Pięknie kolorowe ptaki zwykle kojarzą się nam z egzotycznymi rejonami świata. W Polsce również mamy jednak bajecznie kolorowe gatunki, jak chociażby żołny, zimorodki, kraski, wilgi, bażanty, czy sójki. Interesują Cię ptaki? Poznaj gatunek żołna zwyczajna. Sprawdź żołna zwyczajna co je, żołna zwyczajna czy jest pod ochroną, żołna zwyczajna gdzie występuje. Zobacz też oczywiście jak ślicznie wygląda.
Żołna zwyczajna systematyka.
Żołna zwyczajna (Merops apiaster) jest w skrócie nazywana też żołna lub żołna pospolita, a czasem żołna pszczołojad. To średniej wielkości ptak wędrowny, zaliczany do rodziny żołn (Meropidae). Dalsza systematyka żołny obejmuje natomiast rząd kraskowe (Coraciiformes), infragromadę ptaki neognatyczne (Neognathae) i podgromadę Neornithes, w obrębie gromady ptaki (Aves).
W obrębie omawianego gatunku żołna zwyczajna (Merops apiaster) nie wyróżnia się żadnych podgatunków. Chcesz dowiedzieć się o żołnie więcej? Przeczytaj ten artykuł! Dokładniej poznaj nasz najbardziej kolorowy gatunek ptaka, jakim jest właśnie omawiana tu żołna zwyczajna. Sprawdź żołna zwyczajna co je, żołna zwyczajna czy jest pod ochroną, żołna zwyczajna gdzie występuje.
Żołna zwyczajna gdzie występuje?
Żołna zwyczajna zamieszkuje tereny południowej i wschodniej Europy oraz zachodniej i środkowej Azji. Występuje też jedynie lokalnie na północ od Alp i Karpat oraz lokalnie w Afryce (północno-zachodniej i południowej). Głównie w maju i sierpniu żołna zwyczajna podejmuje wędrówki migracyjne – najpierw wraca z zimowisk, a na koniec lata odlatuje zimować. Zimowiska tego gatunku znajdują się w Afryce, na południe od Sahary.
Sporadycznie też część osobników może zimować na południu Indii oraz w Sri Lance. Po powrocie z zimowisk do Polski, żołny bytują w miejscach z urwiskami i skarpami. Ich naturalnym biotopem są bowiem wysokie i piaszczyste urwiska, zarówno naturalne, jak i sztuczne. Lubią też wąwozy i skarpy lessowe. Jest to ptak owadożerny, a więc i ciepłolubny. Jego zasięgi bytowania zależą więc w dużym stopniu od lokalnego klimatu, przy czym im cieplej, tym lepiej.
Najwcześniejsze wzmianki o lęgach żołny w Polsce pochodzą z XVIII i XIX w. Stwierdzono je wtedy w 1792 r. pod Oławą i w 1887 r. pod Nidzicą. Potem w latach 80. XX w. liczebność krajowej populacji żołny oszacowano już na 10-30 par lęgowych. Na początku ptaki te budowały u nas gniazda w południowo-wschodniej Polsce, na Ziemi Przemyskiej i na Zamojszczyźnie.
Jedynie sporadycznie widziano ich gniazdowanie w innych rejonach naszego kraju. Jednak od lat 90. XX w. wraz z ocieplaniem klimatu obserwuje się w Polsce ekspansję tego gatunku. Od początku XXI w. żołna gnieździ się więc już na Dolnym Śląsku, a jej najliczniejsza populacja jest obecnie na Kielecczyźnie.
Coraz chętniej podejmuje też lęgi na Górnym Śląsku oraz na Mazowszu, Podlasiu, w Małopolsce, Wielkopolsce, czy na Ziemi Lubuskiej. Jej gniazdowanie stwierdza się już nawet na Pomorzu.
Żołna zwyczajna wygląd morfologiczny.
Żołna zwyczajna to ptak o słabo zaznaczonym dymorfizmie płciowym. Gatunek ten, podobnie jak inne żołny, ma przy tym bogate ubarwienie i smukły kształt ciała. Żołny zwyczajne mają białe czoło oraz rdzawo brązowy wierzch głowy i kark. Przez ich lewe i prawe oko przechodzi dodatkowo gruba pozioma czarna pręga, zaczynająca się na dziobie i kończąca za uchem. Gardło mają żółtawe i oddzielone wyraźną czarną przepaską od błękitnego spodu brzucha.
Natomiast barki, grzbiet i kuper żołny mają koloru złotooliwkowego. Samice mają przy tym grzbiet oliwkowozielony, a pozostałe barwy mniej kontrastowe od samców. Ciężko to jednak odróżnić niewprawnemu obserwatorowi. Skrzydła żołn są z kolei błękitno-zielone z brązowymi pokrywami skrzydłowymi i lotkami drugorzędowymi.
Oliwkowozielony podobnie jak grzbiet, jest też ich ogon z dłuższą od pozostałych o ok. 3 cm środkową parą sterówek. Młody osobnik żołny przypomina ubarwieniem dorosłego osobnika w porze nie lęgowej. Ma jednak mniejszą zmienność w kolorach piór. Dorosłe osobniki zaczynają linieć w czerwcu lub lipcu i kończą ten proces do sierpnia lub września.
Natomiast zimą w Afryce występuje dalsze ich przepierzanie ze starego letniego upierzenia lęgowego. Żołna zwyczajna to ptak zaliczany do tych mniejszych, a wśród nich mający średnią wielkość. Średnia długość ciała żołn wynosi przy tym ok. 23-25 cm, przy masie ciała ok. 45-55 g. Ich średnia rozpiętość skrzydeł to natomiast ok. 43-48 cm.
Żołna zwyczajna czy jest pod ochroną w Polsce?
Aktualnie nie jest to na szczęście gatunek w Polsce zagrożony. Jednak jest to ptak u nas bardzo rzadki i pod ścisłą ochroną gatunkową. Wymaga też prężnej ochrony czynnej (np. separowanie i ochrona gniazdowisk). Na „Czerwonej liście ptaków Polski” żołna zwyczajna została sklasyfikowana na chwilę obecną, jako gatunek najmniejszej troski (LC).
Liczebność krajowej populacji lęgowej żołny w latach 2013-2018 szacowano na około 200-300 par. Trend kształtowania się liczebności tego gatunku, zarówno krótkoterminowy (w latach 2008-2018), jak i długoterminowy (w latach 1980-2018), uznano za wzrostowy. Występują przy tym głównie w południowo-wschodnich regionach Polski.
Liczebność owadożernej żołny w Polsce może negatywnie ograniczać wzrost ilości pestycydów w środowisku i niszczenie naturalnych ekosystemów. Żołna zwyczajna wymaga więc bardziej zaawansowanej ochrony.
Żołna zwyczajna czy jest pod ochroną gdzie indziej na świecie?
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) nieprzerwanie od 1988 r. uznaje żołnę zwyczajną za gatunek najmniejszej troski LC (Least Concern). Wedle szacunków organizacji ekologicznej BirdLife International, liczebność jej światowej populacji dla Europy z 2015 r. zamyka się w przedziale 14-26 mln osobników dorosłych. Globalny trend liczebności światowej populacji tego gatunku uznawany jest więc za stabilny.
Żołna zwyczajna co je, czym się żywi?
Żołna zwyczajna żywi się chwytanymi w locie owadami. Zjada przy tym głównie owady błonkoskrzydłe (pszczoły, osy, trzmiele, szerszenie), chrząszcze, ważki, motyle, muchówki i owady prostoskrzydłe. Znajdujące się w menu tych ptaków błonkówki to jak widać głównie tzw. żądłówki. Żołny doskonale jednak z radzą sobie z ich ewentualnym żądleniem. Chwytają je bowiem końcem dzioba i miażdżą w uścisku, aby uniknąć problemu z ich kąsaniem.
Przed zjedzeniem pszczoły czy osy, żołna usuwa też jej żądło, poprzez wielokrotne uderzanie owadem o twardą powierzchnię. Najważniejszym pożywieniem w ich diecie są wspomniane błonkoskrzydłe, w tym głównie pszczoła miodna. Żołna zwyczajna może przy tym jeść ok. 250 pszczół dziennie. Są też badania wykazujące, że zamiast pszczół, ich głównym menu mogą być osy. Pewne badanie naukowe przeprowadzone w Hiszpanii wykazało, że stanowią one 69,4 do 82% ich diety.
Ewentualny negatywny wpływ żołny na populacje pszczół jest jednak niewielki. Zjadają bowiem mniej, niż 1% pszczół. Historie o rzekomym niszczeniu całych rodzin pszczelich są nieprawdziwe. Żołny bardzo lubią też jeść ważki. Inne badanie wykazało, że wydajniej przetwarzają żywność na masę ciała, jeśli są karmione mieszanką pszczół i ważek, niż gdy jedzą tylko same pszczoły lub ważki.
Żołna zwyczajna – drapieżnictwo pszczół miodnych.
Jeśli w pobliżu kolonii żołny zwyczajnej położona jest pasieka pszczela, ptak zjada większą liczbę pszczół miodnych. Jest tak, bo w tym miejscu są one zwyczajnie liczniejsze. Badania naukowe pokazują jednak, że żołny nie wlatują celowo do pasieki. Żywią się owadami złowionymi na pastwiskach i łąkach w promieniu ok. 12 km od pasiekowej kolonii.
Bliższą odległość od pszczelich uli osiągają natomiast tylko wtedy, gdy w okolicy ogólnie brak owadziego jedzenia. Obserwacje pokazują, że ptaki te faktycznie wchodzą też rzadko do pasieki. Robią to jednak tylko w okresach zimnych i deszczowych, a pszczoły wtedy raczej nie opuszczają ula. Łowią więc na tym terenie raczej tylko inne owady, gdy są trudniejsze do wykrycia gdzie indziej.
Wielu pszczelarzy mimo to uważa jednak, że żołny są główną przeszkodą, która powoduje straty. Rzekomo pszczoły robotnice nie żerują bowiem wtedy. Zamiast tego pozostają w ulach przez większą część dnia, od maja do końca sierpnia. Przeczą temu jednak badania przeprowadzone w lesie eukaliptusowym w regionie Alalous, 80 km na wschód od Trypolisu w Libii.
Badania te wykazały, że żołny nie są główną przeszkodą w żerowaniu pszczół. Szybkość żerowania pszczół okazała się nawet w niektórych przypadkach wyższa przy obecności tych ptaków, niż podczas ich nieobecności.
Żołna zwyczajna gniazdowanie i rozród.
Podczas zalotów samiec karmi samicę dużymi owadami, sam jedząc małe. Większość samców jest monogamiczna, ale sporadycznie spotyka się też bigamię. Ptaki te gniazdują w Europie stadnie zwykle na początku maja i najlepiej w pobliżu brzegów rzek lub wąwozów. Gniazdem żołny zwyczajnej jest długa do 2 m, samodzielnie wygrzebana nora w piaszczystym urwisku.
Tworzą stosunkowo długi tunel, w którym na początku lub w połowie czerwca składają od 5 do 8 kulistych białych jaj. W ciągu roku wyprowadzają tylko jeden lęg. Część populacji ma też lęgi w Afryce Południowej od października do maja, składając tam 5 do 6 jaj. Zarówno samce, jak i samice opiekują się jajami, które wspólnie wysiadują przez ok. 3 tyg. (ok. 20 dni).
Udział samca w wysiadywaniu jest jednak mniejszy, niż samicy. Wyklute pisklęta opuszczają potem gniazdo po ok. 30 dniach karmienia.
