Łoś (zwierzę)

W Europie żyje sporo różnych gatunków ssaków, jednak tylko łosie, jelenie i niedźwiedzie są wyjątkowo wielkie na tle innych. Gdzie można spotkać łosie? Czy żyją w całej Polsce? Poznaj wszystkie zwierzęta Europy i konieczne przeczytaj – łoś zwierzę. Jeszcze dziś sprawdź, gdzie żyją, co jedzą i jak się rozmnażają europejskie łosie.

Łoś zwierzę – stanowisko systematyczne

Łoś (łac. Alces) to rodzaj ssaka (gromada Mammalia) należącego do rodziny jeleniowate (łac. Cervidae), podrodziny sarny (łac. Capreolinae), podrzędu przeżuwacze (łac. Ruminantia), rzędu parzystokopytne (łac. Artiodactyla). Rodzaj Alces obejmuje gatunki żyjące w naturalnie w stanie dzikim w Europie, Azji i Ameryce Północnej. Do tego rodzaju należą dwa gatunki: łoś euroazjatycki (łac. Alces alces) i łoś amerykański (łac. Alces americanus). Należy zaznaczyć, że w polskiej literaturze zoologicznej gatunek Alces alces przez całe lata był określany nazwą „łoś”. Jednak w 2015 r. Muzeum i Instytut Zoologii Polskiej Akademii Nauk PAN publikowało książkę pt. „Polskie nazewnictwo ssaków świata”, w której gatunek ten określono nową nazwą – „łoś euroazjatycki”. Natomiast dotychczasową krótką nazwę „łoś” przypisano już tylko dla rodzaju Alces.

Pochodzenie łosia euroazjatyckiego

Wykopaliska archeologiczne dowodzą, że pierwotni przodkowie dzisiejszych łosi pojawili się w Eurazji pod koniec pliocenu, lub w młodszym plejstocenie. Odnajdywane skamieliny najbardziej spokrewnionych ze sobą jeleniowatych, które przypominają wyglądem dzisiejsze łosie. Archeolodzy i zoolodzy zaliczają do rodzajów Cervalces, Libralces i Alces. Współcześnie żyjące łosie Alces wywodzą się prawdopodobnie od prehistorycznego Alces latifrons i zasiedlały Europę już w początkach holocenu (od Pirenejów, po dzisiejszą Austrię, Danię, Wielką Brytanię i dalej po wschodnią część Europy Środkowej).

Z czasem jednak zasięg ich występowania uległ stopniowemu przesunięciu dalej na północ (Półwysep Skandynawski) i wschód Eurazji (Syberia). Następnie po utworzeniu przesmyku, łoś euroazjatycki przedostał się przez Beringię również do Ameryki Północnej (prawdopodobnie ok. 350 tys. lat temu). Zwierzęta te od początku były jednak ulubionym obiektem polowań pierwszych ludzi. Z czasem zniknęły, więc najpierw z terenów dzisiejszej Francji i Wielkiej Brytanii, a potem niemal z całej Europy Zachodniej. W początkach naszej ery można było jeszcze je jednak spotkać w zachodniej części Europy Środkowej. Obecnie natomiast najliczniej występują na Alasce, w Skandynawii, na Syberii oraz w Kanadzie.

Łoś zwierzę – ochrona, występowanie i środowisko życia łosia euroazjatyckiego

Łoś eurazjatycki (Alces alces) żyje naturalnie w dzikich ostępach podmokłych lasów północnej Eurazji oraz w Ameryce Północnej (szczególnie w lasach borealnych czyli tajdze oraz w tundrze półkuli północnej, na Alasce, w Kanadzie, w Skandynawii), gdzie określa się go podgatunkiem łoś amerykański (Alces americanus). W Polsce, podobnie jak w całej Europie, występuje, więc Łoś eurazjatycki (Alces alces), określany też czasem w niektórych źródłach książkowych jako podgatunek Alces alces alces. Łoś europejski to także największe żyjące w Polsce zwierzę. Niegdyś był zwierzyną łowną (tzw. gruba zwierzyna łowna), lecz obecnie gatunek ten jest stosunkowo rzadki i dlatego objęty bezwzględnym, całorocznym okresem ochronnym (w Polsce od 2001 r. obowiązuje moratorium o zawieszeniu polowań i całorocznym okresie ochronnym na łosie). Polowanie na łosie jest aktualnie całkowicie u nas zabronione i surowo karalne.

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody IUCN określa natomiast łosia w Czerwonej Księdze Zwierząt, jako gatunek najmniejszej troski/niskiego ryzyka LC. Zwierzęta te zasiedlają tereny leśne i zakrzewione, najlepiej podmokłe, a także mokradła i bagna, trzęsawiska i torfowiska, tereny zalewowe oraz okolice jezior i rzek. Jesienią przed nadejściem śniegów i mrozów przenoszą się jednak na tereny wyżej położone, głównie do gęstych lasów iglastych. Naturalnym wrogiem łosi jest wilk i człowiek (myślistwo, kłusownictwo, karczowanie lasów, osuszanie i zagospodarowywanie nieużytków). Po II wojnie światowej w Polsce łosie przetrwały tylko na Podlasiu, jednak gatunek ten odtworzono.

łosie zwierzęta

Introdukowano go też w 1951 r. Puszczy Kampinoskiej (kilka osobników z Białorusi). Z powodzeniem introdukowano go też w 1904 r. Nowej Funlandii i na wyspie Anticosti. W 1910 r. próbowano też introdukować 10 łosi na Wyspie Południowej w Nowej Zelandii, jednak bez powodzenia. Łosie od dawna próbowano też z powodzeniem oswajać i prowadzi się farmy z ich hodowlą w niektórych krajach na świecie (np. w Rosji).

Podstawowe dane metryczne łosia euroazjatyckiego

Dorosły łoś euroazjatycki (Alces alces) waży w granicach 380-700 kg, przy wysokości w kłębie (wzrost) 1,4-2,1 m oraz długości ciała 2,4-3,2 m. Największy znany osobnik znaleziony w 1897 r. miał 2,34 m wysokości i 825 kg masy ciała, a jego wielkie poroże miało rozpiętość aż 199 cm. Samice zwane łoszami lub klępami są jednak zdecydowanie niższe i lżejsze od byków (osiągają ok. 400 kg wagi). Łoś euroazjatycki (Alces alces) to największy współcześnie żyjący gatunek ssaka kopytnego z rodziny jeleniowatych (łac. Cervidae), podobnie zresztą jak jego krewniak łoś amerykański (Alces americanus). Długość życia tych wielkich, majestatycznych ssaków parzystokopytnych wynosi 15-25 lat, zaś okres ciąży samic łosi euroazjatyckich przebiega przez ok. 243 dni.

Specyfika budowy ciała, pokrój łosia euroazjatyckiego

Łoś euroazjatycki (Alces alces) wyróżnia się nie tylko dużą wielkością, ale też charakterystycznym porożem i wyjątkowo długimi, badylowatymi kończynami, zakończonymi potężnymi, szeroko rozsuwalnymi racicami, które dzięki temu ułatwiają chodzenie po mokradłach, bagnach i śniegu bez zapadania się. Łoś posiada też duży i wydłużony łeb. Zakończony charakterystycznym szerokim pyskiem z opuszczonymi, skośnymi nozdrzami oraz wydłużoną, mięsistą i ruchliwą górną wargą, która służy do chwytania i zrywania roślinnego pożywienia. Selenodontyczne uzębienie łosi liczy 32 zęby. Oczy są małe i słabo widzące, a mocno długie uszy (do 26 cm) sterczą spiczasto. Szyja jest masywna i zwrotna, jednak dosyć krótka.

łoś samiec

Na szyi pod łbem zwisa charakterystyczna narośl tłuszczowa, z długim ciemniejszym włosem (tzw. broda). W okolicy kłębu na grzbiecie u łosi jest wyraźny garb, a dalej grzbiet opada do dziwnie nisko osadzonego zadu. Sierść łosi (tzw. suknia) ma kolor jednolicie ciemnobrązowy, z jaśniejszym białawoszarym a na nogach i brzuchu. U byków z możdżeni wyrasta poziomo wielkie łopatowate poroże, czasem też w kształcie samych tylko badyli, podobnych jak poroże młodych jeleni. Poroże to dzieli się na odcinki zwane: róża, tyki i pasynki (do 20 pasynek na każdej łopacie).

 

Łopaty pojawiają się u byków ok. 5 roku życia (samce zwane łopatacze), choć u słabszych osobników nie ma łopat, a jedynie badyle (samce badylarze). O wykształcaniu łopat decyduje w dużym stopniu kondycja byka i jakość pokarmu w środowisku. Polskie łosie zwykle są badylarzami lub mają formy pośrednie poroża (poroże podobne jak u danieli). Duże poroże łopatowe może osiągać do 1,2 m długości, 2 m rozpiętości i do 20 kg wagi. Poroże jest zrzucane po okresie godowym, czyli w listopadzie w przypadku byków starszych lub w grudniu i styczniu u młodych.

Odżywianie

Łosie są roślinożercami, jedzącymi latem różne rośliny zielone, w tym głównie rośliny podwodne i błotne (szczególnie kaczeńce). Reszta ich menu to: trawy, turzyce, liście, pąki i owoce krzewów, pędy drzew liściastych (szczególnie wierzby, olchy, osiki i brzozy) i iglastych (młode pędy sosny). Zimą jedzą też korę drzew oraz igły sosen i jodeł, przez co mogą wyrządzać spore szkody w uprawach leśnych (tzw. spałowanie). Aby móc skubać niskie trawy i inne małe rośliny, muszą przyklękać. Dorosłe łosie potrafią zjeść 20-50 kg pokarmu dziennie.

walka łosi

Łoś zwierzę – bukowisko i rozród

Okres godowy łosi nazywa się bukowiskiem. Byki nie tworzą jednak wtedy haremu jak jelenie. Szukają jedynie samic w rui, które przywołują ich nosowym, płaczliwym porykiwaniem. Samce nie jedzą w czasie rui, chudnąc wtedy nawet do 1/5 wagi ciała. Walki o klępy są rzadsze i łagodniejsze niż u jeleni. Byki najpierw się demonstrują i odstraszają, rycząc (w gwarze myśliwskiej ryk samców łosi nazywa się stękaniem). Walczą dopiero wtedy, gdy żaden nie chce ustąpić (walczą, zderzając się porożami). Wygrywa silniejszy, potrafiący przepchnąć przeciwnika mocniej i dalej. Ruja samic i związane z nią walki byków trwają od sierpnia do października w Eurazji i od września do listopada w Ameryce Płn., w sumie ok. 4 tygodni. Często łosza (zwana też klępa) ma przy sobie w czasie rui swoje młode z poprzedniego miotu. Aby samiec mógł przystąpić do rozrodu, musi najpierw to młode zaakceptować, inaczej samica go odrzuci.

Po ciąży trwającej ok. 243 dni, łosza rodzi do 3 młodych (zwykle 1-2), które nazywa się łoszakami lub cielakami. Młode są koloru czerwono-brunatnego i bez plam typowych dla cieląt jeleni i sarn. Po trzech dniach od narodzin mogą już wędrować swobodnie za matką, która karmi je mlekiem do ok. 4 miesięcy, do kolejnej rui. Od 3 miesiąca życia łoszaki zaczynają dodatkowo jeść też pokarm stały. Połowa młodych ginie jednak w ciągu pierwszych 2 miesięcy życia, a te, którym się uda przetrwać, zostają z matką do następnego roku.