Ptaki drapieżne wzbudzają respekt i podziw. Ludzi fascynują szczególnie ich niesamowite polowania obserwowane w naturze. Od tysięcy lat człowiek kultywuje jednak również łowy z ułożonymi do tego celu ptakami drapieżnymi. Konieczne poznaj, jak ludzie od wieków wykorzystywali ptaki drapieżne. Jeszcze dziś przeczytaj, jak poluje orzeł w naturze oraz jak wygląda polowanie z orłem prowadzonym przez myśliwego.
Polowanie z orłem – łowy z ptakami drapieżnymi?
Łowy z ptakami drapieżnymi określa się mianem sokolnictwa. Zwyczaj ten historycznie ma ok. 3 tys. lat i stanowią jeden z najstarszych sposobów polowania. Człowiek wpadł na pomysł wykorzystania w polowaniu prócz psów, również ptaków drapieżnych, z praktycznej potrzeby jak najskuteczniejszego zdobywania pożywienia. Tak właśnie zaczęło się polowanie człowieka z sokołem, krogulcem, jastrzębiem, czy też polowanie z orłem. Stopniowo zwyczaj ten z czysto myśliwskiego zyskał też charakter swoistej sztuki, a nawet szlachetnej rozrywki.
Historycznie polowania z ptakami stały się też oczywiście stałym elementem kultury łowieckiej wielu różnych narodów. Charakter tych polowań trwał nieprzerwanie, od co najmniej 3 tys. lat, gdy ludzkość prowadziła nadal wciąż dosyć prymitywny styl życia. Zwyczaj takich polowań zniknął jednak potem około końca XVIII w., gdy ludzkość zaczęła żyć coraz bardziej postępowo i wygodnie. Za wyjątkiem kilku krajów, wszędzie indziej sokolnictwo niemal całkiem przestało wtedy istnieć.
Sokolnictwo reaktywowano jednak w połowie XX w., dzięki staraniom licznych fanów i pasjonatów. Obecnie ten typ polowań ma już jednak odmienny wymiar i charakter. Mimo tych starań, współcześnie sokolnictwo i tak stanowi jeden z coraz rzadszych już przykładów tradycyjnej współpracy i więzi zwierzęco-ludzkiej. Sokolnictwo, czyli polowanie z ptakami drapieżnymi jest współcześnie specyficzną i elitarną dziedziną myślistwa/łowiectwa. Tylko niewielu para się obecnie tą trudną i wymagającą sztuką, która jest obwarowana wieloma przepisami i obejmuje wiele dawniej nieznanych i niestosowanych aspektów dotyczących ptaków drapieżnych, takich jak m.in.: hodowla, rozmnażanie, nauka i treningi, rehabilitacja, reintrodukcja, ochrona biologiczna, pokazy publiczne, media i edukacja itp.
Polowanie z orłem – wybór gatunku ptaka drapieżnego
We współczesnym sokolnictwie do polowań używa się różne gatunki ptaków drapieżnych. Który z nich jest najlepszy? Tego jednoznacznie nie można przesądzić. Podstawę przy wyborze takiego gatunku ptaka łowczego, powinny stanowić przede wszystkim warunki terenowe w łowisku oraz rodzaj żyjącej w nim zwierzyny, a do tego również ilość czasu, jaki myśliwy będzie mógł poświęcić takiemu podopiecznemu. Na świecie wybiera się, więc zwykle te gatunki, jakie żyją w naturze na danym terenie. Jeśli natomiast chodzi o teren naszego kraju, to wśród licznych u nas gatunków ptaków drapieżnych, w naszych warunkach w sokolnictwie zastosowanie ma w zasadzie jedynie kilka.
Ponadto, sokolnicy dzielą je na dwie główne grupy:
• ptaki wysokiego lotu
– należą tu sokoły (łac. Falco), nazywane też długoskrzydłymi. Do skutecznego polowania ptaki te wymagają dużych, otwartych przestrzeni, bo tylko wtedy mogą wykorzystać swoje przystosowania (jako atuty);
• ptaki niskiego lotu
– zalicza się tu jastrzębie (tzw. krótkoskrzydłe, łac. Accipitrinae), orły (nazwa kilkunastu gatunków ptaków drapieżnych z rodzaju Aquila i Hieraaetus, z rodziny jastrzębiowatych Accipitridae) i myszołowy (tzw. szerokoskrzydłe, należące do jastrzębi Accipitrinae, podrodziny ptaków z rodziny jastrzębiowatych Accipitridae). Ptaki tego typu świetnie radzą sobie i w przestrzeniach otwartych i w bardziej urozmaiconym terenie, a nawet na skałach, w zaroślach i lasach.
Wykorzystują przy tym wysokie drzewa jako miejsca, z których mogą mieć lepszą widoczność i przewagę wysokości. Mogą wykonywać szybkie ataki na dużo większą zwierzynę ruszoną z ukrycia przez sokolnika lub psa. Wyjątek jednak wśród ptaków niskiego lotu stanowią orły, ponieważ potrzebują najlepiej terenu pagórkowatego, a do tego w miarę otwartego tak, by umożliwiał dalekie pościgi i wykorzystywanie wiatru wraz z prądami wznoszącymi. W naturze orły potrafią też jednak podobnie jak sokoły, krążyć bardzo wysoko wypatrując potencjalnej zdobyczy.
Polowanie z orłem to głównie odwieczna tradycja ludów azjatyckich
Łowy z orłami od tysięcy lat kultywują różne ludy. Jednak tradycja ta jest zdecydowaną domeną głównie ludów Azji, takich jak Kirgizi, Kazachowie i Mongołowie. Po dziś dzień sokolnictwo jest tam bardzo popularne i ludzie ci odławiają do tego celu młode dzikie ptaki, które potem hodują i przyuczają. Ich polowania sokolnicze odbywają się z reguły konno, czasem też z tzw. lotu patrolowego. Przyuczone ptaki są wypuszczane głównie na lisy i zające, często też na młode wilki. Puszczony na zdobycz orzeł atakuje od razu, gdy zdobycz jest widoczna. Albo krąży wypatrując ewentualnej zdobyczy. Sokolnik może wtedy próbować płoszyć i wypędzać zwierzynę z krzaków i drzew (również wraz z psem). Polowanie z orłem w Europie kultywuje się nadal w kilku krajach europejskich, głównie w Niemczech, Czechach, Austrii i na Słowacji. Z orłami w Europie poluje się zwykle na zające, rzadziej na lisy i sarny. Co ciekawe, w Europie w polowaniu z orłem raczej nie używa się psów myśliwskich.
Polowanie z orłem – polskie gatunki orłów
Orły mają ogólnie miano „króla ptasiego rodu”. W naszym kraju mamy orła przedniego (łac. Aquilla chrysaetos). Niektórzy zaliczają tu potocznie również bielika zwyczajnego (bielik, birkut, łac. Haliaeetus albicilla). Jednak nie należy od do orłów, choć wygląda jak one. W systematyce klasyfikuje się go, jako gatunek dużego drapieżnego, należącego do rodziny jastrzębiwatych (łąc. Accipitridae). W kontekście polowania z orłem należy, więc w Polsce mówić jedynie o orle przednim, który jest u nas niestety bardzo rzadkim gatunkiem (obecnie jest u nas ok.30-35 par) ściśle chronionym.
W naturze orły te zamieszkują południowo-wschodnie krańce Polski. Młodociane osobniki można też spotkać w innych rejonach kraju. Samce tego gatunku osiągają 3-4 kg masy ciała i ok. 200cm rozpiętości skrzydeł. Natomiast samice osiągają odpowiednio do 4-5 kg wagi i 220 cm rozpiętości skrzydeł. Jako orły mają cechę charakterystyczną, jaka są opierzone aż do nasady palców nogi. W naturze w stanie dzikim żywią się upolowanymi świstakami, zającami, susłami, lisami, kozicami, muflonami, koźlętami sarn, a nawet młodymi sarnami. Łapią też inne ptaki (także drapieżne) i w razie głodu nie pogardzą mała myszą, czy padliną.
Orły przednie od dawien są wykorzystywane w sokolnictwie, gdzie kwalifikuje się je do ptaków tzw. niskiego lotu. Potencjalną zdobycz atakują w naturze zwykle z mniejszych wysokości, wykorzystując dla swego ukrycia osłonę drzew, krzewów, skał i górskich stoków. Atakujące orły sokolnicze, w przypadku niepowodzenia zwykle siadają jednak na ziemi i dopiero po krótkim odpoczynku wracają na rękawicę opiekuna. Orła przedniego można ogólnie opisać jako ptaka dumnego, silnego i odważnego. Orzeł ten był niegdyś u nas bardzo liczny. Do dzisiaj funkcjonuje wiele legend z jego udziałem. Wizerunki orła znajdują się również na wielu królewskich i szlacheckich herbach rodowych. Wizerunkiem godła Polski jest podobny do orła przedniego bielik.
Polowanie z orłem – układanie i praca w terenie
Układanie i polowanie z orłem wymaga dużej wiedzy, doświadczenia i specjalizacji. Orły uważa się przy tym za bardziej inteligentne od innych ptaków drapieżnych. Można też mieć z nimi bliższy kontakt, niż z innymi gatunkami ptaków. Niektórzy sokolnicy uważają, że orły są niemal jak nasze psy, ponieważ nawet bardziej się przywiązują do opiekuna i doskonale rozpoznają go wśród innych ludzi.
Należy jednak pamiętać o sporym ciężarze i agresywnym zachowaniu orłów, a także o sile ich szponów i dziobów. Dla ludzi może to być niebezpieczne, więc obchodzenie się z tymi ptakami wymaga zachowania dużego bezpieczeństwa i doświadczenia. Ponadto noszenie 3-4 kilogramowego orła na dłuższą metę jest uciążliwe.
Polowanie z orłem wymaga, więc też używania specjalnej podpórki pod rękę, w kształcie widełek mocowanych do pasa. Przyrząd taki we języku sokolniczym nazywa się podczosem. W układaniu i polowaniu z orłem używane są też tzw. karnale. Są to kapturki zakładane na głowę ptaka, które służą jego uspokojeniu i ograniczeniu agresji. Polowanie z orłem podtrzymuje jego sprawność i kondycję, a także naturalny instynkt, pozwalając utrzymać te ptaki w charakterze i zachowaniu typowym dla tych drapieżników w naturze.
Uwaga!
Ptaki drapieżne, w tym orły, są obecnie zaliczane do rzadkich i potrzebują przez to ścisłej ochrony. Dlatego posiadanie i obrót nimi jest obwarowany wieloma ograniczeniami. Mówią o tym zarówno konwencje międzynarodowe, jak i prawa wewnętrzne poszczególnych krajów. Nie tak łatwo można, więc posiadać orła do polowań sokolniczych. Ptaki te pochodzą z bardzo nielicznych hodowli zamkniętych i są bardzo kosztowne. Również polowanie z jakimikolwiek ptakami łowczymi podlega skomplikowanym ograniczeniom prawnym, większym nawet, niż w przypadku polowania z bronią i z psem. Jedynie garstka ludzi posiada szerszą wiedzę i praktyczne umiejętności w tym temacie. Dla ogółu społeczeństwa, w tym nawet dla większości myśliwych, sokolnictwo jest już obecnie dziedziną niemal nieznaną.
