Dinozaury zwierzęta prehistoryczne z okresu Triasu

Dinozaury od lat wzbudzają ogromne emocje. Ludzi ciekawi, jak to możliwe, że Ziemię zamieszkiwały tak wielkie i niezwykłe zwierzęta, a także dlaczego wyginęły. Tak naprawdę o dinozaurach wciąż wiemy niewiele, a historia ich życia na Ziemi jest wielką zagadką.

Dinozaury pojawiły się na Ziemi w okresie triasu, ok. 231 milionów lat temu, a były dominującymi kręgowcami na lądzie przez 135 milionów lat, od początku jury do końca kredy. Zwierzęta te ostatecznie wyginęły 66 milionów lat temu, pod koniec ery mezozoicznej, kiedy masowo wymarło większość ziemskich gatunków roślin i zwierząt.

Dinozaury zwierzęta prehistoryczne z okresu Triasu
dinozaur

Pierwsze odkrycia dinozaurów

Już dwa tysiące lat temu ludzie wspominali o odkryciach kopalnych szkieletów dinozaurów, jednak wówczas ludzie nie mieli pojęcia, jakie jest pochodzenie tych „wielkich” kości. Chińczycy byli przekonani, że szczątki kości należały do smoków. W XVII wieku w jednej z angielskich kopalni znaleziono część kości udowej zwierzęcia, którego dziś nazywa się megalozaurem. Naukowcy jednak nie byli jeszcze przygotowani na takie znalezisko i uważali, że owa kość należy do wielkiego człowieka opisywanego w Biblii. Dopiero w latach 1815-1824 profesor geologii Wiliam Buckland podjął się trudu zbadania szczątków megalozaura i jako pierwszy opisał dinozaura w piśmie naukowym.

W 1822 roku odkryto kolejne skamieniałości wskazujące, że miliony lat temu nasza planetę zamieszkiwały niezwykłe zwierzęta. Od tamtego czasu europejscy i amerykańscy naukowcy zaczęli prowadzić liczne badania i poszukiwać kolejnych dowodów na życie nieznanych dotąd gatunków zwierząt. Aktywność na polu badań dinozaurów zwiększyła się ponownie w latach 60. XX wieku. Odtąd „wielkie gady” na stałe wpisały się do naszej kultury, a ich potworny wizerunek stał się inspiracją dla pisarzy i twórców filmowych. Któż nie zna filmu Stevena Spielberga „Park Jurajski”?

park dinozaurów
park dinozaurów

Jak wymarły dinozaury?

Naukowców od wielu lat emocjonuje nie tylko samo istnieje dinozaurów na Ziemi, ale także przyczyny ich wymarcia. Powstało wiele hipotez zmierzających o udzielenia odpowiedzi na pytanie, dlaczego tak naprawdę wyginęły dinozaury? Niektórzy skłaniają się ku teorii mówiącej, że 65 milionów lat temu w Ziemię uderzyła wielka planetoida, która zniszczyła ówczesny świat roślin i zwierząt. Dziś coraz częściej naukowcy skłaniają się ku innej teorii. Nie kwestionują tego, że planetoida rzeczywiście uderzyła w Ziemię, jednak uważają, że było to drugorzędne wydarzenie. Bardziej prawdopodobne przyczyny wymarcia dinozaurów to globalne ochłodzenie klimatu, drastyczny spadek poziomu morza i działania wulkaniczne. Nauka nie rozwiązała do końca tej zagadki, na wiele pytań wciąż nie znamy odpowiedzi.

jajko dinozaura
jajko dinozaura

Wśród całkiem poważnych i prawdopodobnych teorii wyginięcia dinozaurów, znajdziemy także mniej poważne i całkiem zabawne. Niektórzy naukowcy utrzymywali, że dinozaury wyginęły wskutek epidemii ślepoty. Inni głosili, że winą był nadmiar samic i brak samców, co skutkowało zmniejszoną rozrodczością, a w konsekwencji – śmiercią gatunków. Dziś takie teorie traktuje się humorystycznie i wkłada między bajki.

 

Charakterystyka dinozaurów

Dinozaury są zróżnicowaną grupą zwierząt z kladu owodniowców (kręgowców mających zdolność rozwoju zarodkowego na lądzie. W latach 2006-2014 opisano ponad 1000 gatunków kopalnych zaliczających się do 850 rodzajów. Różnice pomiędzy wybranymi gatunkami są tak ogromne, że naukowcy sami spierają się, które zwierzęta można zaliczyć do dinozaurów, a które nie. Odkrycia paleontologiczne dowodzą, że dinozaury to były największe zwierzęta na świecie.

wymarłe zwierzęta

Niektóre z nich osiągały masę 70 ton i długość 50 metrów. Prawdopodobnie największe zwierzę świata to zauropod, którego olbrzymie kości odkopano w Argentynie. Jednak nie wszystkie dinozaury były olbrzymami – niektóre nie ważyły nawet 1 kg. Najmniejszym dinozaurem był prawdopodobnie mikroraptor – opierzony czteroskrzydły mający niespełna 50 cm długości, z czego połowa stanowiła ogon. Nasze wyobrażenia o wielkości dinozaurów wynikają z tego, że wydobycie ogromnych kości z głębin ziemi wzbudzało ogromne emocje wśród ludzi i było głośno komentowane na świecie. Do dinozaurów zalicza się zarówno zwierzęta chodzące po lądzie, jak i latające. Niektóre były groźnymi drapieżnikami, jak tyranozaur. Inne żywiły się wyłącznie roślinami, jak amargazaur i inne zauropody. Nazwa „dinozaur” oznacza „straszny jaszczur, co jest dosyć mylące, gdyż dinozaury nie były jaszczurami. Należy też mieć świadomość, że wszelkie dane o życiu i wyglądzie poszczególnych gatunków, są szacunkowe.

Na początku ery mezozoicznej, na Ziemi, obok dinozaurów, żyły liczne gatunki zwierząt powszechnie zaliczających do dinozaurów, ale w rzeczywistości będące odrębnymi grupami zwierząt. Do nie-dinozaurów zalicza się na przykład proterozuchy (podobne do dzisiejszych krokodyli), rynchozaury, aetozaury, notozaury, tanystrofy, plakodonty i ichtiozaury.

największy dinozaur
największy żyjący dinozaur na ziemi – zauropod

Pierwsze dinozaury były małymi dwunożnymi zwierzętami, z długimi ogonami i krótkimi przednimi łapami. Szacuje się, że niektóre gatunki, zwłaszcza te największe, mogły żyć 100-200 lat. Około 200 milionów lat temu wyodrębniły się z nich dwie grupy: gadziomiedniczne i ptasiomiednicze, które rozpoznaje się po układzie kości udowej. Trzeba przyznać, że różnorodność tych zwierząt jest tak ogromna, że przedstawienie jednej zbiorczej listy cech charakteryzujących dinozaury, jest trudne – nawet dla najznakomitszych paleontologów.

Najczęściej przyjmuje się, że najważniejsze cechy dinozaurów to:

  • ustawione pod tułowiem kończyny;
  • kość udowa z główką skierowaną dośrodkowo;
  • kość promieniowa o długości nie przekraczającej 80% długości kości ramiennej;
  • otwór przedoczodołowy w czaszce;
  • zęby osadzone w zębodołach;
  • zróżnicowana budowa pasa barkowego;
  • kość bocznopotyliczna leżąca na tyle czaszki, nie spotyka się z kością jednoimienną w płaszczyźnie pośrodkowej jamy wewnątrzczaszkowej;
  • proksymalne powierzchnie stawowe kości kulszowej dla kości biodrowej i łonowej rozdzielone dużą wklęsłą powierzchnią;
  • wydatny grzebień zorientowany proksymalno-dystalnie na tylnej powierzchni dalszego końca piszczeli;
  • ostro obrzeżony czwarty krętarz (wypukłość w miejscu przyczepu mięśni (musculus caudofemoralis) na kości udowej;
  • asymetryczny krętarz czwarty posiada brzeg dystalny tworzący strony kąt z trzonem.