Dynia to smaczne, zdrowe i tanie warzywo, które chętnie uprawiamy na działkach i przydomowych ogródkach. Do Europy przybyła z Ameryki w XV wieku, tuż po odkryciu Kolumba. W Polsce popularne są głównie 2 gatunki dyni – dynia olbrzymia i dynia zwyczajna, do której z kolei zalicza się dynię makaronową, kabaczek, cukinię i patison. Przeczytaj, jak uprawiać dynię zwyczajną, a także po czym poznać, że jest świeża i dojrzała.
Gatunki i odmiany dyni uprawnych
Dynie są zróżnicowaną grupą uprawnych roślin jednorocznych, mających długie, płożące się pędy oraz duże owoce, które w zależności od gatunku czy odmiany różnią się wagą, kształtem i kolorami. Pojęcie „dynia jadalna” określa grupę różnych gatunków i odmian dyni, należących do rodzaju Cucurbita (dynia), rodziny dyniowatych (łac. Cucurbitaceae) i rzędu dyniowców (łac. Cucurbitales). Dyniowate obejmują obecnie ok. 1 tys. gatunków, w tym samych dyń jest ok. 20 gat. W stanie dzikim rośliny te występują w strefach klimatu ciepłego i gorącego obu Ameryk. Gatunek typowy i uważany za wzorcowy to dynia zwyczajna (łac. Cucurbita pepo). Najczęściej uprawianymi poza nią są również dynia olbrzymia (łac. Cucurbita maxima) i piżmowa (łac. Cucurbita moschata).
Dynię zwyczajną uprawiano w Polsce na długo przed tym, zanim jeszcze zawędrowały do nas inne gatunki tych roślin. Dynia ta ma owoce mogące ważyć do 45 kg o kremowej, żółtej lub pomarańczowej skórce. Podobna do zwyczajnej dynia olbrzymia różni się tylko większymi rozmiarami owoców.
Owoce dyni piżmowej mają z kolei raczej małe lub średnie rozmiary, kształt gruszki i kolor skórki od kremowego do ciemnobrązowego, ze złotym lub pomarańczowym miąższem o niewielkiej ilości pestek. Ciekawa dynia japońska kabocha (gat. Cucurbita maxima) jest z kolei małą (średnica do 30 cm) dynią o spłaszczonym kształcie oraz twardej, ciemnozielonej i chropowatej skórce z jaśniejszymi paskami. Dynia hokkaido (gat. Cucurbita maxima) to niewielka spłaszczona dynia japońska o jasnopomarańczowej skórce i ciemnopomarańczowym miąższu. Owoce u tego gat. posiadają też bardzo miękką i przez to jadalną skórkę. Również bardzo znana dynia makaronowa (odmiana gat. Cucurbita pepo) jest natomiast niewielką japońską dynią, która ma owoce podłużne o cytrynowo-żółtym kolorze skórki (20-30 cm dł. i 1-1,5 kg wagi) i miąższu rozpadającym się po ugotowaniu na długie włókna podobne do makaronu, stąd jej nazwa.
Wśród odmian dyni zwyczajnej warto też wyróżnić dynię bezłupinową, której nasiona jak sama nazwa wskazuje są pozbawione łupiny, dzięki czemu można je spożywać bezpośrednio i robić przetwory. Poza dyniami jadalnymi, można też uprawiać różne dynie ozdobne, których owoce są zwykle jadalne, jednak posiadają również na tyle atrakcyjne kształty i kolory, że zwykle wykorzystuje się je głównie jako dekoracje stołów, parapetów i witryn sklepowych. Dynie można też uprawiać jako pnącza służące do osłaniania płotów, murków itp. Pnącza tych roślin łatwo się bowiem rozrastają i pną, dzięki czemu mogą tworzyć ładne oraz zwarte ściany zieleni z ozdobnymi owocami.
Wykorzystanie dyni
Owoce różnych gatunków i odmian dyni mają odmienne kształty, kolory, rozmiary i smaki. Zawierają również dużo składników odżywczych, przez co zapewniają wiele różnych korzyści dla organizmu ludzkiego. Są na przykład bogate w silny antyoksydant beta-karoten, wit. C, potas, błonnik i kwas foliowy. Warto przy tym wiedzieć, że dynia zwyczajna powinna być raczej spożywana przetworzona, a nie na surowo. Jest to wskazane ze względów smakowych oraz dlatego, że obróbka termiczna (gotowanie, duszenie, pieczenie) uwalnia cenne dla naszego organizmu karotenoidy. Ważne jest również i to, że owoce dyni mają grubą skórkę, przez co zdecydowanie dłużej zachowują świeżość, w porównaniu ze swoimi bliskimi krewnymi cukiniami i kabaczkami.
Dynie często są więc dostępne w sklepach nawet do wiosny, choć szczyt sezonu ich sprzedaży przypada na październik i listopad. Zdrowy owoc dyni powinien być jędrny i odpowiednio ciężki w stosunku do rozmiaru, a na twardej skórce nie powinno być podejrzanych plamek i pleśni. Jeśli skórka staje się miękka oznacza to, że owoc dyni jest niedojrzały lub ulega psuciu, albo że jej miąższ przesiąkł wodą.
Dynia zwyczajna uprawa
Dynia zwyczajna i jej zbiór oraz uprawa zależą od warunków atmosferycznych. W naszych warunkach klimatycznych rośliny te uprawia się latem, a zbiory ich owoców odbywają się późnym latem lub wczesną jesienią. Do prawidłowego wzrostu dynie wymagają przy tym temperatury rzędu 25°C (temp. minimalna nie może być niższa niż 8°C). Dlatego do uprawy tych roślin należy wybierać stanowiska słoneczne i ciepłe lub uprawiać je pod osłonami (foliowymi, flizelinowymi). Dynie wymagają też gleby przewiewnej, żyznej i przepuszczalnej, mającej średnią lub wysoką zawartość azotu (dlatego najlepiej uprawiać je od razu w pierwszym roku po nawiezieniu ziemi obornikiem).
Wysiew dyni
Wysiew nasion może być wprost do gruntu lub dopiero z rozsady. W pierwszym przypadku nasiona należy wysiewać ok. 10-go maja, natomiast w drugim – miesiąc wcześniej. W przypadku najpopularniejszej dyni zwyczajnej umieszcza się po 2 nasiona w rozstawie ok. 60 cm w rzędzie i ok. 60 cm pomiędzy rzędami. W rzędach rośliny można też rozmieszczać naprzemianlegle lub w postaci szachownicy. Podane wielkości nasadzeń trzeba weryfikować zależnie od gatunku i odmiany. Na przykład dynia olbrzymia mająca największe owoce, do rozwoju potrzebuje też odpowiednio więcej miejsca. Należy więc uprawiać ją najlepiej w jednym rzędzie wzdłuż zagonu, przy zachowaniu odległości pomiędzy kolejnymi roślinami wynoszącej 100-120 cm.
Uprawa dyni z rozsady
W celu uzyskania wcześniejszego plonu, konieczna jest uprawa dyni zwyczajnej z rozsady, którą przygotowuje się odpowiednio wcześniej (pomiędzy 15 a 20 kwietnia) w szklarni. Nasiona wysiewa się po 2 do osobnych, niedużych doniczek w 2/3 wypełnionych podłożem. Gdy nasiona wykiełkują, w każdej z doniczek należy usunąć słabszą z siewek i uzupełnić podłoże w doniczce do pełna. Podrośniętą rozsadę wysadza się na zagon w drugiej połowie maja. Na początku, dla przyspieszenia zbiorów oraz zabezpieczenia sadzonek przed ewentualnymi spadkami temperatur i silnymi, wysuszającymi liście wiatrami, można też okrywać je wspomnianą agrowłókniną lub folią perforowaną. Osłony te trzeba jednak usunąć z chwilą pojawienia się pierwszych kwiatów.
Dynia zabiegi pielęgnacyjne
Podstawowe zabiegi pielęgnacyjne w uprawie dyni jadalnej to: spulchnianie gleby, podlewanie, odchwaszczanie i dwukrotne nawożenie pogłówne, przeprowadzane po raz pierwszy po pojawieniu się pierwszych zawiązków, a drugi – po pierwszym zbiorze owoców. Co ciekawe i jednocześnie bardzo korzystne, ochrona chemiczna w przypadku tych roślin w zasadzie nie powinna być konieczna. Jedynie w uprawie dyni olbrzymiej stosuje się zabieg dodatkowy, którym jest usuwanie nadmiernych zawiązków owoców, co robi się tak, aby na jednej roślinie pozostały tylko 3-4 owoce. Zabieg ten należy przeprowadzać w momencie, gdy młode owoce osiągną rozmiary piłki tenisowej. Wraz z usunięciem nadmiaru owoców trzeba też skrócić pędy, pozostawiając tylko po 3-4 liście nad ostatnim zostawionym owocem. Dzięki temu zyskuje się duże i dorodne owoce.
