Szkodniki to problem w uprawach i magazynowaniu zbóż. Efektem ich obecności jest uszkodzenie i zanieczyszczanie, a także zawilgocenie i zagrzewanie ziarna. Zobacz najgroźniejsze szkodniki magazynowe zbóż.
Spośród wielu płodów rolnych, jako podstawowe źródło pożywienia szkodniki magazynowe najbardziej upodobały sobie ziarna zbóż. Każdego roku powodują więc nawet znaczące straty w ilości i jakości zebranych i magazynowanych plonów. Szkody ilościowe wynikają z bezpośredniego żerowania oraz ubytku masy. Natomiast szkody jakościowe są efektem zawilgocenia, butwienia oraz rozwoju mikroflory bakteryjno-grzybowej.
Najgroźniejsze szkodniki magazynowe zbóż to m.in.:
- wołek zbożowy – chrząszcz mający do 5 mm dł. oraz czarną barwę ciała i punktowanie na części grzbietowej, jest też pozbawiony skrzydeł błoniastych. Jego larwy żerują w ziarnie pszenicy, żyta, owsa, jęczmienia, ryżu i kukurydzy. Mogą też żerować w produktach mącznych, jak makarony, pieczywo, suchary itp. Samice wygryzają w ziarnie kanaliki, w których umieszczają po jednym jaju na ziarno i zalepiają kanalik specjalną wydzieliną. Wyjątkowo tylko w ziarnach kukurydzy mogą składać po kilka jaj. W ciągu całego życia samica wołka składa w sumie ok. 150 jaj (maksymalnie nawet 700). Po 8-10 dniach wykluwają się larwy, które żerują ok. 40 dni i przepoczwarzają się. Dorosłe owady żerują jeszcze w ziarnie przez kilka dni, po czym opuszczają je przez wygryziony otwór. Uszkodzone przez wołka ziarno traci ok. 15% masy i nie nadaje się już do użytku. W ziarnach uszkadzanych przez wołka swoje jaja mogą potem składać inne szkodniki magazynowe zbóż, jak np. trojszyk ulec.
- trojszyk ulec – owad z rzędu chrząszczy o dł. Ciała ok. 4 mm. Pochodzi z Ameryki Półn., po drugiej wojnie światowej został jednak zawleczony do Europy. W polskim klimacie występuje tylko w magazynach zboża. Samice trojszyka składają jaja (jedna samica składa do 450 jaj) w ziarnach zbóż pouszkadzanych już wcześniej przez inne owady, jak np. wołka zbożowego. W ciągu roku może powstać nawet 4-6 pokoleń.
-
mól ziarniak
– owad należący do motyli, ma dł. ciała 10-14 mm. To niebezpieczny szkodnik nasion. Owad dorosły nie pobiera pokarmu, żerują tylko larwy, które żywią się głównie nasionami i zbożami, a także grzybami i niektórymi rodzajami drewna. Obecność larw tych owadów zdradzają delikatne pajęczynki łączące poszczególne ziarna. Dorosły osobnik składa 25-20 tys. jaj (zależnie od wilgotności otoczenia). Rozwój moli od wyklucia z jaja trwa 40-50 dni. W ciągu jednego sezonu może powstać aż 1-3 generacji tych szkodników.
- mklik mączny – gatunek należący do motyli z rodziny omacnicowatych. Z wyglądu jest podobny do mola ubraniowego. Owad dorosły jest aktywny tylko w nocy i nie pobiera pokarmu, żerują tylko larwy, żywiąc się produktami przemiału zbóż. W dzień siedzą nieruchomo w ukryciu. Samica składa do 420 jaj bezpośrednio na produkty zbożowe i ich opakowania.
- gryzonie – niszczą największe ilości zbóż. Zalicza się do tych szkodników myszy i szczury. Efektem ich żerowania jest nie tylko zjadanie ziarna, ale również zanieczyszczanie go sierścią i odchodami. Gryzonie przenoszą też wiele różnego rodzaju chorób i pasożytów.
Szkodniki magazynowe zbóż ich wykrywanie i zwalczanie
Wśród szkodników spotykanych w magazynach zbożowych są organizmy bardzo małe jak roztocze, pleśnie i bakterie, oraz większe owady i gryzonie. W obiektach zapełnionych ziarnem, nawet nieliczna ich obecność może stwarzać poważne problemy. Najpowszechniejsze metody zwalczania szkodników magazynowych zbóż to działanie chemiczne (pestycydy, czyli chemiczne środki ochrony roślin). Do tej metody należą m.in.: zaprawianie ziarna, fumigacja, zamgławianie, odymianie, opryskiwanie i opylanie. Używa się do tego celu następujące rodzaje pestycydów: insektycydy zwalczające szkodniki owadzie, fungicydy zwalczające grzyby (pleśnie), aficyty na roztocza, larwicydy przeciwko larwom, owicydy do usuwania jaj owadów i roztoczy, bakteriocydy do zwalczania bakterii, a także repelenty do odstraszania szkodników owadzich, myszy i szczurów.
Środki do zwalczania szkodników magazynowych
Środki służące do zwalczania szkodników magazynowych zbóż są dostępne w sprzedaży w różnych formach. Można je kupić zarówno w postaci ciał stałych (granulaty i większe bryły nasączone środkiem chemicznym) oraz proszków i cieczy. Zależnie od formy użytkowej, różnie należy je stosować, o czym producent obowiązkowo informuje na ulotce na opakowaniu preparatu. Jedne z tego typu środków wymagają rozpuszczenia lub rozcieńczenia (np. opryski do zwalczania grzybów i bakterii), inne można natomiast używać w postaci oryginalnej (np. trutki na myszy i szczury w postaci granul).
Informacje o stosowaniu danego środka zawierają specjalne dwuliterowe skróty zamieszczane na ulotce. Przykładowo: AB oznacza, że preparat jest przynętą w postaci ziaren, AE to symbol aerozoli służących do opryskiwania ziaren zbóż, natomiast AL oznacza środek, który należy odpowiednio rozcieńczyć przed jego bezpośrednim zastosowaniem.
W skład każdego preparatu do zwalczania szkodników wchodzi jeden lub więcej związków chemicznych aktywnie czynnych, które decydują o jego konkretnych właściwościach. Ponadto, w takich pestycydach wybiórczo, zależnie od funkcji zawarte są też inne substancje pomocnicze. Należą do nich m.in.: rozpuszczalniki, rozcieńczalniki, wypełniacze i tzw. tensydy, czyli związki powierzchniowo czynne. Należy pamiętać, że zwalczając szkodniki trzeba unikać stosowania środków bójczych w bezpośrednim sąsiedztwie pryzmy ziarna, aby nie doprowadzić do jej zanieczyszczenia i zatrucia preparatem. Opryski, zamgławianie, czy opylanie należy wykonywać, gdy magazyny są puste, by nie skazić ziarna trucizną.
Biologiczne zwalczanie szkodników magazynowych zbóż
Do niechemicznego zwalczania szkodników służą mniej radykalne metody, jak np. pułapki żywołowne (do wyłapywania myszy i szczurów), łapki uśmiercające (na owady, myszy i szczury), czy pułapki atraktantowe na owady (zawierają substancje aromatyczne atrakcyjne dla owadów tzw. feromony, nazywane atraktantami). Szkodniki są w ten sposób zwabiane i wyłapywane żywcem, lub w nich uśmiercane. Do monitoringu i eliminacji gryzoni stosuje się tzw. stacje deratyzacyjne zawierające specjalnie spreparowany pokarm (monitoring), lub środek gryzoniobójczy – rodentocyd (trucie).
Dostępne są też specjalne lampy UV, umożliwiające monitoring obecności gryzoni po śladach pozostawianego przez nie moczu. Pułapki feromonowe na owady są zwykle pojemnikami lub paskami taśmy z powierzchnią klejącą. Wykorzystywany w nich feromon jest wmontowany w formie tzw. dyspensera (wymiennego emitera) lub znajduje się bezpośrednio w warstwie klejącej pułapki. Niektóre pułapki chwytne do wykrywania chrząszczy magazynowych mają też atraktant pokarmowy. Zawartość pułapek trzeba okresowo sprawdzać. Nie ma jednak w Polsce dostępnych w handlu pułapek służących do monitoringu obecności roztoczy magazynowych. Szkodniki monitorowane w pułapkach należy kontrolować i zapisywać wyniki obserwacji (gatunki i ich liczebność). Będzie to pomocne przy wyborze metody zwalczania.
Podsumowanie
Metody zwalczania szkodników magazynowych zbóż są bogate i dają wiele możliwości. Aby jednak nie zostać zaskoczonym nagłą inwazją szkodników magazynowych zbóż, należy w magazynie zbożowym wykonywać regularne, systematyczne przeglądy (monitoring) obecności szkodników. Ich wykrywanie i zwalczanie w magazynach zbożowych najłatwiej i najbezpieczniej zlecić profesjonalnym firmom zewnętrznym (firmy DDD, czyli dezynfekcja, dezynsekcja, deratyzacja), lub wykonać to we własnym zakresie. W pustych magazynach kontrola jest oczywiście łatwiejsza. Szkodniki nie mają się bowiem gdzie ukryć i w trakcie okresowej lustracji pomiędzy opróżnieniem, a ponownym zapełnieniem magazynu, można je łatwo zauważyć. O ich obecności świadczą też charakterystyczne ślady pozostawiane w różnych miejscach – np. odchody myszy i szczurów, podziurawione lub pogryzione ziarno, pleśń lub pokrycie ziarna pajęczynką, zmiana koloru ziarna, specyficzny smrodliwy zapach w magazynie, pozostałości martwych owadów szkodników i martwe myszy itp. tzw.
Ukryte zasiedlenie ziarna przez niektóre szkodniki (np. wołki zbożowe) jest możliwe do stwierdzenia tylko w badaniach laboratoryjnych (za pomocą specjalnego barwienia, prześwietlania ziaren RTG itp.). Szczególnie dokładnie należy oglądać miejsca ustronne, trudno dostępne i zacienione (np. pod maszynami, workami z ziarnem), w których szkodniki mogą gromadzić się liczniej oraz w których dodatkowo panuje zwykle wyższa wilgotność. Należy mieć świadomość, że w takich miejscach rozwijają się też bakterie i grzyby pleśniowe.
Dla wielu gatunków większych szkodników, w tym głównie roztoczy i owadów, mogą one stanowić okresowe źródło pokarmu. Choć szkodniki te są bardzo odporne na głód i bez niego mogą przeżyć nawet wiele miesięcy, to jednak pomiędzy opróżnieniem a ponownym zapełnieniem magazynu stanowi to dla nich idealne rozwiązanie przetrwalnikowe. Najlepiej więc, jeśli magazyn zbożowy będzie możliwie jak najczystszy, suchy i bez zakamarków. W celu stwierdzenia np. roztoczy i owadów magazynowych należy też okresowo (np. raz w miesiącu) pobierać próby zmagazynowanego ziarna.
