Tajga (Taiga)

Tajga potrafi odpychać uciążliwymi stadami komarów latem i bardzo mroźnymi zimami. Jednak żyją tu liczne zwierzęta, a panująca wieczna zmarzlina skrywa bogactwa naturalne. Konieczne przeczytaj tajga klimat, zwierzęta i roślinność, zdjęcia i ciekawostki. Jeszcze dziś sprawdź jak żyją tam niedźwiedzie, renifery, wilki i inne zwierzęta.

Tajga to określenie na borealne lasy iglaste występujące w płn. części Azji (czyli na Syberii, Kamczatce i wyspie Sachalin), a także w Ameryce Płn. (czyli na Alasce i w Kanadzie), płn. części Europy (czyli na Półwyspie Skandynawskim, w Karelii oraz w płn.-wsch. części Niziny Wschodnioeuropejskiej) oraz wszędzie indziej w obrębie strefy objętej klimatem umiarkowanym chłodnym na ziemskiej półkuli północnej. Należy jednak wiedzieć, że termin „tajga” bywa stosowany albo w odniesieniu do całej formacji roślinnej, jaka naturalnie występuje na wszystkich kontynentach powyżej równika, lub częściej terminu tego używa się nazywając tak wyłącznie lasy borealne Eurazji. Wtedy dla porównania lasy Ameryki Płn. określa się mianem borealnego lasu iglastego.

tajga rozmieszczenie na ziemi
tajga rozmieszczenie na ziemi (kolor zielony)

Tajga, borealne lasy iglaste klimat

Najbardziej kojarzone z tajgą, północne lasy Eurazji rozciągają się na ogromnym odcinku lądu o długości ok. 9000 km, biegnącym ze wschodu na zachód, od Oceanu Spokojnego do Półwyspu Skandynawskiego. Na obszarze tym występuje klimat umiarkowany i chłodny. Jest tu krótkie, jednak stosunkowo ciepłe lato oraz długa, mroźna i zwykle śnieżna zima z wichurami i zamieciami. Latem średnia temperatura wynosi w lipcu 10-20oC, a zimą w styczniu –10 do –50oC. Powodem takich mrozów zimą jest napływ arktycznego powietrza z bieguna płn.

W zasadzie podobny klimat występuje również w Kanadzie i na Alasce. Cechą charakterystyczna tajgi jest też tzw. wieczna zmarzlina, która występuje w większej części strefy lasów iglastych na omawianych terenach Ziemi. Wieczna zmarzlina, jak sama nazwa wskazuje, charakteryzuje się bardzo głębokim zamarzaniem gruntu, który na terytoriach tajgi tylko latem nieco się rozmraża i to zaledwie na głębokość 1 m. Wieczna zmarzlina uniemożliwia normalny, swobodny odpływ wód opadowych, co sprzyja oczywiście tworzeniu się okresowych terenów zalewowych, jezior i rozległych obszarów bagiennych.

tajga rzeka ob
rzeka Ob wiosną widziana z satelity Landsat

W tajdze płynie też wiele różnej wielkości rzek. W azjatyckiej części Rosji, na Nizinie Zachodniosyberyjskiej płynie rzeka Ob., która w znacznym stopniu zasila swoimi wodami i użyźnia spore terytoria tajgi. Długość tej rzeki wynosi aż 4338 km (niektóre źródła podają długość 5570 km). Na koniec rzeka Ob wpada do Zatoki Obskiej (zatoka Morza Karskiego), tworząc w tym miejscu bardzo żyzną deltę o długości 80 km i szerokości 30-90 km. W górnym biegu rzeka Ob płynie przez tereny wyżynne, skąd zbiera wielkie masy wód pochodzących z roztopionego śniegu i lodu. Z rzeką ta swój byt związało wiele gatunków zwierząt i roślin strefy tajgi.

tajga

Tajga zwierzęta

Lato w tajdze jest krótkie, więc bytujące na tych terenach zwierzęta i rośliny musiały się przystosować do krótkiego okresu rozrodczo-wegetacyjnego. W ciągu krótkiej wiosny i lata w lasach tajgi pojawiają się więc duże ilości zwierząt wędrownych (np. wielkie stada reniferów czy kormoranów) i szybko kwitnące łany roślin. Żyje tu również bardzo wiele gat. owadów, z których np. komary, różne muchówki i moskity grasują od wiosny do jesieni wręcz całymi chmarami, znacznie utrudniając tym życie zwierzętom i nielicznie mieszkającym tu ludziom.

W tajdze żyją też oczywiście liczne ptaki, jak np.: sikory, jemiołuszki, krogulce, jastrzębie, głuszce, sowy ziemne. Wiele z tych ptaków (np. jemiołuszki) musi okresowo migrować, uciekając przed ciężką w tajdze zimą, odlatując na ten czas na południe, do niżej położonej strefy lasów liściastych.

rosomak tundrowy
zwierzę tajgi rosomak tundrowy (rosomak)

Na obszarze tajgi migrują w tym czasie również większe zwierzęta, w tym wielkie stada reniferów. Oczywiście na terenie tajgi występuje również wiele innych gat. zwierząt, których nie sposób wszystkich wymienić. Wśród ssaków należy jednak zwrócić uwagę na: rosomaki, borsuki, jenoty, lisy, łasice, norki, kuny, gronostaje, bobry, wydry, wiewiórki, rysie, łosie, jelenie, jaki, wilki, niedźwiedzie, a w niektórych częściach będące już w stanie zagrożenia wymarciem tygrysy (np. tygrysy syberyjskie).

Ponieważ w tajdze zimą panują bardzo ciężkie i skrajne warunki atmosferyczne, niektóre z żyjących tu zwierząt na ten czas zapadają w sen zimowy zwany hibernacją (np. niedźwiedzie brunatne, gryzonie). W ostatniej epoce lodowcowej Ameryka Północna i Azja były połączone ze sobą przesmykiem lądowym na wysokości Alaski. Zwierzęta mogły, więc wtedy kolonizować oba te kontynenty jednocześnie, stąd wielkie podobieństwo gatunkowe fauny tajgi amerykańskiej i euroazjatyckiej.

stado reniferów
stado reniferów pasące się w tajdze

Tajga roślinność

Tajga w większości jest porośnięta lasami iglastymi i tylko w niewielkim stopniu liściastymi. Drzewa liściaste bytują głównie na obrzeżach lasów, nad brzegami rzek i na bagnach, na terenach popożarowych oraz na obszarach przymorskich, ponieważ jest tu znacznie łagodniejszy klimat. Na północy Eurazji tajga sąsiaduje z obszarem zwanym lasotundrą i tundrą. Natomiast na południu przechodzi w lasy liściaste lub w strefę stepową. Rozległy obszar Europy Środkowej i Wsch. zajmuje też boreo-nemoralna strefa przejściowa (ciągnie się od Płdn. Szwecji, poprzez kraje nadbałtyckie, po góry Ural) o mieszanych, mozaikowatych formacjach leśnych.

Na południu tej strefy dominują lasy liściaste, natomiast na północy – iglaste. W rejonie zachodnim gleby są lepsze i tu dominują drzewostany dębowe z domieszką buka. Natomiast w Europie Wsch. – sosna. Mieszany charakter o podobnym składzie mają też formacje leśne tajgi Dalekiego Wschodu. Natomiast w zachodniej części Ameryki Płn. borealne lasy iglaste przechodzą w iglaste lasy górskie lub nadmorskie deszczowe lasy strefy umiarkowanej.

lasy borealne tajga, Yukon kanada
tajga lasy borealne zimą Jukon, Kanada

Bardzo często w klasyfikacji roślinnej Ziemi wszystkie te lasy iglaste łączy się jednak w jeden bardziej ogólny biom, mimo nieraz nawet znacznych różnic klimatycznych i gatunkowych. Jeśli chodzi o konkretny skład gatunkowy, to w tajdze euroazjatyckiej rosną głównie drzewa iglaste: sosny, świerki, limby, jodły syberyjskie, modrzewie. Pozostałe to najczęściej są drobnolistne drzewa liściaste: brzozy, buki, olsze, osiki, jarzęby, klony. Panujące tu drzewa iglaste są bardzo odporne na mróz. Mogą rosnąć aż do obszarów wysokogórskich, na których tylko przez 30 dni w roku średnia temp. przekracza 10 C i tylko przez dwa miesiące nie ma mrozu. Lasy w strefie borealnej półkuli płn. są z reguły zwarte, jednowarstwowe, gęste i ciemne, czasem tylko dość luźne.

zima w tajdze
tajga zimą

Im dalej jednak na północ, tym stają się bardziej ubogie gatunkowo i luźniejsze. Korony drzew robią się bowiem coraz węższe i bardziej strzeliste, gdyż umożliwia im to lepszą absorpcję promieni słonecznych w czasie niskiego położenia słońca zimą, zmniejsza też szkody robione okiścią śnieżną. Pnie drzew porastają liczne porosty. Krzewy borealne w lasach iglastych są słabo wykształcone i złożone głównie z pojedynczych młodych drzewek i krzewów: gł. jałowiec, czarny bez, czeremcha, jarzębina itp. Runo tworzą liczne grzyby, mszaki, mchy, wrzośce, borówki, jagody, żurawina, gruszyczka itp.

tajga latem Syberia, Rosja
tajga piękny krajobraz lata, rzeki i doliny w górach Ałtaj, Rosja, Syberia

Cechy krajobrazu tajgi

Na terenie tajgi występują lasy wielogatunkowe i jednogatunkowe. Wieczna zmarzlina w gruncie utrudnia w niektórych miejscach ukorzenianie się i wzrost drzew, które stają się przez to niskie, rachityczne i poprzechylane. Poza lasami występują też liczne obszary bagienne, okresowe tereny zalewowe, jeziora polodowcowe i rzeki.

 

Wyróżnia się dwa typy tajgi eurazjatyckiej:

tajgę ciemną występującą gł. w Europie i Zach. Syberii, wyspowo też na obszarze reszty Syberii; rosną w niej gęściej wyższe gat. drzew m.in.: świerk, jodła i limba syberyjska; jest też bogate runo krzewinkowe;

tajgę jasną występującą we Wsch. Syberii i Europie Płn.; tworzą ją niższe i rzadziej rosnące gat. drzew m.in.: sosna zwyczajna i modrzew dahurski/europejski; występuje też ubogie runo chrobotkowe.

tajga pożar 2013r
pożar w tajdze w 2013 roku

 

Na ekologię i wygląd roślinności tajgi w dużym stopniu wpływają naturalne zaburzenia terenu, jak pożary, powodzie, osuwiska czy wiatrołomy. Wiele gat. drzew, szczególnie tych z tajgi jasnej, wykazuje więc tzw. cechy pirofityczne, czyli np. posiada grubszą i łuszczącą się korę w typie korka.

wioska zimą
wioska w tajdze

Tajga ciekawostki

Tajga w samej tylko Euroazji zajmuje niezwykle olbrzymie połacie w częściowo całkiem dzikiego i niebadanego dotąd terenu. Nic dziwnego, ze kryje wiele tajemnic. W 1978 r. w rosyjskiej części tajgi geolodzy penetrujący teren natknęli się na sześcioosobową rodzinę, która zupełnie odcięta od świata i innych ludzi żyła tam samotnie aż przez 40 lat. Do najbliższych sąsiadów ludzie ci mieli 150 km, nic, więc dziwnego, że nie widzieli nawet, że miała miejsce II wojna światowa. Rosyjscy naukowcy archeolodzy, co roku w porze letniej penetrują też wieczną zmarzlinę tajgi w poszukiwaniu skamieniałych prehistorycznych zwierząt oraz śladów pierwszych na tym terenie ludzi.

legendarny człowiek śniegu
ślady yeti na lodzie

Panuje również powszechne przekonanie, jakoby w rosyjskiej i chińskiej części tajgi żył legendarny człowiek śniegu zwany Yeti. Z powodu ciężkiego klimatu, przyroda tajgi jest niesamowicie bujna, dzika i nadal niedostępna. Rosnący tu mech torfowiec zajmuje aż 1/5 obszaru tajgi, przy czym rośnie głównie na terenach bagiennych i na torfowiskach.