Dla wielu z nas, sawanna jest jednym z najbardziej charakterystycznych widoków i symboli Afryki. Wielkie tereny porośnięte trawami i nielicznymi drzewami, skupionymi głównie wokół cieków wodnych, działają na wyobraźnię i budzą rozmaite skojarzenia. To, co dla nas jest wyłącznie widokiem z pocztówek i zdjęć, dla wielu gatunków roślin i zwierząt, stanowi naturalne środowisko życia. Biorąc pod uwagę specyficzny klimat, przystosowanie akacji do życia na sawannie, okazuje się być niezwykle ciekawym zagadnieniem. Podobnie jak procesy, które towarzyszą innym roślinom. Czy wiedzieliście, że baobaby przechowują wodę w swoich pniach i w ten sposób są w stanie przetrwać porę suchą? Zapraszamy do zapoznania się z garścią fascynujących informacji dotyczących tego, jak radzą sobie rośliny podczas trwającej kilka miesięcy suszy.
Sawanna – klimat i warunki naturalne
Klimat sawanny nie sprzyja wzrostowi roślin. Nic więc dziwnego, że najczęściej można spotkać tam różnego rodzaju trawy, ciernie oraz efemerydy, czyli rośliny żyjące w cyklu jednorocznym. Trudno przetrwać, jeśli pora sucha, przypadająca tutaj na okres zimy, trwać może od 3 do nawet 7 miesięcy. Historia zna jednak miejsca, w których kropla deszczu nie spadła od kilku lat. Mimo to, obecność jakichkolwiek roślin w takich warunkach wydaje się być przyrodniczym fenomenem. Pora deszczowa przypada na sawannie latem. Jej długość uzależniona jest od położenia sawanny względem równika. Im dalej od równika, tym deszczu mniej, a więcej upałów. Pogoda wtedy jest bardzo zróżnicowana. Z kolei okres suszy przypada w Afryce na zimę. Niezwykle często dochodzi wtedy do pożarów sawanny. Jeśli chodzi o zaludnienie sawanny, obszary te nie są zamieszkane przez zbyt wielu ludzi. Poza wysokimi temperaturami i długimi okresami suszy, przeszkodą ku osadnictwu są dzikie zwierzęta: słonie czy lwy.
Roślinność sawanny
Charakterystycznym zjawiskiem dla sawanny są lasy galeriowe. To niewielkie skupiska drzew, rosnących wzdłuż rzek i cieków wodnych. W tych miejscach, gleba jest najlepiej przystosowana do wzrostu, dzięki czemu możemy spotkać tam np. baobaby, czy akację senegalską. Akacja z Afryki różni się wyglądem od znanych nam gatunków drzew i krzewów akacjowych. Właśnie z uwagi na trudne warunki klimatyczne, przystosowanie akacji do życia na sawannie jest procesem niezwykle istotnym. Drzewo to charakteryzuje się dość niską, jak na swój gatunek wysokością oraz bardzo głębokim i rozległym systemem korzeniowym. Z akacji senegalskiej uzyskuje się m.in. najlepszej jakości gumę arabską, a jej kora ma liczne właściwości lecznicze i gojące. Drzewa i krzewy akacjowe w afrykańskiej spiekocie potrafią magazynować wodę, dlatego przystosowanie akacji do życia na sawannie było możliwe. Znajdziemy ją w takich krajach jak: RPA. Etiopia, Somalia czy Kongo.
Akacje i baobaby to jedne z najpopularniejszych drzew, jakie znaleźć można na sawannie. Bardzo trudno jest oszacować wiek baobabu, gdyż drzewo to nie wykształca corocznych słojów, jak znane nam gatunki drzew. Szacuje się jednak, że baobaby mogą – podobnie jak sekwoje – osiągać wiek nawet kilku tysięcy lat. Ich ogromne pnie, których średnica może wynosić nawet kilka metrów, stanowią ogromny magazyn do przechowywania wody wewnątrz tkanek. Szacuje się, że duży baobab może mieć w sobie nawet kilka tysięcy litrów wody. W ten sposób nie tylko sam może przetrwać życie na sawannie, ale ratuje przed śmiercią słonie. Wyjadają one środek drzewa, w ten sposób dostarczając sobie wodę i inne składniki odżywcze.
Przystosowanie akacji do życia na sawannie?
Baobab i akacja do zdecydowanie drzewa, które w gorączce afrykańskiej sawanny radzą sobie najlepiej. Możliwości tych drzew w zakresie przetrwania w upałach są w dalszym ciągu do końca niezbadane. Jednak nawet mimo to, naukowcom udało ustalić się wiele czynników, odpowiadających za przystosowanie akacji do życia na sawannie. Jednym z podstawowych jest to, jak akacja ogranicza parowanie wody. Niezwykle pomocnym zjawiskiem, zapobiegającym parowaniu jest redukcja liści w porze suchej. Najwięcej wody wyparowuje właśnie przez liście. Akacja pozbywa się właściwych liści na zimę, a wodę magazynuje w soku komórkowym. W ten sposób powierzchnia parowania znacznie się zmniejsza, a drzewu udaje się zachować ogromne ilości wody. To jeden z najbardziej skutecznych sposobów na przetrwanie w warunkach ekstremalnych, a z pewnością o takich można mówić na sawannie.
Rozmawiając o tym, jak akacja przystosowała się do życia w trudnych warunkach, nie sposób nie wspomnieć o jej systemie korzeniowym. Odpowiednio długie i odpowiednio głębokie korzenie, pozwalają drzewu na pobieganie wody z gleby. Dzięki temu, drzewo może pochłaniać wilgoć z ziemi, nawet z dużych głębokości. Akacja jest drzewem przystosowanym do akumulacji wody podczas pory deszczowej. Tkanki i komórki, z których składa się drzewo, pochłaniają zarówno wody opadowe, jak i wilgoć z powietrza, zatrzymując ją. Akumulacja wody pozwala na wykorzystanie zapasów podczas pory gorącej, co z kolei umożliwia prawidłowe odżywianie drzewa w trakcie suszy.
Sposoby na przetrwanie w ekstremalnych warunkach
Ograniczenie parowania wody, obfity i doskonale rozwinięty system korzeniowy, zdolność do akumulacji wody – to tylko niektóre cechy, akacji senegalskiej. Ten najpopularniejszy z gatunków akacji w Afryce, potrafi doskonale poradzić sobie w skrajnych warunkach i przetrwać nawet największe susze. Jeśli przyjrzymy się dokładnie liściom akacji, szybko zauważymy, że obok liści występują także małe listki, przypominające kolce. Ich niewielka powierzchnia również pozwala zapobiegać utracie wody. Przykład akacji oraz baobabu pokazuje nam, jak niezwykłe jest działanie natury. Zdolność do życia w ekstremalnych warunkach, została zapewniona na skutek odpowiednich procesów, praktycznie bez jakiejkolwiek ingerencji człowieka. Mając tego świadomość, znacznie łatwiej zrozumieć potęgę, jaką stanowią siły przyrody.
Aby przetrwać największe i najdłuższe susze, rośliny „przygotowują się” do nich w trakcie pory deszczowej, pochłaniając i akumulując wodę. Suchy i gorący klimat sawanny, mimo że piękny, stanowi dla zamieszkujących tam zwierząt i rosnących roślin, niezwykle trudne terytorium. Jednak nawet w takich warunkach można przetrwać, a przystosowanie akacji do życia na sawannie jest tego najlepszym przykładem. Nie bez przyczyny akacja nazywana jest „drzewem życia”, skoro radzi sobie nawet w takich warunkach.
