Nosorożec włochaty (Coelodonta antiquitatis) jest wymarłym już obecnie ssakiem nieparzystokopytnym (rząd Perissodactyla) należącym do rodziny nosorożców (łac. Rhinocerotidae) oraz ssaków żyworodnych łożyskowych. Okresem w którym w naturze żył nosorożec włochaty był późny plejstocen. Był to prawdopodobnie przedział czasowy od 350 tys. do 10 tys lat temu. Z dotychczasowych badań archeologicznych wynika, że ostatnia populacja tych nosorożców przeżyła jeszcze do 8 tys. lat p.n.e w zachodniej Syberii. Nosorożec ten należał do tzw. megafauny plejstoceńskiej. Występujące obok niego inne prehistoryczne zwierzęta tego okresu to m.in. tygrysy szablozębne, niedźwiedzie i lwy jaskiniowe, smilodony, a także jelenie olbrzymie i mamuty włochate stanowiące wraz z nim niszę największych ówcześnie roślinożerców na świecie.
Nosorożec włochaty występowanie
Ten wielki ssak występował na całych północnych stepach plejstoceńskiej Eurazji, od Pirenejów po Syberię, gdzie uchowała się jego najdłużej do całkowitego wymarcia żyjąca populacja. W plejstocenie tereny te podlegały nieustannym zlodowaceniom, stąd obecność gęstej i długiej sierści u tego wymarłego gatunku. Były to nosorożce bardzo dobrze przystosowane do życia w tak surowym klimacie wiecznych zim i grubych pokryw śnieżnych.
Obecnie żyjący potomkowie nosorożca włochatego
Jego obecnie żyjący potomkowie to gatunki: największy z aktualnych nosorożców – nosorożec biały zwany również n. afrykańskim (łac. Ceratotherium simum), nosorożec czarny (łac. Diceros bicornis) zwany też n. zwyczajnym, nosorożec indyjski (łac. Rhinoceros unicornis) nazywany też n. pancernym, a także najbardziej obecnie zagrożone wymarciem nosorożec jawajski (łac. Rhinoceros sondaicus) oraz nosorożec sumatrzański (łac. Dicerorhinus sumatrensis). W sumie obecnie żyje 5 gatunków rodziny nosorożce (łac. Rhinocerotidae). W ich obrębie istnieją jeszcze odrębne podgatunki. Warto w tym momencie wspomnieć, że naukowcy ustalili, iż najbliżej spokrewnionym wśród tych gatunków z wymarłym plejstoceńskim nosorożcem włochatym jest n. sumatrzański (Dicerorhinus sumatrensis).
Nosorożec włochaty opis
Coelodonta antiquitatis był bardzo wielkim zwierzęciem zaliczanym przez to do tzw. mega fauny plejstoceńskiej. Na podstawie licznych odkryć archeologicznych naukowcy ustalili, że nosorożec ten swobodnie osiągał dwa metry wysokości oraz aż pięć metrów długości! Jego masa ciała wynosiła do tego niebagatelne ok. 3,5 tony! Gatunek ten był również bardzo dobrze przystosowany do życia w bardzo zimnym klimacie plejstoceńskich zlodowaceń. Te prehistoryczne zwierzęta posiadały więc długą, gęstą i grubą sierść koloru rudo-brązowego. Owłosione były także na głowie, miały też krótki, również w całości owłosiony ogon. Najbardziej jednak zwierzęta te znane są do dzisiejszego dnia z obecnych na czaszce dwóch spłaszczonych po bokach rogów, z których przedni był największy, osiągając długość aż do ok. 1 metra! Rogi te nosorożce włochate wykorzystywały głównie do obrony, ale również i do wabienia partnera w okresie godowym oraz oczywiście do odgarniania śniegu w poszukiwaniu pożywienia w czasie lodowych, ostrych zim.
Nosorożec włochaty prowadzony tryb życia
Zwierzęta te wiodły samotniczy tryb życia (szczególnie samce), lub pozostawały w niewielkich grupach (samice z młodymi i podrostkami). Miały też prawdopodobnie swoje areały terytorialne. Przykładowo, areał osobniczy dzisiejszego n. białego zajmuje od 3 km² (w przypadku samców) do 20 km² (w przypadku samic). Ich dieta składała się głównie z porostów oraz soczystych traw i turzyc bardzo bogato rosnących na ówczesnych gołych stepach tundrowych. Pastwisk miały zatem pod dostatkiem.
Jedynym mankamentem było to, że w czasie srogich zim (zlodowacenia) musiały wygrzebywać go spod grubej warstwy śniegu. Dzięki bardzo sprawnie chwytnej górnej wardze, nosorożce bez trudu mogą zrywać liście, trawy, a nawet zdrewniałe i kolczaste gałązki krzewów. Spożywany przez nie pokarm jest następnie rozdrabniany i rozcierany za pomocą masywnych zębów trzonowych o wysokościętych, szerokich i płaskich koronach. Jako ściśli roślinożercy, nosorożce włochate podobnie jak ich obecni potomkowie trawiły jednak pokarm w podobny sposób jak konie, a nie przeżuwacze. Nosorożce nie mają bowiem przedżołądków i nie przeżuwają, lecz podobnie jak u konia, fermentacja bakteryjna zachodzi u nich bezpośrednio w jelicie, co wystarczająco przyspiesza trawienie nawet mocno zdrewniałych części roślin.
Nosorożec włochaty pochłaniał przy tym bardzo duże ilości pokarmu. Dla przykładu, obecnie żyjące nosorożce mogą codziennie zjadać ilość pokarmu o masie odpowiadającej ok. 2% swojego ciężaru. Warto również zaznaczyć, że mimo swego bardzo masywnego przecież wyglądu, podobnie jak dzisiejsze nosorożce, także nosorożec włochaty biegał dosyć szybko. Dla przykładu, obecnie żyjący n. czarny jest w stanie szarżować z prędkością ok. 50 km/h, a biały – 45 km/h. Prawdopodobnie też miał niezbyt doskonały wzrok. Dzisiejsze nosorożce nie widzą zbyt dobrze z odległości większej, niż 30 m i kierują się z tego powodu głównie węchem oraz słuchem (stad ich stosunkowo duże i ruchliwe uszy). Przed atakiem plejstoceńskich megadrapieżników nosorożec włochaty bronił się też swym najbardziej skutecznym środkiem, czyli szarżą i atakiem najdłuższym rogiem na pysku. Podobnie zresztą zachowują się także jego dzisiaj żyjący krewniacy.
Dlaczego nosorożec włochaty wymarł?
Obecnie naukowcy przypuszczają, że główną przyczyną wymarcia nosorożca włochatego było ocieplanie się klimatu (koniec ery zlodowaceń) i związane z tym zmiany ówczesnej flory i fauny. Tak jak w przypadku wielu innych gatunków megafauny plejstocenu, przyczyniła się do tego niewątpliwie również działalność pierwszych żyjących już wtedy ludzi, którzy polowali na nosorożce włochate. Warto w tym miejscu zaznaczyć, że obecni potomkowie nosorożca włochatego również są zagrożeni wymarciem, jednak przyczyna tego jest nieco inna i jest nią wyłącznie działalność człowieka.
Otóż podstawowa broń nosorożca, jaką jest jego wielki róg, stała się obecnie przyczyną jego niemal całkowitej zagłady z powodu zabobonów. W medycynie Wschodu sproszkowane rogi nosorożców są bowiem uznawane za „cudowne remedium” na choroby wątroby, serca i skóry, a także za rzekomo doskonale skuteczny afrodyzjak i lek na potencję. Nosorożce giną więc z powodu kłusownictwa, mimo, że naukowcy bezsprzecznie stwierdzili, iż składa się wyłącznie z keratyny, czyli substancji budulcowej paznokci, włosów oraz kopyt. Róg nosorożca nie ma też żadnych właściwości leczniczych i odmienne twierdzenie jest wyłącznie zabobonem.
Materiał kopalny i okazy archeologiczne nosorożca włochatego
Aktualnie zgromadzony materiał kopalny szczątków nosorożca włochatego jest stosunkowo obfity. Jest znajdowany w całej Eurazji, za wyjątkiem terenów dzisiejszej Irlandii. Najsłynniejszy okaz wykopaliskowy Coelodonta antiquitatis można podziwiać w krakowskim Muzeum Przyrodniczym Instytutu Systematyki i Ewolucji Zwierząt Polskiej Akademii Nauk (PAN). Nosorożec ten został znaleziony 23.10.1929 r. w kopalni głębinowej ozokerytu (minerał) zlokalizowanej na terenie wsi Starunia koło Stanisławowa. Kopalnia w Staruni była znana jako miejsce występowania dobrze zachowanych fragmentów kręgowców kopalnych od października 1907 r. Znaleziono tu jeszcze szczątki m.in. mamutów i jelenia olbrzymiego). Okaz nosorożca włochatego leżał na głębokości 12,5 m i był niemal wcale nie uszkodzony.
Zwłoki znajdowały się w pozycji odwróconej (tzn. zwierzę leżało na grzbiecie) i posiadały tylko nieliczne uszkodzenia, z których największym był otwór w brzuchu, przez który na zewnątrz wydostały się wnętrzności. Były one częściowo zachowane w osadzie otaczającym ciało. Później w trakcie dokładnych oględzin naukowcy stwierdzili, że jest to młoda, około trzyletnia samica. Eksponat ten oznaczono numerem 1 i jest on uważany za niezwykle unikatowy, ponieważ jako jedyny na świecie, jest niemal całkowicie kompletny.
Poza kompletnym szkieletem, posiada część wnętrzności i dobrze zachowaną skórę. Wspaniale przetrwały również inne tkanki miękkie, w tym między innymi jedno ucho, podniebienie oraz język. Nie zachowała się tylko okrywa włosowa tego nosorożca (poza paroma kępkami), a także jego kopyta i rogi. Ostatecznie ten pierwszy znaleziony w Staruni okaz wydobyto 17.12.1929 r., a 22 grudnia przewieziono go do Krakowa. Drugi wspaniały okaz n. włochatego znajduje się w dawnym polskim Muzeum Przyrodniczym im. Dzieduszyckich we Lwowie. Nosorożec ten był znaleziony na tym samym stanowisku, co poprzedni i jest tu głównym eksponatem muzealnym, pomimo tego, że jest znacznie mniej zachowany, niż wspomniany okaz muzealny wystawiany w Krakowie. W Staruni znaleziono też nieliczne szczątki jeszcze dwóch innych nosorożców włochatych.
[…] Nosorożec włochaty (Coelodonta antiquitatis) […]