Kroton, Trójskrzyn pstry (Codiaeum variegatum) to roślina słynąca z przepięknych liści zabarwionych różnymi odcieniami zieleni, żółci i czerwieni. Choć są to kwiaty kapryśne, wrażliwe i wymagające troskliwej opieki, a szkodzi im nawet dym papierosowy i wyziewy kuchenne, to jednak wielu ludzi pragnie je posiadać!

Kroton charakterystyka ogólna i odmiany

Kroton czyli trójskrzyn, to rodzaj roślin należący do plemienia Codiaeae, podrodziny Crotonoideae i rodziny wilczomleczowatych (łac. Euphorbiaceae), zaliczanej do rzędu malpigiowców (łac. Malpighiales) i kladu różowych w obrębie okrytonasiennych. Do krotonów należy 16 gat. krzewów, w naturze występujących na wyspach Pacyfiku i w Azji Południowo-Wschodniej (Malezja i Indie Wschodnie). Do Europy rośliny te sprowadzono w pierwszej poł. XIX w. Najbardziej znany gatunek to trójskrzyn pstry, nazywany też kodieum pstre lub kroton (łac. Codiaeum variegatum). Tylko ten gatunek jest uprawiany jako roślina doniczkowa, wytworzono też wiele jego odmian. Od razu zaznaczyć jednak należy, że nazwa handlowa „kroton” stosowana w odniesieniu do trójskrzyna pstrego jest całkowicie niewłaściwa. Rodzaj Croton (także należący do rodziny wilczomleczowatych) to bowiem zupełnie inna grupa roślin!

Przy odpowiedniej pielęgnacji kroton pstry w hodowli doniczkowej może osiągać wysokość nawet do 2 m, przy czym pędy przyrastają ok. 20-25 cm rocznie. Obecnie w sprzedaży dostępnych jest wiele atrakcyjnych odmian, różniących się kształtem i kolorystyką liści oraz pokrojem pędów. Rośliny te słyną głównie z wyjątkowo kolorowych ozdobnych liści, choć w lecie wytwarzają też niepozorny kwiatostan z drobnymi kremowo-białymi kwiatami. Kształt liści krotonów może być m.in. podobny do liści wawrzynu lub dębu, czy też lancetowaty. Wspólną cechą wszystkich odmian krotona pstrego jest również to, że liście mają wyraźny, zwykle żółtawy rysunek wzdłuż nerwów oraz barwne plamy pomiędzy nimi.

Na przykład kroton pstry odmiany Aucubifolium ma liście lancetowate zielonego koloru z żółtymi kropkami. Odmiana Craigii posiada liście dłoniasto-klapowane z widocznym żółtym unerwieniem. Odmiana Reidii ma czerwono-żółte blaszki liściowe z ciemnoczerwonymi nerwami. Odmiana Bravo ma liście lekko klapowane z żółtymi smugami. Natomiast nowszaa odmiana Golden Bell ma wyjątkowo długie, wąskie i kanciasto zakończone liście, wzdłuż których środkiem biegnie żółto-pomarańczowo-czwerwony pas, a na brzegach liść jest zielony.

Kroton stanowisko i uprawa

Krotony najlepiej rosną w podłożu lekkim, przepuszczalnym i próchniczym (bogatym w substancję organiczną) z dużą zawartością perlitu, o odczynie pH 5,7-6,8. Najlepiej więc wymieszać w stosunku 3:1:2:1 ziemię inspektową, torf, perlit i gruboziarnisty piasek. Warto wiedzieć, że odmiany hodowlane krotonów lepiej znoszą warunki panujące w mieszkaniach, niż rośliny czyste gatunkowo. Jednak wszystkie one wymagają stanowisk dobrze oświetlonych i ciepłych oraz wilgotnego powietrza. Ubarwienie liści krotonów zależy od odmiany i warunków świetlnych. Panuje tu zasada, że im więcej światła w otoczeniu rośliny, tym wybarwienie jej liści jest intensywniejsze i ma więcej kolorów.

Krotony dobrze znoszą nawet bezpośrednie wystawienie na światło słoneczne, temperatura otoczenia nie może jednak przekraczać wtedy 27°C i nie wolno ich zraszać wodą, ponieważ liście mogą się poparzyć. Natomiast zimą należy im zapewniać stałą temperaturę by nie gubiły liści, przy czym minimalnie powinna wynosić 15°C. Ponieważ krotony rosną przez cały rok, zimą najlepsze jest dla nich miejsce ciepłe 20-24^oC. Na wiosnę gołe pędy krotonów można podciąć, by puściły nowe. Aby zatrzymać przy tym wyciek soku u przycinanej rośliny, miejsca cięć trzeba zasypywać sproszkowanym węglem drzewnym. Stale należy pamiętać, że krotony nie lubią przeciągów i dużych wahań temperatury.

Nawet najmniejszy zimowy przeciąg spowoduje, że roślina zgubi nawet wszystkie liście! Ponadto, ponieważ gatunki pochodzące z tropików ogólnie nie znoszą temperatur poniżej 15^oC, krotonów nie powinno się kupować zimą! Jeśli jednak już to robimy, to bezwzględnie należy go bardzo dobrze osłonić ją przed zimnem! Kupując należy też wybierać rośliny gęsto ulistnione od samej podstawy, a ich liście powinny mieć żywe barwy i zdrowo błyszczeć.

Kroton, Trójskrzyn pstry podlewanie i przesadzanie

Latem krotona należy podlewać często (2-3 razy w tygodniu) i utrzymywać stale wilgotną ziemię. Zimą rośliny te wystarczy nawadniać co 4-5 dni. Kroton lubi też codzienne zraszanie, choć należy tego zaniechać w sytuacji, gdy roślina jest ustawiona w miejscu mocno nasłonecznionym. W takiej sytuacji, aby utrzymać jednak optymalną wilgotność, doniczkę najlepiej jest ustawić na kamykach lub keramzycie wysypanym na podstawce z wodą. Uwaga jednak, bowiem podobnie jak większość kwiatów doniczkowych, także krotony nie lubią stać zanurzone w wodzie w podstawce, gniją im wtedy korzenie. Jednak najczęstszą przyczyną zamierania tych roślin jest nadmierne podlewanie zimną wodą z kranu. Dlatego najlepsza do tego celu jest letnia deszczówka lub woda przegotowana.

Jeśli chodzi o przesadzanie, to nie powinno się tego robić w przypadku roślin świeżo kupionych i przyniesionych prosto z kwiaciarni. Zaleca się odczekać kilka tygodni, aż roślina się dobrze zaaklimatyzuje i zacznie tworzyć kolejne nowe przyrosty. Krotony trzeba też przesadzać bardzo ostrożnie i do niewiele większej doniczki, nie usuwając przy tym starego podłoża, by nie uszkodzić wrażliwych korzeni. Z tego powodu starszych i dobrze rosnących egzemplarzy lepiej jest w ogóle nie przesadzać! Wystarczy im jedynie coroczna wymiana górnej warstwy ziemi.

Kroton nawożenie i rozmnażanie

Krotony trzeba nawozić regularnie, jednak tylko w okresie od kwietnia do września. Świeżo przesadzonych roślin przez pierwszy miesiąc w ogóle nie należy zasilać. Ponieważ źle znoszą pierwsze nawożenie, lepiej jest też stosować wtedy nawozy dozowane w postaci kostek doglebowych i długodziałające. Natomiast rośliny nieprzesadzane podczas wegetacji letniej, należy przy okazji podlewania co 14 dni zasilać nawozem płynnym. W sklepach ogrodniczych są dostępne specjalne nawozy dla krotonów.

Pędy ogołocone z liści na skutek błędów pielęgnacyjnych (np. za niskiej temperatury, zbyt suchego powietrza, przeciągów) i starości można przycinać, co przyspieszy rozwój nowych liści i da nowe sadzonki. Kroton rozmnaża się najlepiej właśnie za pomocą sadzonek pozyskanych wiosną z wierzchołków pędów. Sadzonki muszą być robione z jeszcze niezdrewniałych części pędów, mających długość ok. 15 cm i pozbawionych młodych liści oraz zawiązków kwiatów. Należy je na kilka godzin włożyć do letniej wody by pozbyć się cieknącego soku i dopiero potem ukorzeniać w temp. 24-28^oC.

Trzeba je przy tym maczać w ukorzeniaczu i sadzić najlepiej w wilgotnej mnożarce dla kwiatów domowych, w podłożu z mieszaniny piasku i ziemi do kwiatów. Rozmnażanie krotonów jest jednak dosyć kłopotliwe. Sadzonki ukorzeniają się bowiem tylko w odpowiednio ciepłym podłożu, mogą też łatwo chorować i obumierać. Rośliny pochodzące z własnych sadzonek o wiele lepiej rosną za to w mieszkaniu i nie są tak wrażliwe, jak te kupowane w kwiaciarni.

kroton variegatum 'Gold Dust' — kroton variegatum 'Gold Dust’

Kroton choroby

Najczęstsze choroby krotonów to głównie przędziorki, wciornastki, wełnowce, miseczniki i inne szkodniki żerujące głównie na liściach. Należy je zwalczać stosując doglebowo preparaty np. Tarcznik BR lub Ultra, albo naturalny preparat Agricolle Spray. Kroton może też atakować choroba grzybowa antraknoza, objawiająca się nieregularnymi żółtymi plamami na liściach, które potem robią się szarobrunatne. Można ją zwalczyć tylko silnie działającymi środkami grzybobójczymi (np. Dithane M, czy Bravo 50SC), których nie wolno używać w domu, więc zainfekowane okazy najlepiej wyrzucić, by nie zarazić pozostałych roślin w mieszkaniu. Krotony mogą też atakować inne gat. grzybów, wtedy na liściach zawsze tworzą się obsychające, różnokolorowe plamy. Porażone liście należy zawsze wycinać, a roślinę pryskać np. preparatami Biochitan, Biochikol lub Bioczos BR, powtarzając opryski 2-3 krotnie w odstępach co 7-10 dni.

Jeśli leczenie nie odniesie skutku, krotona trzeba wyrzucić. Wiele problemów w uprawie tych roślin wynika również z ich niewłaściwej pielęgnacji. Krotony są m.in. bardzo wrażliwe na zraszanie i opryskiwanie. Wiele preparatów sprzedażowych może powodować opadanie liści nawet już w kilka godzin po zabiegu! Najlepszą metodą jest więc stosowanie doglebowych środków systemicznych, sprzedawanych w postaci pałeczek i tabletek doglebowych. Opadanie dolnych liści krotona jest natomiast oznaką zbyt suchego powietrza lub zbytniego chłodu w mieszkaniu. Gdy z kolei liście tracą barwę oznacza to, że roślinie brakuje światła i należy go przestawić.

Kroton roślina trująca

Krotony, jak zresztą i cała rodzina wilczomleczowatych, w swoich tkankach posiadają trujący biały sok. Spożycie nawet niewielkiego kawałka tej rośliny powoduje wymioty i biegunkę. Natomiast w zetknięciu ze skórą (np. przy przycinaniu i sporządzaniu sadzonek), cieknący sok może wywoływać podrażnienia miejscowe. Gdy dostanie się do oczu – silnie podrażnia rogówkę. W takich wypadkach trzeba przemyć zainfekowane miejsca dużą ilością letniej wody, a następnie udać się do lekarza. Kroton musi być również trzymany z dala od dzieci i zwierząt.