Ludzie od stuleci krzyżowali zwierzęta domowe z żyjącymi dziko, czy to w obrębie tego samego gatunku, czy też innych rodzajów. Podstawowym celem takiego działania, była modyfikacja cech użytkowych zwierząt gospodarskich, ulepszenie danej rasy, czy uszlachetnienie jej wyglądu. Genetyczne krzyżówki w najlepszym stopniu widoczne są w przypadku koni i bydła.
Wiele nowych ras tych zwierząt powstało na skutek krzyżowań z innymi zwierzętami, zarówno międzyczasowych, jak i między gatunkowych. W przypadku koni zazwyczaj chodziło o zwiększenie siły i wytrzymałości zwierząt, by mogły one lepiej służyć w gospodarstwie.
W przypadku bydła główne cele to: poprawienie jakości mięsa oraz lepsza wydajność mleczna. Jednym z efektów kombinacji genów jest żubroń – wyhodowana w Polsce hybryda żubra i bydła domowego.
Jak wygląda żubroń i jak przedstawiały się burzliwe dzieje jego hodowli? Jaki był główny cel hodowli żubroni w Polsce i czy został on osiągnięty? Jak wygląda hodowla żubroni? Na te i wiele innych pytań odpowiadamy w niniejszym tekście.
Żubroń – geneza rasy
Żubroń to wyhodowana w 1847 roku hybryda żubra – króla Puszczy Białowieskiej i bydła domowego. Jest zwierzęciem o potężnej budowie, charakteryzuje się dużym i szybki przyrostem masy mięśniowej. Żubroń waga: samce mogą ważyć do 1200 kg, samice – z reguły do 800 kg. Żubronie rosną bardzo szybko, co również było zamierzeniem hodowców, z uwagi na szybką możliwość przeznaczenia na rzeź. Mięso żubroni charakteryzuje się bardzo delikatnym smakiem i często postrzegane jest jako prawdziwy rarytas. Jest ono także cennym źródłem wartości odżywczy dla naszego organizmu.
Żubroń z wyglądu przypomina zarówno żubra, jak i bydło domowe. W odróżnieniu od żubra, jego sylwetka jest bardziej proporcjonalna, szczególnie jeśli chodzi o tylną część ciała. U żubrów zad jest widocznie mniejszy od przedniej części, żubronie mają mocniejsze i lepiej uwydatnione zady. Poroże żubroni jest mniejsze niż u żubrów, a głowa kształtem przypomina bardziej bydło hodowlane. Jednak żubroń, ze względu na ilość masy mięśniowej jest znacznie potężniejszy od typowego byka.
Rasa powstała w 1847 roku. Jej twórcą był Polak – Leopold Walicki, który jako pierwszy krzyżował bydło domowe z żubrami.
Główne cele krzyżowania żubra z bydłem domowym
Podstawowym celem takiego krzyżowania było wyhodowanie odmiany bydła, która:
• charakteryzuje się dużym i szybkim przyrostem mięśni,
• posiada bardzo zdrowe i delikatne mięso o cenionym smaku,
• może służyć w gospodarstwie,
• nie wymaga budowania zagród i specjalnych pomieszczeń, gdyż może stać na otwartej przestrzeni.
Uczciwie należy przyznać, że część z tych celów udało się osiągnąć Walickiemu, jak i wielu innym hodowcom żubroni. Stworzyli oni rasę, która charakteryzuje się bardzo dużą odpornością na warunki atmosferyczne, także na obficie padający deszcz oraz silne mrozy. W efekcie żubroń może stacjonować na powietrzu, nie trzeba adaptować na jego potrzeby żadnych pomieszczeń. Dodatkowo żubroni nie trzeba karmić, gdyż jako zwierzęta półdzikie, same wyszukują sobie pożywienia na pastwisku. W pierwszej hodowli Walickiego udało się mu wyhodować 15 żubroni, którychś popularność zaczęła przekraczać polskie granice. Zainteresowali się nimi naukowcy ze Związku Radzieckiego, gdzie rozpoczęły się badania nad żubroniami, a tamtejsza hodowla liczyła 8 sztuk. Wszystkie samce charakteryzuje wspólna cecha – są one niepłodne w pierwszym pokoleniu. Dopiero ich potomstwo osiąga dojrzałość płciową i jest gotowe do prokreacji. W celu wyhodowania żubroni krzyżuje się krowy ras gospodarskich z samcami żubra.
Historia nazwy żubroń
Równie ciekawa, jak dzieje samej rasy, jest historia nazwy tych zwierząt. Otóż w 1969 roku, na łamach tygodnia „Przekrój”, ogłoszony został konkurs na nazwę nowej wówczas hybrydy żubra i krowy. Do redakcji napłynęły setki propozycji, również z uwagi na fakt, że „Przekrój” był prawdziwym hitem czytelniczym PRL-u i sprzedawał się w milionach egzemplarzy. Trudno było więc o lepszy sposób na dotarcie z nową rasą do szerszego grona odbiorców. Spośród kilkuset propozycji, komisja konkursowa najwyżej ocenią nazwę „Żubroń” i właśnie to określenie stało się oficjalną nazwą krzyżówki bydła z żubrami.
Trudna adaptacja żubroni w gospodarstwie
Pomimo – wydawałoby się – świetlistych perspektyw i coraz większego zainteresowania, żubroń w Polsce nie zyskał ostatecznie wielkiej popularności. Mimo wspomnianych wcześniej cech, takich jak duża odporność na choroby oraz trudne warunki atmosferyczne, czy doskonały przyrost masy mięśniowej, żubronie nie stały się nigdy masowo hodowanymi zwierzętami gospodarskimi. Decydujący wpływ na taki stan rzeczy miał ich temperament. Charakter żubroni sprawiał, że nie potrafiły się one podporządkować roli zwierzęcia gospodarskiego. Kontrola nad stadem wypuszczonym wolno na pastwisko okazywała się bardzo trudna, zwierzęta nie potrafiły również przystosować się do warunków na gospodarstwie. Efektem takiego stanu rzeczy było znaczne zmniejszenie populacji żubroni w Polsce. Podejmowano decyzje o likwidacji istniejących hodowli ze względu na ich nieopłacalny charakter. Wszystko to sprawiło, że obecnie w naszym kraju żyje zaledwie kilka sztuk żubroni.
Nawet jeżeli uznamy eksperyment mający na celu stworzenie wydajnej i łatwej w hodowli hybrydy bydła domowego z żubrem, za ostatecznie nieudany, nie należy przekreślać żubroni. Ich podstawowe, niezwykle pożądane cechy, takie jak delikatne, zdrowe mięso, charakteryzujące się szybki przyrostem, a także wysoka odporność dowodzą, że zamysł Leopolda Walickiego w dużej mierze był słuszny. Chciał on bowiem stworzyć rasę, która nie będzie przysparzała wielu problemów i dzięki swojej półdzikiej naturze, dobrze sprawdzi się w wolnej hodowli. Niestety, charakter tych zwierząt zwyczajnie nie pozwala na uczynienie z nich zwierząt gospodarskich, niemniej jednak, dokonania Walickiego na zawsze zapiszą się w historii rodzimej biologii.
