Jeleń szlachetny zalicza się do największej zwierzyny łownej w Polsce. Na co dzień mieszka przede wszystkim w dużych kompleksach leśnych, na terenach nizinnych i górskich. W Polsce występują dwa podgatunki jeleni szlachetnych: europejki i azjatycki (sika). Z kolei wśród jeleni europejskich wyróżnia się jelenia europejskiego nizinnego i jelenia europejskiego karpackiego.
Jak wygląda jeleń szlachetny?
Jeleń europejski zachodni wyróżnia się długim tułowiem i walcowatą głową. Nogi są zakończone racicami, nad którymi z tyłu znajdują się raciczki (szpice). Byki mają piękne poroże. Sierść jelenia jest krótka i ceglastobrązowa. Łeb z przodu jest szarobrązowy, z boku jaśniejszy. Uszy są długie i stojące, a podbrzusze popielato-brązowe. Wokół ogona znajduje się biało-żółtawa plama (talerz) otoczona ciemnym paskiem. Zimą sierść jelenia przybiera ciemniejszą, brązową lub siwobrązową barwę.
Jeleń szlachetny występujący w Polsce osiąga około 2,5 m długości i do 1,5 m wysokości w kłębie. Dorosły osobnik waży od 150 do 500 kg. Łanie są nawet 2 razy lżejsze. Jelenie spotykane w Polsce z reguły są mniejsze, ich waga od 150 do 200 kg. Wzrost i waga zależą od wieku oraz miejsca występowania. Najlepszą kondycję ma zwierzę w wieku od 7 do 12 lat.
Poroże jelenia szlachetnego
Wszystkie podgatunki jelenia szlachetnego mają duże poroże (wieniec) o okrągłej tyce i zróżnicowanej liczbie odnóg. Poroże zrzucają na przełomie marca i kwietnia. Wczesną wiosną zaczyna ono odrastać i latem osiąga największe rozmiary. Najbardziej okazałe poroże mają osobniki w wieku 12-14 lat. Byki, u których nie wykształciło się poroże, nazywane są mnichami, a stare byki z tykami bez odnóg określa się szydlarzami.
Jeleń szlachetny występowanie
Jeleń w czasie deszczu i rannej rosy przebywa w drągowinie. Po deszczu wychodzi na polany i łąki. W chłodne i wietrzne dni chowa się w gęstwinie krzaków lub w młodnikach. W słoneczny dzień pozostaje w drągowinie, w kępach podszytu lub trawie leśnej polany, gdzie może wygrzewać się na słońcu. Charakterystyczne dla niego jest ostrożne, powolne bezszelestne poruszanie się. Jeleń nie robi hałasu, trudno go usłyszeć, nawet, gdy znajduje się blisko nas. Jedną z ulubionych rozrywek zwierzęcia jest kąpiel w kałuży. Dosłownie tarza się i tapla w błocie. Dzięki temu chłodzi się i usuwa pasożyty.
Czym żywi się jeleń szlachetny?
Jest to typowy roślinożerca (przeżuwacz). Latem zjada trawę, zioła, pędy i korę drzew oraz jagody i inne leśne smakołyki. Czasem zje uprawy polne – zboża czy ziemniaki. Nie pogardzi koniczynką. W zimie szuka żołędzi, kasztanów, dzikich jabłek, suchej trawy. Pożywienia szuka w drągowinach oraz na polanach leśnych.
Leśniczy dokarmiają jelenie paszą, owsem, kukurydzą, zbożem, burakami pastewnymi. W lecie jelenie żerują częściej niż w zimie. Kiedy szybko robi się ciemno, zwierzęta rzadziej wychodzą poszukiwać pożywienia, jednak często robią to dłużej, potem spokojnie przeżuwają i odpoczywają.
Rykowisko
Rykowisko to inaczej okres godowy jelenia, który trwa około 2 tygodni – na przełomie września i października. Wtedy samce poszukują rujnych łani i odwrotnie – rujne łanie, które w tym czasie żyją w chmarach, zwabiają do siebie jelenia i poddają jego woli. Na chmarą łani czuwa licówka. Jeleń pilnuje swoich potencjalnych partnerek by czasem nie uciekły albo inny byk nie sprzątnął ich sprzed nosa. Jeżeli czuje intruza, wydaje głośne odstraszające dźwięki. Czasem zdarza mu się stoczyć walkę z konkurentem. Zwycięzca przejmuje opiekę nad łaniami, a przegrany ucieka.
Samiec kilkakrotnie pokrywa od 6 do 10 łani, z reguły w sile wieku. Młode i starsze łanie mają mniejsze szanse na zapłodnienie. Rykowisko odbywa się po cichu, najczęściej w mroźne i bezwietrzne poranki. Po okresie godowym łanie pozostają w chmarach, a samce oddalają się w kierunku swoich ostoi. Tam wypoczywają i po około 2 miesiącach łącza się w stada byków w podobnym wieku. Byk stadny pilnuje łani.
Zagrożenie i ochrona
Naturalnymi wrogami jelenia są wilk, ryś i niedźwiedź. Jeleń szlachetny w Polsce jest zwierzęciem łownym z okresem ochronnym. Na jelenie byki polować wolno od 21 sierpnia do końca lutego, na łanie od 1 października do 15 stycznia, natomiast na cielaki od 1 października do końca lutego (rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie określenia okresów polowań na zwierzęta łowne z 16.03.2005 r.).
