Akacja jest drzewem, które poradzi sobie w każdych, nawet najtrudniejszych warunkach. Nie dziwi więc doskonałe przystosowanie akacji do życia na pustyni. W miejscach, gdzie temperatura w ciągu dnia dochodzi do 50 stopni Celsjusza, nocą gwałtownie spada do zera, a deszcz widziany jest od wielkiego święta, poradzić mogą sobie wyłącznie najsilniejsi. I faktycznie – roślinność pustyń jest co prawda dość uboga, za to obejmuje te najlepiej przystosowane gatunki drzew, krzewów i traw. Przez lata uczyły się one jak przetrwać na pustyni, a przykład akacji, baobabu czy palm jest najlepszym przykładem tego, że jest to możliwe.
Pustynia – klimat i roślinność
Wysokie temperatury i stały deficyt wilgoci, to największe problemy, uniemożliwiające rozwój flory na pustyni. Wiele roślin żyjących na tych terenach przystosowało się do tak trudnych warunków, ograniczając okres wegetatywny wyłącznie do pory deszczowej. Zarówno struktura pustyń, jak i powody ich powstawania mogą znacznie się od siebie różnić. Wyróżniamy bowiem pustynie piaszczyste, skaliste, a nawet pustynie lodowe. Zazwyczaj, teren zamienia się w pustynię w związku z silnym wyjałowieniem gleby oraz zasoleniem jej przez różne substancje, takie jak chlorek czy siarczan sodu.
Nie bez znaczenia są także zatrucia środowiska czy skażenie danego terenu substancjami niebezpiecznymi. Kontrowersje budzi także samo nazewnictwo. Naukowcy wskazują, że nie wszystko to, co nazywamy pustynią, w istocie nią jest. Mamy bowiem do czynienia także z półpustynią, stepem pustynnym, czy stepem suchym. Każdy z tych obszarów charakteryzuje się własnymi cechami, dlatego istnieją spore rozbieżności dotyczące łącznej powierzchni pustyń na Ziemi.
Akacja na pustyni
Jednak tym, co łączy wszystkie wymienione wcześniej obszary, jest wysoka temperatura i praktycznie brak możliwości do życia dla wielu zwierząt i roślin. Przeważają tu efemerydy, czyli rośliny jednoroczne i sukulenty czyli te, które potrafią akumulować wodę. Jeśli chodzi o drzewa, na pustyni najliczniej rosną wspomniana wcześniej akacja, baobaby i palmy. Nie bez przyczyny, jednym z najlepiej przygotowanych do pustynnego upału gatunków, jest akacja. Opis tej rośliny pozwoli przekonać się dlaczego tak jest. Przystosowanie akacji do życia na pustyni, podobnie jak w przypadku sawanny, możliwe jest dzięki zdolnościom zatrzymywania wody, redukcji liści czy silnej i głębokiej strukturze korzeniowej. Oszczędna gospodarka wodna w warunkach pustynnych sprawia, że największą szansę na przetrwanie mają właśnie takie drzewa jak akacja. Co to oznacza dla roślin o słabszym przystosowaniu do życia na pustyni? To, że jeśli nie są w stanie wykształcić w sobie zdolności do akumulowania wody, nie mają szans na przeżycie.
Akacja z kolcami, które w przypadku niektórych gatunków zastępują tradycyjne liście, występuje w najbardziej skrajnych warunkach. Można spotkać ją głównie na pustyniach kamienistych i najbardziej jałowych glebach. Kolce w przypadku wielu roślin chronią je przed roślinożercami, stanowią więc dodatkowy sposób na przystosowanie akacji do życia na pustyni. W tak specyficznym i wymagającym klimacie, niezwykle trudno jest odbudować utracone tkanki, które niszczą zwierzęta.
Właśnie dlatego, wiele roślin pustynnych broni się przed nimi, jak tylko może, czego przykładem jest nie tylko akacja. Drzewo to ma zdolność do akumulacji wilgoci i ograniczania utraty party wodnej. Redukcja liści w porze suchej, która w Afryce przypada zimą i może trwać nawet 7 miesięcy, ma to ogromne znaczenie.
Przystosowanie akacji do życia na pustyni – jak? Dlaczego?
Jeśli ktokolwiek ma wątpliwości co do tego, czy akacja stanowi odpowiednie drzewo do życia na pustyni, warto sięgnąć do statystyk. A te pokazują, ze to właśnie na kontynencie afrykańskim znajdziemy najwięcej gatunków rośliny o wspólnej nazwie akacja. Jak wygląda to na podstawie liczb? W samej Afryce wyróżnia się ponad 950 gatunków akacji. Skala występowania tego drzewa lub krzewu stanowi najlepszy dowód na to, jak akacja przystosowała się do życia na pustyni.
Dla porównania, na całym świecie, łącznie wyróżnia się około 1300 gatunków drzew i krzewów akacjowych. Cechą charakterystyczną dla roślinności pustynnej, jest niezwykle równomierne rozmieszczenie poszczególnych drzew i krzewów. Nie jest to przypadkowa sytuacja, tylko kolejny element walki o przetrwanie. Wiele gatunków roślin, nie tylko pobiega z gleby wilgoć i akumuluje ją, ale ma również tendencję do hamowania rozwoju innych roślin, poprzez emisję do gleby substancji toksycznych. Taki proceder pozwala na spożytkowanie substancji odżywczych występujących w pustynnej glebie, bez konieczności „dzielenia” się nimi z innymi roślinami.
Walka o przetrwanie jest w naturze zjawiskiem absolutnie normalnym i występuje od zarania dziejów. Nic więc dziwnego, że zjawisko to nie dotyczy wyłącznie drapieżnych zwierząt. Również rośliny robią wszystko co w ich mocy, aby utrudnić słabszym osobnikom możliwość rozwoju, samemu na tym korzystając. Przy ograniczonej ilości zasobów, tak charakterystycznej dla pustynnego klimatu, czasem po prostu trzeba grać nie fair. A że korzystają na tym więksi i silniejsi? Cóż… odwieczne prawo natury.
Charakterystyczne przystosowanie akacji do życia na pustyni przejawia się także w tym, że podczas pory deszczowej, dosłownie zbiera ona wodę, akumulując ją w komórkach i tkankach. Nie ma co prawda tak rozległych możliwości przechowywania wody, jak baobab, który jest w stanie akumulować nawet kilka tysięcy litrów, jednak budowa akacji pozwala jej na przetrwanie okresu suszy. Zmagazynowana wilgoć jest stopniowo uwalniana w trakcie pory suchej, co pozwala przetrwać najcięższy okres. Sposobem na przystosowanie akacji do życia na pustyni jest także częściowa hibernacja w trakcie zimy i związana z nią utrata liści. W lepszej sytuacji są drzewa, które rosną przy sporadycznych ciekach wodnych. Gleba w takich miejscach jest znacznie bardziej żyzna, choć również tutaj odczuwa się skutki pięćdziesięciostopniowych upałów, które na pustyni stanowią standard.
Na pustyni można przetrwać!
Bez względu na to czy mówimy o pustyniach w Afryce, Ameryce Południowej czy Azji, czy mamy na myśli pustynie kamieniste, lodowe czy piaskowe, żadna z nich nie stanowi dla roślin optymalnych warunków do życia. Możliwości w zakresie przystosowania do pustynnego klimatu w przypadku różnych gatunków są mniej lub bardziej ograniczone. W związku z tym, niezwykle istotne jest rozsądne gospodarowanie nielicznymi ilościami wody. Przykład akacji senegalskiej i innych odmian tej rośliny, żyjących na afrykańskich pustyniach, pokazuje, że można przetrwać w każdych warunkach. Nawet jeśli przez wiele miesięcy z nieba nie spada ani jedna kropla deszczu, a jedynym źródłem wilgoci są mgły lub woda magazynowana we własnych tkankach. Przetrwanie na pustyni jest możliwe, pod warunkiem, że do maksimum wykorzystuje się wszystkie dostępne środki.
