Zwierzęta juczne w niektórych miejscach na świecie nadal stanowią główny, jeśli nie jedyny środek transportu. Niestety nawet najlepsze maszyny nie mogą, bowiem wjechać w trudno-dostępne enklawy. Szczególnie w terenach górskich trzeba liczyć się z takim rozwiązaniem. Choć z pewnością nie jest to rozwiązanie wydajne i opłacalne ekonomicznie. Czy można coś na to poradzić? Przeczytaj, jak dawniej transportowano towary i jak robi się to obecnie. Sprawdź, jak ludzkość wykorzystywała zwierzęta juczne. Czy i jakie zwierzęta juczne nadal funkcjonują?
Zwierzęta juczne to zwierzęta hodowane w celach produkcyjnych oraz do transportu.
Nie wyklucza to także wykorzystywania ich skór, wełny, mleka i mięsa. Innymi słowy, to osoba lub rodzaj zwierzęcia roboczego wykorzystywanego przez ludzi, jako środek transportu różnych materiałów/towarów. Robi się to poprzez przymocowanie ich tak. Aby ich ciężar opierał stabilnie się na grzbiecie zwierzęcia. W przeciwieństwie do zwierząt pociągowych, ładunki towarów/materiałów są tu wiec mocowane i przenoszone na zwierzęciu. A nie na ciągnionej przez nie przyczepie lub lawecie (zwierzęta te nie ciągną np. pługa, wózka, sani czy ciężkiego wozu).
Zwierzęta juczne gatunki i rasy.
Tradycyjne zwierzęta juczne są dość różnorodne gatunkowo. Obecnie nie wszystkie znane z nich są jednak nadal wykorzystywane. Ponieważ nie jest to wcale konieczne, a niekiedy budzi nawet opory moralne, etyczne.
Wśród znanych gatunków zwierząt wykorzystywanych w omawianym celu, należy przede wszystkim wymienić: konie, muły, osły, wielbłądy, a także mniej pod tym względem znane zwierzęta, jak kozy, jaki, renifery, bawoły, lamy, alpaki, a nawet psy.
Bardzo mało znanym zwierzęciem jucznym jest dzo, mieszaniec międzygatunkowy bydła domowego z jakiem.
Zwierzęta te wyglądem przypominają bydło rogate. Są jednak silniejsze i większe niż bydło, co jest wynikiem heterozji, czyli wymieszania genowego między bydłem i jakiem. W Nepalu i Mongolii dzo były niegdyś popularnie używane jako zwierzęta pociągowe i juczne. Nawet obecnie jest to jeszcze gdzie nie gdzie w tym rejonie świata jeszcze praktykowane. Jako zwierzęta juczne, można też wykorzystać i inne gatunki, wcale potencjalnie do tej funkcji niepasujące.
Przykładowo w czasie II wojny światowej, żołnierze generała Władysława Andersa zdobywali klasztor Monte Cassino i przeszli cały szlak bojowy wraz z towarzyszącym im, oswojonym syryjskim niedźwiedziem brunatnym o imieniu Wojtek. Miś ten był wykorzystywany m.in. właśnie jako zwierzę juczne. Wojtek pomagał im nosić wielkie paki z amunicją, paliwo itp. Historycznie znanym przykładem popularnych zwierząt jucznych są również słonie. W tym celu używał je np. Hannibal w swej drodze przez Alpy podczas drugiej wojny punickiej.
Juczne zwierzę konie, muły i osły.
To najpopularniejsze zwierzęta juczne na świecie. Osły od tysięcy lat są typowym środkiem transportu głównie w Azji. Skąd swego czasu rozpropagowano je na wiele innych terenów. W tym na ziemiach Europy południowej jeszcze w czasach starożytnych.
Konie skrzyżowane z mułami dają natomiast silne muły, które swój szczyt popularności miały z kolei w czasach zdobywania obu Ameryk oraz w epoce słynnej gorączki złota w Ameryce Północnej. Muł jest konkretnie mieszańcem międzygatunkowym powstałym z kojarzenia klaczy konia domowego z ogierem osła.
Zwykle muły są jednak bezpłodne. Więc trzeba te kojarzenia prowadzić nieustannie, by te zwierzęta powstawały. Muły mogą dźwigać więcej, niż osły i są bardziej wytrzymałe, niż konie. Muły znano już w starożytnym Egipcie ok. 3000 lat p.n.e., czy w Mezopotamii i Anatolii w III wieku p.n.e.
Najpopularniejszy wierzchowo i jako zwierzę juczne, od zawsze był jednak koń. Prawdopodobnie już od chwili swego udomowienia najpierw nosił towary. Zanim jeszcze ktokolwiek odważył się go dosiadać. Ze źródeł historycznych wiadomo, że szczególnie Indianie i Mongołowie używali konie w tym celu.
Słonie bojowe.
Były to zwierzęta juczne i jednocześnie bojowe. W czasie walk walczyły. A w czasie wędrówek wojsk niosły różne przedmioty i broń. Słonie były historycznie wykorzystywane przez wiele narodów do różnych działań wojennych. Ale przede wszystkim w starożytności. Głównym zadaniem ówczesnych słoni bojowych były szarże, mające na celu wzniecanie paniki w szeregach wroga lub przerwanie jego szyków, gniecenie i miażdżenie wojsk oraz ich koni.
Słonie nie były jednak faktycznie efektywnym środkiem do walki. Stosunkowo łatwo płoszyły się, przestawały reagować na komendy kierujących nimi kornaków i zaczynały w ucieczce tratować wszystko na swej drodze. Słonie stosowano więc w bitwach jeszcze tylko przez krótki czas po wynalezieniu broni palnej. Okazało się bowiem, że stały się co prawda dobrą platformą dla strzelców. Za to można je było dość łatwo zabić z broni palnej.
Także siedząca na ich umieszczanej na grzbiecie platformie jucznej załoga stała się łatwa do zestrzelenie, bo była z daleka doskonale widoczna. Ostatnie bitwy z wykorzystaniem słoni stoczono w XVIII w. Zaczęto więc stosować je wyłącznie do przenoszenia ładunków, jako wydajne zwierzęta juczne. Do chwili obecnej słonie noszą pakunki w wielu trudno-dostępnych miejscach w Azji (np. w Indiach, Tajlandii czy Wietnamie).
Historia zwierząt jucznych
Zwierzęta wykorzystywano jucznie znacznie wcześniej, niż do celów pociągowych. W czasach średniowiecznych konie i osły były w tych celach bardzo popularne w Europie co trwało przez kolejne stulecia. W XII w. takie przewożenie towarów było nawet głównym środkiem transportu. Przewóz towarów w wagonach kolejowych stopniowo wyparł konie i woły, które były ważne od średniowiecza do XVI w. Zwierzęta juczne takie jak konie czy muły, mogą też być łatwo wyposażone w siodła i mogą wtedy nie tylko nosić torby nazywane jukami, ale i jeźdźca na swoim grzbiecie. Podczas gdy tradycyjne juczne wykorzystanie zwierząt hodowlanych przez ostatnie koczownicze plemiona w Afryce, Ameryce Płd. czy Azji maleje, w ostatnich latach rozwija się nowy rynek takiego ich wykorzystania.
Ten nowy rynek rozwija się w branży wypraw turystycznych szczególnie w miejsca bardziej ekstremalne. Przykładowo w regionach takich jak góry Maroka i Wysokiego Atlasu, zapewnia się odwiedzającym te miejsca turystom komfort podróżowania, oparty na transporcie zwierzętami. Wykorzystanie zwierząt jucznych do przewożenia turystów jest nawet uważane za ważny sposób umożliwienia lepszego oglądania okolicy i pełniejszego doświadczania natury. Można już tak zwiedzać również niektóre parki narodowe w Ameryce. Zastrzeżeniem wytycznych szczególnych i obszarów celowo zamkniętych. Lamy wożą natomiast turystów na przykład w Andach, a jaki w Tybecie.
Na grzbiecie koników i osiołków zwiedzimy z kolei urocze wysepki Greckie. A na wielbłądzie przejedziemy się m.in. w Egipcie w pobliżu piramid. Aby sobie posiedzieć na słoniu musimy jednak pojechać daleko do Indii lub Tajlandii. Zwierzę juczne możemy jednak zrobić także ze swojego psa, jeśli jest na to wystarczająco duży i silny. W sklepach zoologicznych można kupić specjalne kamizelki juczne dla psów, w których z werwą będą nosić zaopatrzenie na długie piesze wycieczki z właścicielem.
Zwierzęta juczne – maksymalna nośność.
Zwierzęta juczne zależnie od gatunku czy rasy, mają określoną wydolność organizmu, a co za tym idzie, mogą przenosić tylko pewne maksymalne masy ładunków. Przykładowo, maksymalne obciążenie wielbłąda wynosi około 300 kg, nie więcej. Jaki są ładowane inaczej w zależności od regionu Azji. Na przykład w Syczuanie towary o masie ok. 75 kg przewozi się na odległość ok. 30 km w 6 godzin. Natomiast w Qinghai położonym na wysokości 4100 m, rutynowo przewożone są codziennie paczki o masie do maksymalnie 300 kg, a cięższe do 390 kg mogą nosić tylko największe i najcięższe woły i to przez krótki czas.
Delikatniejsze i mniejsze lamy mogą unieść towary wynoszące około 1/4 masy swojego ciała, więc dorosły osobnik męski tego gatunku o wadze około 200 kg może unieść ciężar o masie około 50 kg. Obciążenia dla różnych koniowatych (muły, konie, osły) są różne oraz często niejednoznaczne i kwestionowane. Armia USA określa maksymalnie 20% masy ciała, jako ciężar dozwolony dla mułów chodzących do 20 mil dziennie w górach, co daje po przeliczeniu obciążenie do około 150 kg. W Indiach zasady zapobiegania okrucieństwu wobec zwierząt, przyjęte tam w 1965 r., ograniczają przykładowo ciężar maksymalny do niesienia dla mułów do 200 kg, a dla kuców do 70 kg. Renifery mogą z kolei przenosić w górach towary o masie do 40 kg i to przez dłuższy czas.
Zwierzęta juczne – psy.
Psy zaprzęgowo-juczne były używane w Arktyce przez co najmniej ostatnie 9000 lat. Były bardzo ważne w transporcie na obszarach arktycznych Az do czasu wprowadzenia naczep, ciężarówek i samolotów w XX w., mogących przewozić zapasy i towary na obszarach niedostępnych innymi metodami. Wcześniej psy były też używane z różnym powodzeniem w badaniach obu biegunów, a także podczas gorączki złota na Alasce.
Zespoły psich zaprzęgów dostarczały pocztę do społeczności wiejskich na Alasce i w północnej Kanadzie. Psy zaprzęgowe są nadal używane przez niektóre społeczności wiejskie, szczególnie na obszarach Alaski i Kanady oraz na całej Grenlandii. Są też wykorzystywane do celów rekreacyjnych i imprez wyścigowych (np. Iditarod Trail i Yukon Quest), co stało się modne w ostatnich latach również w Europie i Skandynawii.
