Afryka słynęła niegdyś z wielkiej obfitości różnorodnej dzikiej fauny i flory. Niestety wiele gatunków dzikich zwierząt jest tam obecnie w różny sposób zagrożonych. Powodem jest kłusownictwo, nadmierne odłowy, zmiany klimatyczne, czy zabudowa i niszczenie siedlisk. Interesują Cię ptaki Afryki, więc przeczytaj artykuł – Gatunek krytycznie zagrożony sęp afrykański. Sprawdź teraz, dlaczego niedawno popularnemu ptakowi grozi wyginięcie.
Gatunek krytycznie zagrożony sęp afrykański – stanowisko systematyczne.
Sęp afrykański (łac. Gyps africanus) to gatunek dużego ptaka zaliczanego do podrodziny jastrzębie (Accipitrinae), rodziny jastrzębiowate (Accipitridae), rzędu szponiaste zwanego też jastrzębiowe ptaki drapieżne (Accipitriformes, dzienne ptaki drapieżne) oraz podgromady ptaków neognatycznych Neornithes. Sęp afrykański jest też nazywany sęp białogrzbiety. W rodzinie jastrzębiowatych (Accipitridae) występuje wraz z orłami, kaniami, myszołowami czy jastrzębiami. Jest blisko spokrewniony z sępem płowym (G. fulvus) i bengalskim (G. bengalensis).
Sęp afrykański występowanie w naturze.
Gatunek krytycznie zagrożony sęp afrykański występuje naturalnie w Afryce. Rejon jego siedlisk ciągnie się od północnych okolic Sahelu włącznie, sięgając tam Senegalu, Gambii i Mali. Dalej ciągną się na wschód, aż po Etiopię i Somalię. Następnie obszar ich występowania biegnie przez wschodnią Afrykę, Az po ziemie Mozambiku, Zambii, Zimbabwe, Botswany, Namibii oraz RPA na południu. Niegdyś był to gatunek bardzo popularny i niezwykle liczny.
Obecnie nadal jest najszerzej rozprzestrzenionym gatunkiem sępa w Afryce. Niestety sęp afrykański jest również zaliczany do gatunków krytycznie zagrożonych wyginięciem na świecie. W części ziem swego zasięgu wymarł bowiem całkowicie. Między innymi w Ghanie żyje już tylko w Parku Narodowym Mole. Na terenie Nigru ostatni raz widziano go w 1997 r. w tamtejszym Parku Narodowym. Nie ma też obecnie w Nigerii (wymarł tam nawet w ostatniej ostoi Yankari Game Reserve).
Sęp afrykański morfologia.
Jest to sęp średniej wielkości. Długość ciała sępów afrykańskich dochodzi bowiem tylko do 94 cm (od 78 do 98 cm). Wszystko przy masie ciała od 4150 do 7200 g (4,2 do 7,2 kg, średnio ok. 5450 g). Z kolei ich przeciętna rozpiętość skrzydeł to 218 cm (od 1,96 do 2,25 m). Długość dzioba (górna krawędź od woskówki) wynosi 46-49 mm, dł. skoku 86-101 mm, a dł. ogona 250-260 mm. Natomiast wysokość dzioba to 30-34 mm. Sęp afrykański jest typowym sępem z piórami puchowymi tylko na głowie i dole szyi.
Reszta tych przednich części ciała jest praktycznie naga. Pomaga to tym ptakom w niebrudzeniu i niesklejaniu niepotrzebnie piór w czasie żerowania na padlinie. Ptaki te mają ponadto bardzo szerokie skrzydła i krótki ogon. Charakteryzuje je też biała kryza pierza i piór pod szyją, biały kuper oraz czarna skóra głowy i szyi u dorosłych.
Również białawy grzbiet jest typowy dla osobników dorosłych, kontrastując tym z ciemnym upierzeniem reszty ciała. Młode osobniki są natomiast w większości niemal całe ciemne. W terenie sępy afrykańskie można pomylić z sępami plamistymi (G. rueppeli) albo płowymi (G. fulvus).
Sęp afrykański pożywienie i dieta.
Głównym źródłem pożywienia białogrzbietych sępów afrykańskich są zwłoki dużych zwierząt Afryki, które żyją na zalesionych sawannach. Ich dieta obejmuje więc m.in. guźce, zebry, antylopy, gazele, strusie, a nawet padłe zwierzęta gospodarskie. Uwaga jednak, bo sępy mogą jeść tylko zwierzęta z tkanką miękką. Ich dziób nie jest bowiem przystosowany do przedarcia się przez twardą skórę. Żerować na padlinie zwierząt o twardej skórze (np. słonie, bawoły) mogą więc dopiero wtedy, gdy porozrywają je drapieżniki.
Sępy afrykańskie niestrudzenie krążą po niebie w poszukiwaniu świeżo padłych zwierząt. Często podążają też za innymi ptakami padlinożernymi i ssakami mięsożernymi. Trafnie prowadzi ich to do padliny. Po znalezieniu zwłok, zaczynają stadnie krążyć nad nimi po niebie. Sygnalizują w ten sposób swoje odkrycie innym sępom.
Wspólnie większą gromadą mogą odbić zdobycz większym drapieżnikom. Są w stanie odgonić nawet wielkie lwy. Po najedzeniu, sępy afrykańskie często odpoczywają z rozpostartymi skrzydłami i plecami skierowanymi w stronę słońca. Robią tak, bo ociężałe z obżarstwa nie mogą sprawnie latać.
Gatunek krytycznie zagrożony sęp afrykański – ekologia.
Środowiskiem życia sępów afrykańskich są spustynniałe sawanny afrykańskie. Sępy te lubią też porozrzucane martwe drzewa w okolicy, na których siadają odpoczywając. Ogółem sęp afrykański unika za to lasów i obszarów mocniej zakrzewionych, pełnych pustyń oraz bezdrzewnych obszarów trawiastych. Jak powszechnie wiadomo, sępy afrykańskie podobnie jak inne, żywią się padliną. Tropią ją przy tym i lokalizują z powietrza, szybując całymi godzinami nad sawanną. Często też podążają za zwierzętami oraz innymi padlinożernymi ptakami, licząc na doprowadzenie do źródła pokarmu.
Rzadko zdarza im się także zabić jakieś słabsze zwierzę, zamiast uciążliwie szukać już padłego. Takie przypadki są jednak sporadyczne. Zabić samodzielnie mogą np. młodego springboka (Antidorcas marsupialis), fakoszera (Phacochoerus aethiopicus) czy pisklę wikłacza czerwonodziobego (Quelea quelea). Zdaża się też, że sępy afrykańskie kradną jakieś pożywienie z ludzkich siedzib (np. drób). Zwykle poruszają się w róznej wielkości stadach.
Rozmnażają się gniazdując na nielicznych drzewach sawanny w zachodniej, wschodniej i południowej Afryce. Zazwyczaj wybierają do tego wysokie drzewa wzdłuż siedlisk nadbrzeżnych. Zdarza się też (doniesienia z RPA), że gniazdo zostanie umiejscowione na słupie wysokiego napięcia. Ich gniazda są duże o ok. 1 m średnicy oraz zbudowane z dużych patyków wyłożonych suchą trawą i liśćmi. Samice składają przy tym jedno jajo. Samiec z samicą wysiadują je na zmianę przez 56-58 dni. Wykluwające się z nich pisklęta są wymagającymi opieki rodziców gniazdownikami. Okres składania jaj zazwyczaj następuje wraz z nadejściem pory suchej (cały rok we wschodniej Afryce, kwiecień-czerwiec w RPA, kwiecień-czerwiec w centralnej części kontynentu, październik-styczeń w Afryce Zach. i Płn.-wsch., czerwiec-sierpień w KwaZulu-Natal). Sępy białogrzbiete mają długi cykl rozrodczy. Okres inkubacji jaj wynosi bowiem ok. 8 tyg., a okres odchowu piskląt ok. 4-5 mies. Po 108-140 dniach młode opuszczają gniazdo i usamodzielniają się po 5-6 miesiącach.
Gatunek krytycznie zagrożony sęp afrykański – status zagrożenia.
IUCN (Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody) od 2015 r. kwalifikuje sępa afrykańskiego za gatunek zagrożony krytycznie (CR, Critically Endangered). Wcześniej w 2008 i 2007 r. kwalifikowano je natomiast jako gatunek bliskiego zagrożenia (NT). W 2012 r. uznano je już jednak za gatunek zagrożony (EN). Jeszcze wcześniej do 1988 r. włącznie uchodził on z kolei za gat. najmniejszej troski (LC). Obecnie sępy afrykańskie są już jednak bardzo zagrożone wyginięciem, zgodnie z ostatnią oceną ptaków przeprowadzoną przez BirdLife International dla Czerwonej Listy Gatunków Zagrożonych IUCN.
Napotykają podobne zagrożenia, jak inne gat. sępów z tego kontynentu. Wyniszcza je więc przekształcanie środowisk naturalnych w obszary rolnicze i uprawne. Inne poważne zagrożenia to utrata pożywienia z powodu zmniejszania się liczebności zwierząt kopytnych. Zabójcze dla nich jest też kłusownictwo i przypadkowe zatrucia pestycydem rolniczym o nazwie karbofuran. Ptaki te bywają też trute celowo (m.in. incydenty z Zimbabwe i Malawi).
W Zimbabwe w 2012 r. otruto tak aż 144 osobniki żerujące na padlinie słonia w Parku Narodowym Gonarezhou (zatruta padlina). Sępy truje m.in. weterynaryjny środek leczniczy o nazwie diklofenak. Organizm tych ptaków bardzo źle reaguje na ten środek. Prócz zatruć, sępom w Afryce zagraża te kłusownictwo i handel. Przykładowo w RPA ptaki te zabija się i sprzedaje ich mięso w celach spożywczych. Ich mięso jest też wykorzystywane w związku z medycyną ludową (np. w Nigerii do praktyk tzw. juju).
Kłusownicy zabijają też sępy, by ich obecność nie ostrzegała władz o nielegalnym kłusowniczym procederze. Degradacja siedlisk i kłusownictwo powoduje, że ptaki te unikają obszarów zaburzonych antropogenicznie przy wyborze miejsc gniazdowania. Co ciekawe, wybierają chętniej obszary celowo chronione, jak np. rezerwaty.
Gatunek krytycznie zagrożony sęp afrykański – czy wyginie całkowicie?
Niestety może się tak stać! Wedle bowiem szacunków z 2013 r., jeśli takie tempo zmniejszania się populacji sępa afrykańskiego pozostanie niezmienne, gatunek ten wyginie w 2034 r. Może to jednak nastąpić nawet i wcześniej. BirdLife International alarmuje, że istnieją już tylko 3 ostoje tych ptaków (IBA). Dwie z nich są zlokalizowane w Kenii (m.in. PN Hell's Gate), a trzecia w Senegalu. Dr Julius Arinaitwe, dyrektor programu Afryka BirdLife International, powiedział, że „Oprócz okradania afrykańskiego nieba z jednej z ich najbardziej charakterystycznych i spektakularnych grup ptaków, szybki upadek sępów na kontynencie ma poważne konsekwencje dla jego mieszkańców, ponieważ sępy pomagają powstrzymać rozprzestrzenianie się chorób, usuwając gnijące zwłoki”. Wciąż jednak możliwy jest ratunek dla tych jakże ważnych dla ekosystemu ptaków.
[…] Gatunek krytycznie zagrożony sęp afrykański […]