Co jest takiego wyjątkowego w roślinach mięsożernych, że ludzie fascynują się nimi i chcą je hodować w warunkach domowych? Rośliny mięsożerne to drapieżne rośliny kwitnące, które zabijają małe zwierzęta, aby uzyskać pożywienie z ich ciał. Mają przy tym trzy cechy, które działają razem i odróżniają je od innych roślin. Konieczne przeczytaj wszystko o roślinach potrzebujących do swego wzrostu i rozwoju białka zwierzęcego. Jeszcze dziś poznaj niesamowite rośliny owadożerne.
Rośliny owadożerne – definicja i opis.
Mięsożerne rośliny nazywane też mięsożerne i drapieżne (łac. plantae carnivorae), to grupa ekologiczna żywiąca się białkiem zwierzęcym. Rośliny te czerpią część lub większość składników odżywczych z łapania i zjadania drobnych zwierząt (głównie owadów i innych stawonogów, małych skorupiaków, jak dafnie i oczliki) i pierwotniaków. Energię czerpią z jednak jak inne rośliny z fotosyntezy.
Rośliny te wabią i chwytają małe zwierzęta za pomocą różnie przystosowanych liści pułapkowych. W naturze rośliny owadożerne spotkamy na glebach słabych i ubogich szczególnie w azot. Będą więc rosły m.in. na bagnach i torfowiskach, w szczelinach skał, na terenach piaszczystych czy w wodach oligotroficznych (słodkie wody o niskiej zawartości substancji odżywczych).
Rośliny mięsożerne można znaleźć na wszystkich kontynentach, prócz Antarktydy. Rosną także na wielu wyspach Pacyfiku. Charles Darwin w 1875 r. napisał „Insectivorous Plants”, pierwszy dobrze znany traktat o roślinach mięsożernych.
Rośliny owadożerne – systematyka i podział.
Obecnie klasyfikuje się ok. 300 tys. gat. roślin naczyniowych na świecie. Rośliny owadożerne (mięsożerne) stanowią z tego tylko ok. 650-700 gat. zlokalizowanych w obrębie 5 rzędów. Są to wyłącznie rośliny okrytonasienne (okrytozalążkowe), głównie dwuliścienne.
Klasyfikuje się je do następujących rzędów, rodzin i rodzajów:
1. rząd: goździkowce (Caryophyllaceae)
rodzina: dzbanecznikowate (Nepenthaceae)
rodzaj: dzbanecznik (Nepenthes) – 172+ gat.
rodzina: rosiczkowate (Droseraceae)
rodz.: aldrowanda (Aldrowanda) – 1 gat.
rodz.: rosiczka (Drosera) – 245+ gat.
rodz.: muchołówka (Dionaea) – 1 gat.
rodzina: rosolistnikowate (Drosophyllaceae)
rodz.: rosolistnik (Drosophyllum) – 1 gat.
rodzina: Dioncophyllaceae
rodz.: Triphyophyllum – 1 gat.
2. rząd: wrzosowce (Ericales)
rodzina: kapturnicowate (Sarraceniaceae)
rodz.: darlingtonia (Darlingtonia) – 1 gat.
rodz.: kapturnica (Sarracenia) – 15 gat. i podgat.
rodz.: heliamfora (Heliamphora) – 23 gat.
rodzina: tuliłezkowate (Roridulaceae)
rodz.: tuliłezka (Roridula) – 2 gat.
3. rząd: szczawikowce (Oxalidales)
rodzina: cefalotowate (Cephalotaceae)
rodz.: cefalotus (Cephalotus) – 1 gat.
4. rząd: jasnotowce (Lamiales)
rodzina: byblisowate (Byblidaceae)
rodz.: Byblos (Byblis) – 8+ gat.
rodzina: pływaczowate (Lentibulariaceae)
rodz.: pływacz (Utricularia) – 242+ gat.
rodz.: tłustosz (Pinguicula) – ponad 95 gat.
rodz.: genlisea (Genlisea) – ponad 30 gat.
rodzina: babkowate (Plantaginaceae)
rodz.: Philcoxia – 7 gat.
5. rząd: wiechlinowce (Poales)
rodzina: bromeliowate (Bromeliaceae)
rodz.: Brocchinia – 2 gat.
rodz.: Catopsis – 1 gat.
Rośliny owadożerne – jak działa ich mięsożerność?
Uważa się, że prawdziwa mięsożerność u roślin wyewoluowała niezależnie dziewięć razy w pięciu różnych rzędach roślin kwitnących. Jest obecnie reprezentowana przez kilkanaście różnych rodzajów. Ta klasyfikacja obejmuje różne gatunki, które przyciągają, chwytają i zabijają swą zdobycz. Absorbują przy tym powstałe w wyniku tego procesu składniki odżywcze. W wyniku nowych odkryć biologicznych, liczba ich gatunków rośnie o ok. 3 rocznie od 2000 r.
Ponadto okazało się, że ponad 300 innych gat. roślin z kilku rodzajów wykazuje niektóre, choć nie wszystkie z tych cech. Rośliny mięsożerne jedzą takie zwierzęta, jak owady, pająki, skorupiaki i inne małe żyjące w glebie i wodzie bezkręgowce. W ich menu są też pierwotniaki, a nawet jaszczurki, myszy, szczury i inne małe kręgowce. Rośliny łapią je za pomocą wyspecjalizowanych liści, które działają jak różnego typu pułapki. Wabią zdobycz jaskrawymi kolorami, nektarami, włoskami prowadzącymi i specyficznie zbudowanymi liśćmi.
Po złapaniu i zabiciu, ofiary są trawione przez roślinę, a czasem też przez organizmy partnerskie (np. pierwotniaki). Następnie roślina drapieżna wchłania powstałe składniki odżywcze, udostępnione ze zwłok ofiar. Większość roślin mięsożernych może przy tym rosnąć i rozwijać się bez spożywania zwierzęcych ofiar. Jednak rosną znacznie szybciej i rozmnażają się lepiej oraz skuteczniej właśnie dzięki takim składnikom odżywczym.
Chodzi tu głównie o azot N pozyskiwany ze zdobyczy. Omawianych roślin w zasadzie nie powinno się nazywać „roślinami owadożernymi”, lecz „mięsożernymi” lub drapieznymi. Przecież nie chwytają wyłącznie samych tylko owadów, ale różne stawonogi, a nawet drobne kręgowce. Niektóre rośliny mięsożerne specjalizują się jednak w chwytaniu owadów. Inne zjadają z kolei wszystko, co mogą i dadzą radę.
UWAGA!
Nie wszystkie rośliny, które łapią lub zabijają zwierzęta, są jednak uważane za mięsożerne. Niektóre gatunki jak np. te z rodzajów Aroid i Aristolochia wychwytują owady w swoich kwiatach. Robią to jednak wyłącznie po to, by ułatwić sobie zapylanie.
Owady po chwili są natomiast wypuszczane wolno, za to z pyłkiem na ciele. Rośliny te nie zabijają więc zapylaczy. A jeśli niektóre z nich giną jednak na kwiecie, to nie jest to korzyścią dla rośliny. Rośliny owadożerne nigdy nie wykorzystują więc swoich kwiatów, jako śmiertelnych pułapek.
Rośliny owadożerne – wykształcone różne mechanizmy łapania ofiar.
U roślin owadożernych występuje pięć podstawowych mechanizmów pułapkowania. Przykładem jednych z najbardziej znanych pułapek roślin owadożernych są przy tym dzbany gatunku Heliamphora chimantensis. Rośliny dzbanowe czyli dzbaneczniki łapią zdobycz do zwiniętego w głęboką tubę liścia. W środku jest gęstawy płyn zawierający bogatą pulę enzymów trawiennych i/lub bakterii.
Inne gatunki tworzą pułapki na muchy i inne owady, wykorzystujące bardzo lepki śluz (np. muchołówka). Rosiczki tworzą z kolei liście w formie pułapek zatrzaskowych, wykorzystujących szybkie ruchy liści. Pływacze i inne podobne rośliny wodne opracowały pułapki pęcherzowe. Zasysają do nich ofiary za pomocą pęcherzy, które wytwarzają wewnętrzną próżnię.
Powstały też inne pułapki na homary, znane również jako pułapki na węgorze. Zmuszają one z kolei ofiarę do poruszania się w kierunku narządu trawiennego, dzięki licznym sztywnawym włoskom skierowanym do wewnątrz. Pułapki roślin drapieżnych mogą więc być aktywne lub pasywne. Wszystko zależy od tego, czy to bardziej ruch, czy bezruch pomaga złapać zdobycz.
Na przykład Triphyophyllum to pasywny lep na muchy, który jedynie wydziela bardzo lepki śluz. Jego liście nie rosną, ani nie poruszają się w odpowiedzi na złapanie ofiary, jak np. u rosiczki. Tymczasem rosiczki są aktywnymi pułapkami na muchy, których liście zamykają się na ofierze w ułamku sekundy.
Szybki wzrost kwasu pozwala też mackom rosiczki zginać się, pomagając w zatrzymaniu i trawieniu zdobyczy. Mięsożerne rośliny działają więc na zasadzie „złap i zabij zdobycz”. Posiadają przy tym mechanizm ułatwiający trawienie ofiar i czerpią korzyści z przyswajanych z nich substancji odżywczych.
Rośliny owadożerne – ekologia i zagrożenia.
Niezależnie od tego, czy są to rośliny wodne czy lądowe – mięsożerne mają podobną ekologię. Gatunki 2-3 rodzajów (np. Sarracenia, Drosera i Pinguicula) często mogą nawet rosnąć prawie obok siebie. Większość z nich występuje na wilgotnych wrzosowiskach, torfowiskach, bagnach i błotnistych lub piaszczystych brzegach. Woda jest tam przynajmniej sezonowo obfita.
Materiały azotowe są często rzadkie lub niedostępne z powodu kwaśnych i innych niekorzystnych warunków glebowych. Gatunek Drosophyllum lusitanicum wydaje się być jedynym wyjątkiem, gdyż rośnie na suchych, żwirowych wzgórzach Portugalii i Maroka. Ogólnie rzecz biorąc, rośliny mięsożerne są stosunkowo małe. Jednak różnice w ich wielkości są ogromne i to nawet w obrębie tego samego rodzaju.
Większość stanowią przy tym byliny zielne o wysokości poniżej 30 cm, często jednak tylko 10-15 cm. Jednak niektóre gatunki Nepenthes stają się dużymi krzewami winorośli. Gatunki Drosera mają od kilku centymetrów do 1 metra, lub więcej wysokości (np. D. gigantea). Najmniejsze gatunki są niemal niezauważalne, jako często ukryte wśród mchu torfowisk itp.
Rośliny owadożerne w Polsce.
Na obszarze naszego kraju występuje aż 14 gat. takich roślin mięsożernych. Są one reprezentowane przez 4 rodzaje w obrębie dwóch rodzin klasy roślin dwuliściennych:
lądowe rosiczki (rodzaj Drosera) – długolistna (Drosera anglica), pośrednia (D. intermedia), owalna (D. ×obovata MERT. & W. D. J. KOCH), okrągłolistna (D. rotundifolia);
lądowe tłustosze (rodz. Pinguicula ) – alpejski (Pinguicula alpina), pospolity (P. vulgaris);
wodne pływacze (rodz. Utricularia) – zwyczajny (Utricularia vulgaris), zachodni / zaniedbany (U. australis), Brema (U. bremii), średni / pośredni (U. intermedia), drobny / mniejszy (U. minor), krótkoostrogowy / żółtobiały (U. ochroleuca), U. stygia G. THOR;
wodna aldrowanda pęcherzykowata (rodz. Aldrovanda, gat. Aldrovanda vesiculosa).
