Powożenie

Powożenie końmi to sztuka stara niemal tak samo, jak udomowienie konia w połączeniu z wynalezieniem koła przez ludzkość. Zanim po drogach zaczęły jeździć konie mechaniczne, najpierw przez tysiące lat w użyciu był wyłącznie wóz konny, rzadziej zaprzęgany wołami, czy mułami. Powożenie jest sztuką bardzo starą, lecz nadal ceniona. Zobacz na czym polega powożenie końmi. Sprawdź co to za sporty konne? Jaka jest historia powożenia i na czym polegają zawody w powożeniu zaprzęgami konnymi?

 

Sporty konne – historia powożenia

Historia powożenia zaprzęgami konnymi jest długa i bogata. Powożenie końmi to jedna z najstarszych sportowych dyscyplin konnych. Udokumentowane początki zawodów w powożeniu sięgają 680 roku p.n.e. w starożytnej Grecji. Odbyła się wtedy XXV wielka Olimpiada Grecka, w czasie której rozgrywano m.in. wyścigi kwadryg, lekkich wozów bojowych zaprzężonych w cztery konie. Ich kontynuacją były później rzymskie wyścigi dwukołowych konnych wozów bojowych zwanych rydwanami. Konie zaprzęgano zresztą już dużo wcześniej w dziejach ludzkości. Było tak już m.in. w starożytnym Egipcie, czego dowodzą np. płaskorzeźby datowane na XI w. p.n.e. z różnymi scenkami z bojów, uroczystości, sportowych igrzysk. Historia powożenia widoczna na staroegipskich płaskorzeźbach z XI w. p.n.e. dowodzi, że konie z jeźdźcami przedstawiano jednak częściej, niż w zaprzęgu, choć istniały obie formy ich wykorzystania.

historia powożenia
wyścig rydwanów

Koń od początku udomowienia towarzyszył człowiekowi w pracy, podróży, polowaniach, wojnach, uroczystościach oraz igrzyskach (sporty konne, zawody w powożeniu). W czasie greckich i rzymskich olimpiad, wyścigi rydwanów należały do głównych i najatrakcyjniejszych punktów programu. Rozgrywano je zwykle na zamknięcie dnia. Zwycięzca stawał się bardzo sławny i poważany, nagradzano go wieńcem plecionym z gałązek drzewa oliwnego. Później historia powożenia bardziej się rozwinęła i została oficjalnie uznana za sport – po raz pierwszy w Anglii w XVIII w., dzięki staraniom ówczesnego Księcia Walii, a późniejszego króla Anglii Jerzego IV (do dzisiaj uznaje się go za prekursora sportowych zawodów konnych w powożeniu).

W Europie powożenie końmi jako dyscyplinę sportową rozwinięto w połowie XIX w. Celem obecnych konkursów jest przede wszystkim sprawdzenie dzielności, wytrzymałości, charakteru i temperamentu koni zaprzęgowych. Drugi aspekt to kontynuacja bogatej tradycji powożenia (historia powożenia stanowi ważny element kultury narodowej). W XX w. propagatorem powożenia końmi oraz zawodów w powożeniu był książę Edynburga Filip. W latach 70-80 XX w. sam był jednym z aktywnych zawodników w powożeniu zaprzęgiem czterokonnym, był też przewodniczącym Międzynarodowej Federacji Jeździeckiej FEI.

 

Powożenie końmi – cel sportowy i hodowlany

Współcześnie rozgrywane zawody w powożeniu mają na celu „sprawdzenie wartości użytkowej, wytrzymałości, dzielności, temperamentu i charakteru koni”. Sprawdzian tego typu ma również za zadanie kultywację i propagowanie trwającej tysiąclecia tradycji powożenia końmi, jako istotnego elementu kultury narodowej.

powożenie koniem

Powożenie końmi – zasady i przebieg zawodów

Zawody w powożeniu końmi to jedna z najstarszych na świecie konkurencji jeździeckich i w ogóle konkurencji sportowych. Jako jedną z 7 konnych dyscyplin sportowych powożenie końmi jest też wspierane przez Międzynarodową Federację Jeździecką FEI. W dyscyplinie tej osoba powożąca siedzi w wozie danego typu i kieruje zaprzęgniętym do niego koniem lub końmi – jednym, parą lub czwórką koni. Zawody w powożeniu rozgrywa się więc analogicznie w trzech kategoriach: jako zaprzęgi czterokonne, parokonne i jednokonne.

Sporty konne w powożeniu dla obojga płci, kobiety współzawodniczą więc tu z mężczyznami. Zawody w powożeniu trwają przy tym zwykle 3 dni i obejmują trzy konkursy odbywające się dzień po dniu: 1) konkurs A czyli ujeżdżenie, 2) konkurs B czyli maraton, 3) konkurs C zręczność powożenia.. Za przewinienia komisja konkursowa przyznaje punkty karne. Wygrywa przy tym zespół, który zdobędzie najmniej punktów karnych. Niektóre konkursy wymagają udziału nie tylko samego powożącego, ale też kilku pomocników nazywanych luzakami – w zaprzęgach czterokonnych przysługuje dwóch luzaków. Rola luzaków polega na nawigowaniu jazdą w maratonie (konkurs B) oraz stałej pomocy przy obsłudze koni i całego zaprzęgu. Działania luzaków regulują przepisy. Ich naruszanie to punkty karne, można też w ogóle eliminować zaprzęg z konkursu.

 

Zawody w powożeniu – konkurs A ujeżdżenie

Pierwszy konkurs odbywa się na placu czworoboku 100 m x 40 m. Służy ocenie prawidłowości, swobody, regularności i harmonii ruchu zaprzęgowych koni. Sędziowie zwracają też uwagę na wygląd zawodnika (strój) oraz dokładność i precyzję pracy jego i zaprzęgu (prezencja, uprząż). Powożenie końmi polega tu na wykonaniu określonego programu figur w stepie i kłusie koni.

powożenie konmi
Zawody w powożeniu – konkurs A ujeżdżenie fot. Paul Woorlich

Zawody w powożeniu – konkurs B maraton

Zawodnik powozi tu bryczką mająca specjalną konstrukcję typu „mara tonowego” (tzw. maratonów ki, są one inne niż w konkursach A i C). Pełny maraton ma maksymalnie do 22 km i składa się z 5 odcinków. Ostatni etap (E) trzeba przy tym przejechać w dowolnym tempie, pokonując prawidłowo 5-8 przeszkód. W konkursie B chodzi o jak największą szybkość oraz prawidłowość i precyzję jazdy. Konkurs B ma na celu ocenę zwinności, wytrzymałości i stanu wytrenowania koni, a także ocenę wyczucia odległości, tempa jazdy i zręczności powożenia u startującego zawodnika.

Zawody w powożeniu – konkurs B maraton fot. David Incoll

Zawody w powożeniu – konkurs C zręczność powożenia

Konkurs C odbywa się na placu z przeszkodami o ściśle określonych wymiarach. Powożenie końmi służy tu ocenie precyzji powożącego oraz posłuszeństwa, kondycji i elastyczności koni, po dużym wysiłku dnia poprzedniego w maratonie (konkurs B). W konkursie C obowiązuje ten sam pojazd i ubiór zawodnika (także luzaka), jak pierwszego dnia w konkursie A. Powóz musi mieć jednak ściśle określone przepisami wymiary, co wymuszają konkretne rozmiary przeszkód.

powożenie końmi
Zawody w powożeniu – konkurs C zręczność powożenia

 

Powożenie końmi – organizacja zawodów

Sporty konne typu powożenie końmi podlegają obecnie Międzynarodowej Federacji Jeździeckiej FEI. Rozgrywanie zawodów w powożeniu Federacja FEI rozpoczęła w 1970 r. Była to w kolejności czwarta dyscyplina w sportach konnych uznana przez tę organizację. W uznanie i późniejszy rozwój dyscypliny powożenie końmi, w ramach FEI ważny wkład miał też Polski Związek Jeździecki (szczególnie panowie Eryk Brabec i Czesław Matławski). Podwaliny przepisów w tej dyscyplinie sportów konnych utworzono wzorując się przepisami dla WKKW (Wszechstronny Konkurs Konia Wierzchowego). Pierwsze ważniejsze imprezy sportowe w powożeniu odbyły się kolejno w latach: 1971 (Mistrzostwa Europy w zaprzęgach czterokonnych, do 1981 roku odbywały się później w lata nieparzyste), 1972 (Mistrzostwa Świata w zaprzęgach czterokonnych, kolejne odbywają się w lata parzyste), 1983 (Mistrzostwa Europy w zaprzęgach parokonnych, odbyły się tylko ten jeden raz), 1985 (Mistrzostwa Świata w zaprzęgach parokonnych, kolejne rozgrywa się w latach nieparzystych), 1998 (Mistrzostwa Świata w zaprzęgach jednokonnych, kolejne są w latach parzystych).

 

Powożenie końmi – dyscyplina dla niepełnosprawnych

Od 2006 r. Federacja FEI ustanowiła także i patronuje zawodom w powożeniu końmi dla osób niepełnosprawnych. FEI to przy tym jedyna sportowa federacja międzynarodowa, która prowadzi i nadzoruje obie odmiany konkurencji dla pełno- i niepełnosprawnych, o zasięgu krajowym i międzynarodowym. Ogólne zasady rozgrywania zawodów w powożeniu pozostają tu takie same, w określonych sytuacjach dopuszczone jest jednak uzasadnione użycie sprzętu pomocniczego dla niepełnosprawnych. Ponadto grupy współzawodników dobiera się kompatybilnie do ich sprawności fizycznej tak, aby mogli się całkowicie uzupełniać. Ocena startu i przebiegu koni jest wtedy możliwa bez względu na skale niepełnosprawności powożących.

powożenie zaprzegiem konnym
powożenie końmi

Powożenie końmi – zawody w Polsce

Polskie ekipy startujące w powożeniu końmi od wielu lat zajmowały silną pozycję w międzynarodowych sportach konnych (wysokie pozycje rankingowe Mistrzostw Świata dla wszystkich trzech rodzajów zaprzęgów: czterokonne, parokonne i jednokonne). Naszą najlepszą rodzimą rasą koni odnoszących te sukcesy w powożeniu są konie śląskie. Pierwsze Mistrzostwa Polski w Powożeniu odbyły się w latach: 1979 (zaprzęgi czterokonne), 1985 (zaprzęgi parokonne), 1998 (zaprzęgi jednokonne). W naszym kraju co jakiś czas organizowane są również konkursy międzynarodowe m.in.: 1975 r. Mistrzostwa Europy w Powożeniu Zaprzęgami Czterokonnymi w Sopocie), 1995 r. Mistrzostwa Świata w Powożeniu Zaprzęgami Parokonnymi w Poznaniu, 2007 r. Mistrzostwa Świata w Powożeniu Zaprzęgami Parokonnymi w Warce, 2008 r. Mistrzostwa Świata w Powożeniu Zaprzęgami Jednokonnymi w Jarantowie.