafią wspinać się na wysokość ok. 1 m). Jesienią na większości z rosnących tu krzewów pojawiają się barwne owoce, a na drzewach orzechy i nasiona. Żywi się nimi wiele leśnych ptaków i ssaków, rozprzestrzeniając ich nasiona w odchodach po całym lesie. Zwierzęta żywią się tu również korą, liśćmi i pąkami drzew oraz krzewów (np. sarny i jelenie).

Budowa lasu – korony drzew

Jest to najwyższe piętro lasu/warstwa lasu. Tworzą go korony dorosłych drzew różnych gatunków – liściastych i iglastych, jak np.: świerki, sosny, modrzewie, graby, buki, dęby, jesiony, klony, osiki, lipy, olchy, brzozy, topole i inne. Korony drzew są przy tym zawsze jak najbardziej skierowane do światła padającego od góry. Ponad zwarty szpaler koron drzew wybijają się niekiedy pojedyncze korony najwyższych drzew. Te wysokie partie drzew są szczególnie dla ptaków idealnym miejscem do zakładania gniazd.

Spotkamy tu zarówno m.in. małe ptaki śpiewające (np. sikory, kowaliki, pełzacze leśne, gile, jemiołuszki), jak i większe szpaki, kosy, wilgi, dudki, dzięcioły, a także duże drapieżniki, jak np. sowy (puchacze, puszczyki), orliki, bieliki, a nawet bociany czarne. Korony drzew to także dom dla licznych w lesie wiewiórek, a także popielic i żołędnic, kun leśnych. Wykute przez dzięcioły, lub naturalne dziuple w drzewach zajmują zarówno ptaki, jak i małe ssaki nadrzewne. Drzewa są też dla nich głównym terenem polowań i zdobywania pokarmu (są tu owady, nasiona, orzechy i owoce).

Budowa lasu – podsumowanie

Jeśli chodzi o warstwy lasu i przykłady roślin i zwierząt występujących w każdej z nich, to zaznaczyć należy, że są one różne, zależnie od typu lasu. Lasy mogą mieć przy tym bardziej, lub mniej zaznaczone rozwarstwienie (pietra). Powszechnie uznaje się, że dobre uwarstwienie mają lasy pierwotne, naturalne. Co ciekawe jednak, silnie rozwarstwione lasy wcale nie muszą być lasami naturalnymi. Dlaczego? Ponieważ najlepiej zaznaczone uwarstwienie w lesie pojawia się również wtedy, gdy to człowiek zmienia strukturę lasu. W dobrze rozwarstwionym lesie obok siebie rosną drzewa będące w różnym wieku oraz niższe piętra lasu. Światło w wielu miejscach przenika dzięki temu aż do samej ziemi. Daje to więc szansę przetrwania dla licznych roślin runa i podszytu.

Takie rozwarstwienie lasu pojawia się wtedy, gdy część drzew jest ścinana szybciej, w celu wykorzystania ich w roli drewna użytkowego, a na ich miejsce są potem dosadzane młode, lub są to samosiejki. Pozwala to unikać ogołacania dużych przestrzeni i niszczenia siedlisk. W lesie pierwotnym, nie tykanym ręką człowieka, stare drzewa rosną aż do swej śmierci naturalnej lub powalone przez wiatr, a na ich miejsce rosną nowe z nasion. Na koniec efekt jest podobny.