Małpy to zwierzęta wyłącznie egzotyczne. Niektóre z ich gatunków są przy tym bardzo ładnie ubarwione i mają oryginalny wygląd. Nie wszystkie z nich znamy tak dobrze, jak popularne szympansy czy goryle. Szukasz informacji o egzotycznych gatunkach małp? Przeczytaj ten artykuł i sprawdź, gdzie żyją jedne z najładniejszych gatunków – małpy gerezy. Zobacz jak wyglądają, co jedzą.
Małpy gerezy stanowisko systematyczne i występowanie
Gereza (łac. Colobus) jest rodzajem ssaków naczelnych z podrodziny gerez (łac. Colobinae) i rodziny koczkodanowate (Cercopithecidae). Dalsza systematyka obejmuje nadrodzinę koczkodanowce zwane też małpami Starego Świata i makakokształtnymi (łac. Cercopithecoidea) i podrząd wyższe naczelne (łac. Haplorrhini). Potem wyżej jest rząd naczelne (łac. Primates) w infragromadzie łożyskowce (łac. Placentalia) i gromadzie ssaki (łac. Mammalia). Gerezy występują w Afryce.
Gerezy środowisko życia
Siedliska gerez obejmują lasy pierwotne i wtórne w Afryce (lasy deszczowe, dżungla). Spotkamy je w lasach nizinnych, górskich i galeryjnych, w których korony drzew nakładają się na siebie, tworząc zamkniętą, ciągłą warstwę. Najbardziej z tego uwielbiają lasy nadrzeczne oraz zalesione łąki. Chociaż występują zarówno w lasach wtórnych, jak i pierwotnych starodrzewach, preferują lasy naruszone wtórne.
Naukowcy spekulują, że wynika to z większej różnorodności drzew pokarmowych w lasach wtórnych. Dodatkowe siedliska gerez to lasy bagienne i zalesione murawy. Preferują też zalesione sawanny, charakteryzujące się dużymi rozstawami drzew, tak, że ich korony nie zamykają się u góry. Lubią ponadto lasy łęgowe przylegające do rzek, jezior lub innego akwenu. Ich inne siedliska to również lasy galeryjne (małe, bujne lasy rosnące wzdłuż dróg wodnych na obszarze bezdrzewnym) zdominowane przez drzewa akacjowe, wilgotne lasy nizinne, lasy deszczowe na średnich wysokościach i lasy wysokogórskie na wysokości do 4500 m n.p.m.
Wiadomo ponadto, że gerezy zapuszczają się też na obszary rolnicze, jak plantacje eukaliptusa. Zaspokajają w ten sposób duże potrzeby żywieniowe, wobec kurczenia się obszarów wycinanych lasów dzikich. Gerezy na wolności dożywają ok. 20 lat życia.
Małpy gerezy gatunki
Do rodzaju gerez (łac. Colobus) należą gatunki:
gereza angolańska (łac. Colobus angolensis);
gereza abisyńska (łac. Colobus guereza);
gereza kilimandżarska (łac. Colobus caudatus);
gereza białobroda (łac. Colobus polykomos);
gereza czarna (łac. Colobus satanas);
gereza niedźwiedzia (łac. Colobus vellerosus);
gatunki wymarłe kopalne: † Colobus flandrini oraz † Colobus freedmani.
Małpy gerezy wygląd morfologiczny
Długość ciała bez ogona wynosi 48–96 cm (średnio ok. 75 cm), natomiast dł. samego ogona 50–100 cm. Z kolei masa ciała samic to 5,5–11 kg, a samców 7,6–15 kg (wyjątkowo do 23 kg). Długość od głowy do ciała u samców wynosi od 54,3 do 70 cm), natomiast u samic od 52 do 67,3 cm. Samce są więc nieco większe i zazwyczaj mają też większe zęby, niż samice. Jak sugeruje ich nazwa, dorosłe gerezy mają czarne futro z białymi wzorami.
Biała sierść otacza ich twarz, a wzdłuż ich ciała biegnie pasami w kształcie dużej litery „U” na plecach. Biała sierść jest przy tym dość długa i wygląda z tyłu jak futrzany płaszcz włosów. Poszczególne gatunki różnią się kolorem swych płaszczy, który może zmieniać się od białawo-żółtego do kremowo-białego. Noworodki gerez są natomiast całkowicie białe z wyraźnie różową twarzą. Z czasem (po kilku pierwszych tygodniach życia) ich sierść nabiera jednak kolorystyki właściwej dla danego gatunku.
Gerezy mają też długi ogon zakończony futrzaną kitą dłuższej sierści, jak u lwów. Ten długi i cienki ogon jest przeważnie czarny, a kończąca go puszysta kita jest biała. Długość ogona i stopień puszystości jego końcówki dodatkowo odróżniają jeden gatunek od drugiego. Co ciekawe, na dużych wysokościach po zachodniej stronie góry Kenii odnotowano obserwacje całkowicie białych dorosłych gerez. Nie przedstawiono jednak żadnego naukowego wyjaśnienia tego albinizmu.
Jak większość członków rodzaju Colobus, gerezy nie mają kciuków. Prawdopodobnie adaptacja ta pozwala im na szybsze poruszanie się po drzewach. Natomiast obfite podkładki na zadzie zapewniają im lepszy komfort podczas siedzenia na gałęziach drzew.
Gerezy małpy zachowanie i ekologia
Gerezy żyją w grupach terytorialnych, różniących się jednak zarówno wielkością (3-15 osobników), jak i strukturą płciową oraz wiekową. Pierwotnie uważano, że struktura takich grup składa się z jednego osobnika męskiego i ok. 8 samic. Jednak nowsze obserwacje wykazały większe zróżnicowanie. Mogą też tworzyć nawet supergrupy złożone z ponad 500 osobników. Wydaje się, że w stadach gerez dominuje samiec, ponieważ nie zauważono wyraźnej dominacji wśród samic.
W stadach panuje jednak ustalona hierarchia ważności. Najniżej pod względem autorytetu są osobniki młodociane. Ciekawy u gerez jest ich rytuał powitania. Uczestniczy w nim wiele znajomych sobie osobników, gdy spotykają się ze sobą. Jest to swoisty akt potwierdzenia znajomości. Małpy wykonują trzy powitalne zachowania rytualne. Jest to mocowanie się, chwytanie za ramiona i obejmowanie.
Wydaje się, że te zachowania nie mają żadnego związku z zalotami i kojarzeniem się w pary. Czarno-białe gerezy mają ponadto złożone wzory spania. Śpią mianowicie na drzewach w pobliżu źródła pożywienia. Może to służyć oszczędzaniu energii, bo nie muszą potem pokonywać długiej drogi na żerowiska. Grupy małp wydają się też regularnie zmieniać swe miejsce do spania. Obserwujący je naukowcy sugerują, że robią tak ze względu na zmniejszenie ryzyka inwazji pasożytów i drapieżników.
Generalnie nie śpią też w pobliżu innych grup małp. Mają również tendencję do ciaśniejszego spania razem w noce z dobrą widocznością. Śpią też zawsze w średnich i wyższych partiach wysokich drzew, by być z dala i móc lepiej obserwować drapieżniki. Chociaż nie zauważono oczywistej preferencji na jakich gatunkach drzew sypiają, to jednak często obserwowano je na drzewach gatunku Antiaris toxicaria.
Małpy gerezy odżywianie
Układ trawienny gerez jest podobny jak u przeżuwaczy. Mają bowiem wielokomorowy żołądek, który umożliwia trawienie dużych ilości liści. Drobnoustroje w jelitach wykorzystują płyny wydzielane przez gruczoły ślinowe tych małp. Dzięki temu skutecznie rozkładają celulozę liści. Ta adaptacja umożliwia gerezom uzyskanie niezbędnych składników pokarmowych z liściastej diety. Zajęły przez to nisze ekologiczne niedostępne dla innych małp naczelnych.
Roślinożerne gerezy jedzą liście okolicznych roślin, owoce, pąki, kwiaty, porosty, rośliny zielne i korę drzew. Niedojrzałe liście stanowią przy tym większą część ich diety, niż liście dojrzałe. Gerezy pełnią też ważną rolę dla rozsiewania nasion poprzez swój układ pokarmowy. Twardość liści wpływa na wydajność ich żerowania. Twardsze liście korelują bowiem ujemnie ze wskaźnikiem spożycia pokarmu. Jest tak, ponieważ są trudne i wymagające pod względem ich żucia podczas jedzenia (małpy muszą je długo żuć).
Gerezy spędzają więc długi czas na aktywnym żerowaniu każdego dnia. Wiadomo również, że w środowiskach górskich jedzą też porosty, jako dobre uzupełnienie swej diety. Wykorzystują je też w okresach o niższej dostępności lepszego pożywienia. Są zatem bardzo odporne na ewentualny brak swego głównego pokarmu, jakim są liście drzew.
Krople rosy zapewnią im dobowe zapotrzebowanie na wodę. Piją też deszczówkę, która zbiera się w dziuplach pni drzew i w dużych liściach.
Małpy gerezy rozmnażanie
Samice gerez osiągają dojrzałość rozrodczą w wieku ok. 4 lat. Samce nieco wolniej, bo dopiero w wieku ok. 6 lat. Nadrabiają to, przyjmując poligamiczną kulturę. Dominujący samiec może się bowiem rozmnażać potem ze wszystkimi samicami w swoim haremie. Po kopulacji ciąża u gerez od 4 do 6 miesięcy, zależnie od gatunku. Na koniec ciąży rodzi się jedno młode (dwoje młodych to rzadkość). Samice wydają na świat kolejne mioty co 20 miesięcy.
U gerez udokumentowano przypadki allomonteringu. Oznacza to, że młodymi opiekują się u nich również członkowie stada inni, niż biologiczna matka niemowlęcia. Możliwymi wyjaśnieniami tego zjawiska są zwiększenie przystosowania integracyjnego, lub taka właśnie praktyka matczyna. Ma ona bowiem przynieść z tego powodu korzyści przyszłemu potomstwu. Będzie ono lepiej zintegrowane w stadzie.
Matka może karmić zarówno swoje młode, jak i młode innych matek. Mając mniej więcej rok, młode nie przytula się już do matki i nie karmi jej piersią. Ponieważ samice pozostają w swojej grupie urodzeniowej, matki i córki nawiązują więzi na całe życie.
Małpy gerezy zagrożenia
Na gerezy poluje wiele drapieżników leśnych, np. lamparty, duże orły czy szympansy. Ich liczebność ograniczają też polowania na handel mięsem z buszu. Kolejne czynniki to utrata siedlisk przez nadmierny wyrąb lasów, niszczenie środowiska, chemizacja i zanieczyszczenia. Utratę siedlisk uważa się jednak obecnie za największe zagrożenie dla tych małp.
Gerezy są wymienione w załączniku II do Konwencji o międzynarodowym handlu gatunkami zagrożonymi wyginięciem (CITES). Jest to międzynarodowe porozumienie mające na celu zahamowanie i likwidację międzynarodowego handlu dzikimi zwierzętami i roślinami. Gerezy zaliczono też do klasy B Afrykańskiej Konwencji o Ochronie Przyrody i Zasobów Naturalnych.
