Dynia zwyczajna

Dynia to smaczne, zdrowe i tanie warzywo, które chętnie uprawiamy na działkach i przydomowych ogródkach. Do Europy przybyła z Ameryki w XV wieku, tuż po odkryciu Kolumba. W Polsce popularne są głównie 2 gatunki dyni – dynia olbrzymia i dynia zwyczajna, do której z kolei zalicza się dynię makaronową, kabaczek, cukinię i patison. Przeczytaj, jak uprawiać dynię zwyczajną, a także po czym poznać, że jest świeża i dojrzała. 

Gatunki i odmiany dyni uprawnych

Dynie są zróżnicowaną grupą uprawnych roślin jednorocznych, mających długie, płożące się pędy oraz duże owoce, które w zależności od gatunku czy odmiany różnią się wagą, kształtem i kolorami. Pojęcie „dynia jadalna” określa grupę różnych gatunków i odmian dyni, należących do rodzaju Cucurbita (dynia), rodziny dyniowatych (łac. Cucurbitaceae) i rzędu dyniowców (łac. Cucurbitales). Dyniowate obejmują obecnie ok. 1 tys. gatunków, w tym samych dyń jest ok. 20 gat. W stanie dzikim rośliny te występują w strefach klimatu ciepłego i gorącego obu Ameryk. Gatunek typowy i uważany za wzorcowy to dynia zwyczajna (łac. Cucurbita pepo). Najczęściej uprawianymi poza nią są również dynia olbrzymia (łac. Cucurbita maxima) i piżmowa (łac. Cucurbita moschata).

Dynię zwyczajną uprawiano w Polsce na długo przed tym, zanim jeszcze zawędrowały do nas inne gatunki tych roślin. Dynia ta ma owoce mogące ważyć do 45 kg o kremowej, żółtej lub pomarańczowej skórce. Podobna do zwyczajnej dynia olbrzymia różni się tylko większymi rozmiarami owoców.

rodzaj dyni
dynia piż­mo­wa

Owoce dyni piżmowej mają z kolei raczej małe lub średnie rozmiary, kształt gruszki i kolor skórki od kremowego do ciemnobrązowego, ze złotym lub pomarańczowym miąższem o niewielkiej ilości pestek. Ciekawa dynia japońska kabocha (gat. Cucurbita maxima) jest z kolei małą (średnica do 30 cm) dynią o spłaszczonym kształcie oraz twardej, ciemnozielonej i chropowatej skórce z jaśniejszymi paskami. Dynia hokkaido (gat. Cucurbita maxima) to niewielka spłaszczona dynia japońska o jasnopomarańczowej skórce i ciemnopomarańczowym miąższu. Owoce u tego gat. posiadają też bardzo miękką i przez to jadalną skórkę. Również bardzo znana dynia makaronowa (odmiana gat. Cucurbita pepo) jest natomiast niewielką japońską dynią, która ma owoce podłużne o cytrynowo-żółtym kolorze skórki (20-30 cm dł. i 1-1,5 kg wagi) i miąższu rozpadającym się po ugotowaniu na długie włókna podobne do makaronu, stąd jej nazwa.

odmiana dyni
odmia­na dyni zwy­czaj­nej dynia makaronowa

Wśród odmian dyni zwyczajnej warto też wyróżnić dynię bezłupinową, której nasiona jak sama nazwa wskazuje są pozbawione łupiny, dzięki czemu można je spożywać bezpośrednio i robić przetwory. Poza dyniami jadalnymi, można też uprawiać różne dynie ozdobne, których owoce są zwykle jadalne, jednak posiadają również na tyle atrakcyjne kształty i kolory, że zwykle wykorzystuje się je głównie jako dekoracje stołów, parapetów i witryn sklepowych. Dynie można też uprawiać jako pnącza służące do osłaniania płotów, murków itp. Pnącza tych roślin łatwo się bowiem rozrastają i pną, dzięki czemu mogą tworzyć ładne oraz zwarte ściany zieleni z ozdobnymi owocami.

warzywo
dynia zwy­czaj­na

Wykorzystanie dyni

Owoce różnych gatunków i odmian dyni mają odmienne kształty, kolory, rozmiary i smaki. Zawierają również dużo składników odżywczych, przez co zapewniają wiele różnych korzyści dla organizmu ludzkiego. Są na przykład bogate w silny antyoksydant beta-karoten, wit. C, potas, błonnik i kwas foliowy. Warto przy tym wiedzieć, że dynia zwyczajna powinna być raczej spożywana przetworzona, a nie na surowo. Jest to wskazane ze względów smakowych oraz dlatego, że obróbka termiczna (gotowanie, duszenie, pieczenie) uwalnia cenne dla naszego organizmu karotenoidy. Ważne jest również i to, że owoce dyni mają grubą skórkę, przez co zdecydowanie dłużej zachowują świeżość, w porównaniu ze swoimi bliskimi krewnymi cukiniami i kabaczkami.

dynia zwyczajna w słoiku na zimę
mary­no­wa­na dynia zwy­czaj­na w occie na słodko

Dynie często są więc dostępne w sklepach nawet do wiosny, choć szczyt sezonu ich sprzedaży przypada na październik i listopad. Zdrowy owoc dyni powinien być jędrny i odpowiednio ciężki w stosunku do rozmiaru, a na twardej skórce nie powinno być podejrzanych plamek i pleśni. Jeśli skórka staje się miękka oznacza to, że owoc dyni jest niedojrzały lub ulega psuciu, albo że jej miąższ przesiąkł wodą.

Dynia zwyczajna uprawa

Dynia zwyczajna i jej zbiór oraz uprawa zależą od warunków atmosferycznych. W naszych warunkach klimatycznych rośliny te uprawia się latem, a zbiory ich owoców odbywają się późnym latem lub wczesną jesienią. Do prawidłowego wzrostu dynie wymagają przy tym temperatury rzędu 25°C (temp. minimalna nie może być niższa niż 8°C). Dlatego do uprawy tych roślin należy wybierać stanowiska słoneczne i ciepłe lub uprawiać je pod osłonami (foliowymi, flizelinowymi). Dynie wymagają też gleby przewiewnej, żyznej i przepuszczalnej, mającej średnią lub wysoką zawartość azotu (dlatego najlepiej uprawiać je od razu w pierwszym roku po nawiezieniu ziemi obornikiem).

dynia
mło­da dynia upra­wia­na w ogrodzie

Wysiew dyni

Wysiew nasion może być wprost do gruntu lub dopiero z rozsady. W pierwszym przypadku nasiona należy wysiewać ok. 10-go maja, natomiast w drugim – miesiąc wcześniej. W przypadku najpopularniejszej dyni zwyczajnej umieszcza się po 2 nasiona w rozstawie ok. 60 cm w rzędzie i ok. 60 cm pomiędzy rzędami. W rzędach rośliny można też rozmieszczać naprzemianlegle lub w postaci szachownicy. Podane wielkości nasadzeń trzeba weryfikować zależnie od gatunku i odmiany. Na przykład dynia olbrzymia mająca największe owoce, do rozwoju potrzebuje też odpowiednio więcej miejsca. Należy więc uprawiać ją najlepiej w jednym rzędzie wzdłuż zagonu, przy zachowaniu odległości pomiędzy kolejnymi roślinami wynoszącej 100-120 cm.

dynia wysiew
wysiew dyni do gruntu

Uprawa dyni z rozsady

W celu uzyskania wcześniejszego plonu, konieczna jest uprawa dyni zwyczajnej z rozsady, którą przygotowuje się odpowiednio wcześniej (pomiędzy 15 a 20 kwietnia) w szklarni. Nasiona wysiewa się po 2 do osobnych, niedużych doniczek w 2/3 wypełnionych podłożem. Gdy nasiona wykiełkują, w każdej z doniczek należy usunąć słabszą z siewek i uzupełnić podłoże w doniczce do pełna. Podrośniętą rozsadę wysadza się na zagon w drugiej połowie maja. Na początku, dla przyspieszenia zbiorów oraz zabezpieczenia sadzonek przed ewentualnymi spadkami temperatur i silnymi, wysuszającymi liście wiatrami, można też okrywać je wspomnianą agrowłókniną lub folią perforowaną. Osłony te trzeba jednak usunąć z chwilą pojawienia się pierwszych kwiatów.

uprawa dyni
roz­sa­da dyni

Dynia zabiegi pielęgnacyjne

Podstawowe zabiegi pielęgnacyjne w uprawie dyni jadalnej to: spulchnianie gleby, podlewanie, odchwaszczanie i dwukrotne nawożenie pogłówne, przeprowadzane po raz pierwszy po pojawieniu się pierwszych zawiązków, a drugi – po pierwszym zbiorze owoców. Co ciekawe i jednocześnie bardzo korzystne, ochrona chemiczna w przypadku tych roślin w zasadzie nie powinna być konieczna. Jedynie w uprawie dyni olbrzymiej stosuje się zabieg dodatkowy, którym jest usuwanie nadmiernych zawiązków owoców, co robi się tak, aby na jednej roślinie pozostały tylko 3-4 owoce. Zabieg ten należy przeprowadzać w momencie, gdy młode owoce osiągną rozmiary piłki tenisowej. Wraz z usunięciem nadmiaru owoców trzeba też skrócić pędy, pozostawiając tylko po 3-4 liście nad ostatnim zostawionym owocem. Dzięki temu zyskuje się duże i dorodne owoce.