Jelenie określane jako zwierzyna płowa, należą do największych dzikich przeżuwaczy. Występują w zasadzie we wszystkich kompleksach leśnych – i tych nizinnych i górskich. Sprawdź, czym charakteryzuje się podrodzina jelenie Cervinae.

Część I  Jelenie występowanie, systematyka i podgatunki

Podrodzina jelenie (łac. Cervinae) obejmuje ssaki parzystokopytne (rząd Artiodactyla) w obrębie rodziny jeleniowatych zwanych też pełnorożcami (łac. Cervidae) Cała ta rodzina jeleniowatych obejmuje w sumie ok. 37 gatunki rozlokowane w 16 odrębnych rodzajach. W Polsce w stanie dzikim żyje 5 gatunków należących do tej właśnie rodziny ssaków przeżuwających, z których 3 (poza łosiem i sarną) należą do podrodziny jeleni – są to jeleń szlachetny oraz introdukowane u nas w celach łowieckich daniel i jeleń wschodni sika.

Jelenie występowanie

Najwcześniejsze szczątki kopalne tych zwierząt pochodzą jeszcze z czasów oligocenu. Obecnie różne gatunki jeleni występują zarówno w całej Eurazji oraz Ameryce północnej, jak i w Afryce, a nieliczne nawet w Ameryce Południowej. Nie występują jedynie na Antarktydzie oraz w Australii. Zajmują przy tym zarówno środowiska leśne (większość gatunków), jak i tereny otwarte. Preferują przy tym lasy raczej duże i obszerne (areały minimum 1 tys. ha) o drzewostanie mieszanym lub jednolitym. Jelenie muszą też mieć nieograniczony dostęp do wody i spokój od ludzi. Z tego powodu lubią również niedostępne tereny bagniste i podmokłe. Warto też wiedzieć, że jelenie są bardziej płochliwe niż sarny.

Jelenie systematyka

Do podrodziny jelenie (łac. Cervinae) należą następujące rodzaje: jeleń (łac. Cervus), daniel (łac. Dama), aksis (łac. Axis), mundżak (łac. Muntiacus), milu (łac. Elaphurus), jelonek (łac. Elaphodus), barasinga (łac. Rucervus) oraz sambar (łac. Rusa).

Rodzaj jeleń (łac. Cervus) obejmuje liczne gatunki występujące w Eurazji, Ameryce Północnej i północnej Afryce. Do tego rodzaju zaliczane są jelenie i sambary, które dawniej w tradycyjnej klasyfikacji dzielono dodatkowo na podrodzaje Rusa, Rucervus, Sika i Cervus. Jednak w nowszych klasyfikacjach zostały podniesiono je do wyższej rangi oddzielnych rodzajów. Według nowszej klasyfikacji, w rodzaj Cervus wliczono więc tylko dwa gatunki: jeleń szlachetny (łac. Cervus elaphus) i jeleń wschodni sika (łac. Cervus nippon). Dalsze nowsze badania genetyczne wykazały znaczne różnice pomiędzy lokalnymi populacjami, dzięki czemu wyszczególniono liczne podgatunki jeleni szlachetnych.

Za odrębny gatunek Cervus elaphus canadensis ostatecznie uznaje się obecnie również północnoamerykańskie i syberyjskie podgatunki wapiti. Analiza filogenezy przeprowadzona dla 50 różnych populacji obecnie żyjących gatunków i podgatunków z rodzaju Cervus wykazała więc, że w Europie oraz zachodniej Azji i północnej Afryce (grupa zachodnia) występuje Cervus elaphus. Natomiast we wschodniej i północnej Azji oraz Ameryce Północnej (grupa wschodnia) występuje Cervus canadensis. Do rodzaju Cervus ostatecznie obecnie należą zalicza się następujące gatunki jeleni: jeleń szlachetny (łac. Cervus elaphus), jeleń wschodni (sika, łac. Cervus nippon) oraz jeleń białowargi (łac. Cervus albirostris, takson wyodrębniony na podstawie analiz morfologicznych, behawioralnych i genetycznych).

Rodzaj daniel (łac. Dama) obejmuje gatunki, które w stanie dzikim pierwotnie występowały w Turcji. Jednak przez ostatnie kilkaset lat jelenie te zostały introdukowane także w wielu innych regionach świata, w tym również do Polski, gdzie sprowadzono je w XVII w. Do rodzaju należą tylko dwa gatunki: daniel zwyczajny (łac. Dama dama) oraz d. mezopotamski (łac. D. mesopotamica). Daniele jako jedyne wśród obecnych gatunków i podgatunków jeleni posiadają łopatowate rogi, choć dużo skromniejsze od łosi, czy wymarłego jelenia olbrzymiego (łac. Megaloceros giganteus). Na bokach ciała mają też charakterystyczne jasne kropkowanie futra.

Rodzaj aksis (łac. Axis) obejmuje następujące 4 gatunki jeleni: aksis czytal (łac. Axis axis), a. baweański (łac. A. kuhlii), a. bengalski (łac. A. porcinus) i a. kalamiański (łac. Axis calamianensis). Wszystkie gatunki aksisów występują w południowo-wschodniej Azji. Jelenie z rodzaju Axis są mniejsze od jeleni Cervus.

Rodzaj mundżak (łac. Muntiacus) w warunkach naturalnych występuje na Półwyspie Indochińskim i Indyjskim, a także na Archipelagu Malajskim oraz w południowo-wschodnich Chinach. Mundżaki mają charakterystycznie długie nasady (do ok. 17 cm długości) krótko rozgałęzionych poroży. Do rodzaju Muntiacus należą następujące 13 gatunki jeleni: mundżak annamski (łac. M. truongsonensis), m. chiński (łac. M. reevesi), m. czarny (łac. M. crinifrons), m. czuboczelny (łac. M. gongshanensis), m. indyjski (łac. M. muntjak), m. laotański (łac. M. rooseveltorum), m. liściowy (łac. M. putaoensis), m. olbrzymi (łac. M. vuquangensis), m. samotny (łac. M. feae), m. stokowy (łac. M. puhoatensis), m. sumatrzański (łac. M. montanus), m. szczekliwy (łac. M. vaginalis) oraz m. żółty (łac. Muntiacus atherodes).

Rodzaj milu (łac. Elaphurus) posiada tylko jedynego przedstawiciela i jest nim milu chiński, nazywany też jeleniem Dawida (łac. Elaphurus davidianus). W warunkach naturalnych milu chiński prawdopodobnie zamieszkiwał niegdyś w stanie dzikim północne i środkowe Chiny. Jednak wytępiono go bardzo wcześnie, bo już ok. III w. naszej ery. Jako gatunek jelenie te przetrwały do dzisiaj niemal jedynie w niewoli. Po wybiciu w stanie dzikim, reintrodukowano go obecnie na powrót w Chinach nad Morzem Żółtym.

Jeleń ten został też introdukowany (wsiedlony na nowe tereny bytowe) w niektóre lasy Europy i Ameryki Południowej, głównie w celach łowieckich. Obecnie Milu występuje jednak głównie w ogrodach zoologicznych, w tym także w wielu ośrodkach Polskich, jak np. we Wrocławskim i Poznańskim Ogrodzie Zoologicznym, czy też w Miejskim Parku i Ogrodzie Zoologicznym w Krakowie. Milu ma status gatunku krytycznie zagrożonego wyginięciem w stanie dzikim. Poza ogrodami zoologicznymi, w warunkach naturalnych, choć pod stałą kontrolą jelenie te występują wyłącznie w parku łowieckim cesarzy chińskich pod Pekinem (Park Nanhaizi), Beijing Milu Park i Dafeng Milu Natural Reserve. Obecna cała populacja tego gatunku jest uważana za stabilną.

Rodzaj jelonek (łac. Elaphodus) obejmuje tylko jeden gatunek – jelonka czubatego (łac. Elaphodus cephalophus). Zamieszkuje on górskie lasy Birmy i Chin. Na terenie południowych Chin jelonki czubate żyją na wysokościach do 300-800 m n.p.m., choć w niektórych prowincjach obserwowano je nawet na wys. 4500 m n.p.m. W związku z takim trybem życia, gatunek ten uchodzi za najbardziej tajemniczy i mało zbadany. Jelonka wyróżnia charakterystyczne malutkie poroże w kształcie szpica, które niemal całkowicie zasłania kilkunastocentymetrowy czub, tworzony przez kępkę dłuższych włosów na czole. Stąd zresztą nazwa tego jelonka „czubaty”. Inna ważna cecha morfologiczna tego gat. to specyficznie rozwinięte kły. U starszych samców górne kły są wyjątkowo długie (do 2,5 cm) oraz zakrzywione. Wystają na zewnątrz pyska i są bardzo widoczne.

Rodzaj barasinga (łac. Rucervus) obejmuje następujące gatunki jeleni występujące w całej Azji: barasinga bagienna (łac. Rucervus duvaucelii), b. tykoczelna (łac. R. eldii) oraz b. tajska (łac. R. schomburgki).

Rodzaj sambar (łac. Rusa) obejmuje następujące 4 gatunki jeleni występujące w całej orientalnej Azji: sambar kropkowany (łac. Rusa alfredi), s. filipiński (łac. R. Marianna), s. sundajski (łac. R. timorensis), s. jednobarwny (łac. R. unicolor).    jelenie występowanie, jelenie występowanie, jelenie występowanie, jelenie występowanie

Podgatunki jeleni

W podrodzinie Cervinae (jelenie) występują również dosyć liczne podgatunki jeleni. Przykładowo w rodzaju jeleń (łac. Cervus), w Polsce występuje jego gatunek jeleń szlachetny/europejski (łac. Cervus elaphus elaphus). W jego populacji krajowej wyróżnia się jednak kilka odrębnych ekotypów: jeleń bieszczadzki (największy i najsilniejszy), jeleń wielkopolski, jeleń mazurski i jeleń pomorski. Większość autorów dotąd nie uważało ponadto amerykańskiego wapiti (jeleń kanadyjski, łac. Cervus elaphus canadensis), jako odrębny gatunek. Jednak ostatnie badania wzorców zmienności mtDNA dowodzą, że oba te taksony należy rozpatrywać odrębnie od siebie.

W sumie obecnie uznawane są m.in. następujące (kilkanaście) podgatunki jeleni:

jeleń bagienny (łac. Odocoileus dichotomus), j. berberyjski (łac. Cervus elaphus barbarus), j. bucharski (łac. C. elaphus bactrianus), j. chiński (łac. C. elaphus alashanicus), j. Dybowskiego (łac. C. nippon dybovskii), j. Elda (łac. Cervus eldi), j. iberyjski (łac. C. elaphus hispanicus), j. japoński (łac. C. nippon nippon), j. karłowaty (łac. C. elaphus corsicanus), j. kaspijski (łac. C. elaphus maral), j. kaszmirski (łac. C. elaphus hanglu), j. krymski (łac. C. elaphus brauneri), j. mały (łac. C. elaphus nannodes), j. mandżurski (łac. C. elaphus xanthopygus), j. norweski (łąc. C. elaphus atlanticus), j. pampasowy (łac. Odocoileus bezoarticus), j. panoński (łac. C. elaphus pannoniensis), j. południowy (łac. C. elaphus kansuensis), j. syberyjski (łac. C. elaphus songaricus syn. C. elaphus xanthopygus), j. syczuański (łac. C. elaphus macneilli), j. tybetański (łac. C. elaphus wallichii), j. wirgiński (wirginijski, łac. Odocoileus virginianus), a także jelonek bengalski (łac. Axis porcinus) i jelonek błotny (łac. Hydropotes inermis).

Powiązane wpisy:

Jeleń szlachetny (Cervus elaphus) Jeleń olbrzymi (Megaloceros giganteus) Jelenie charakterystyka, zdjęcia i ciekawostki Ochrona Puszczy Białowieskiej Łoś (zwierzę) Borsuk (Meles)