Ćma bukszpanowa jest owadem pochodzącym z Azji. Jednak w 2006 r. została zawleczona wraz z importowanymi sadzonkami do Niemiec i od tej pory szybko kolonizuje Europie. Ekspansji tego szkodnika sprzyja szybki rozwój i ocieplanie klimatu. W Polsce po raz pierwszy ćmy te odnotowano w 2012 r. Obecnie ich rozprzestrzenianie klasyfikuje się już jako inwazję. Hodujesz bukszpany i masz wiele problemów z ich uciążliwymi pasożytami, więc konieczne przeczytaj – ćma bukszpanowa zwalczanie. Zobacz także – ćma bukszpanowa wygląd i występowanie.
Ćma bukszpanowa zwalczanie – jak ten szkodnik znalazł się w Polsce?
Ćma bukszpanowa (łac. Cydalima perspectalis) to gatunek stawonogów (Arthropoda) zaliczanych do rodziny wachlarzykowate (łac. Crambidae). Rodzina ta stanowi rząd motyli inaczej łuskoskrzydłych (łac. Lepidoptera) oraz gromadę owadów (łac. Insecta). Ćma bukszpanowa pochodzi z Azji Wschodniej, gdzie można ją spotkać popularnie w Chinach, Japonii, Korei i na Tajwanie. Zamieszkuje również rosyjski Daleki Wschód oraz Indie. W Europie jest to gatunek szkodnika o statusie „inwazyjny”.
Po raz pierwszy owady te odnotowano w Niemczech w 2006 r. Zostały tu zawleczone w transporcie z importowanymi sadzonkami roślin. Rok później pojawiły się również w Szwajcarii i Holandii, a w 2008 r. w Wielkiej Brytanii. W 2009 r. zauważono je z kolei we Francji i Austrii, w 2011 r. na Węgrzech, w Rumunii, Hiszpanii i Turcji. Potem gatunek ten zauważono również na Słowacji, w Danii i południowej Rosji (2013 r.). Od 2015 r. jest też obserwowana w Belgii i Chorwacji, Bośni i Hercegowinie, Bułgarii, Serbii i Grecji. W Polsce ćmy te odkryto w 2012 r., najpierw w województwie dolnośląskim, a w 2015 r. w woj. małopolskim i opolskim.
Tak więc pochodząca z Azji ćma bukszpanowa na początku XXI w. znalazła się w Europie i szybko się rozprzestrzenia dalej. Jej żarłoczne larwy są przy tym groźnym szkodnikiem różnych gatunków bukszpanów (łac. Buxus sp.). Właśnie dlatego w języku polskim gatunek ten nazwano ćmą bukszpanową. Gatunek ten po raz pierwszy opisał naukowo angielski entomolog Francis Walker (w 1859 r.). Walker umieścił go pierwotnie pod nazwą Phakellura perspectalis. Potem nazwa ulegała zmianie, aż ostatecznie przybrała obecny kształt Cydalima perspectalis.
Siedlisko naturalne
Ćma bukszpanowa Cydalima perspectalis jest gatunkiem rodzimym w wilgotnych, subtropikalnych regionach Azji Wschodniej i Południowej. Żeruje na krzewach bukszpanu zwyczajnego (Buxus sempervirens) i drobnolistnego (Buxus microphylla) oraz na innych gatunkach roślin z rodzaju Buxus. Zawleczone do Europy, ćmy bukszpanowe również i tu niszczą te same rośliny. Uwzględniając zdolności przystosowawcze i stały globalny wzrost temperatur powietrza, naukowcy prognozują inwazję tego szkodnika nawet po północne granice Europy.
Ćma bukszpanowa wygląd morfologiczny.
Ćmy składają jaja o ok. 1 mm średnicy, umieszczając je pod zdrowymi liśćmi bukszpanów. Owady wybierają takie liście rosnące w głębi krzewu. Jaja przytwierdzają na nich od spodu, klejąc je specjalną śluzowatą substancją, którą wydzielają. Świeżo klujące się z osłonek jajowych larwy mają ok. 1-2 mm długości. Larwami są gąsienice, jak u wszystkich motyli. Szybki rozwój larw powoduje, że w ciągu zaledwie czterech tygodni osiągają maksymalnie ok. 35-40 mm długości.
Na początku mają barwę zielonkawą z brązowymi liniami podłużnymi wzdłuż ciała. Potem stają się coraz bardziej brązowawe. Głowa larw na każdym etapie rozwoju ma intensywnie czarne wybarwienie. Dojrzałe gąsienice szukają spokojnego miejsca i przepoczwarzają się. Ćma bukszpanowa wygląd poczwarek jest o długości 25-30 mm. Początkowo mają zielony kolor z brązowiejącymi podłużnymi paskami na części grzbietowej. Jednak potem wraz z wiekiem stają się coraz bardziej jednolicie brązowawe.
Z poczwarki wykluwa się postać dorosła – motyl, owad doskonały zwany imago. Rozpiętość skrzydeł postaci takiego dorosłego owada wynosi 40-45 mm. Gatunek ten jest więc największym europejskim motylem przedstawicielem rodziny wachlarzykowatych (Crambidae). U motyli występują ponadto dwa warianty wybarwienia ciała. Najczęstszym jest ubarwienie głównie białe, z brązowym, dość szerokim otokiem wokół obu par skrzydeł. Drugi wariant, to wybarwienie całkowite jasnobrązowe z fioletowym połyskiem (forma melanistyczna) i jedną białą, półksiężycowatą plamką.
Dorosłe osobniki powstają z poczwarek od końca kwietnia lub początku maja, aż do końca lata we wrześniu. Przy długim lecie pojawiają się jeszcze nawet do października. Jako motyle nocne, ćmy te latają zygzakowato po zmroku. Mogą przy tym pokonywać nawet dość duże dystanse do 5-10 km. Jak wszystkie ćmy, chętnie kierują się przy tym ku źródłom światła.
Ćma bukszpanowa wygląd oraz cykl rozwojowy.
Samice na liściach bukszpanu składają jaja w grupach liczących 10-30 sztuk. Rozwój larw w jajach trwa 17-87 dni, zależnie od temperatury (im cieplej, tym szybciej). Potem pojawia się 4-5 pokoleń w rodzimym obszarze występowania, a 2-3 na obszarach inwazji rocznie. W najcieplejszych częściach europejskiego obszaru inwazji, mogą występować nawet 4 pokolenia rocznie, jeśli ochłodzenie jesienne pojawi się dość późno. Gatunek zimuje w formie młodej larwy ukrytej w kokonie (długość ok. 5-10 mm). Kokon jest ponadto chroniony w swoistym hibernarium. Tworzą go dwa zdrowe liście bukszpanu, mocno połączone jedwabną przędzą.
Żerowanie i szkodliwość w uprawach.
Larwy żerują na krzewach bukszpanu zwyczajnego (Buxus sempervirens) i drobnolistnego (Buxus microphylla) oraz na innych gat. rodzaju Buxus. Uszkodzenia wynikając z ich żerowania są znaczne. Na bukszpanach pozostają bowiem ostatecznie tylko gołe kontury liści. Młode larwy jedzą jednak tylko delikatniejszą, górną część liścia. Nietkniętą pozostawiają najtwardszą strukturę wewnętrzną. Liście nie są więc wtedy całkowicie niszczone, choć wyglądają i tak na nieładnie uszkodzone.
Takie liście ostatecznie i tak zresztą później obumierają. Starsze larwy-gąsienice są bardziej szkodliwe, całkowicie w sposób masowy zjadając liście. Po ich inwazji niekiedy zostaje tylko cienka część na środku oraz na obrysie liści. Wyrośnięte gąsienice zjadają i niszczą również młode pędy. Ich intensywne żerowanie może powodować defoliację lub nawet całkowite usychanie i obumieranie krzewów bukszpanowych. Na krzewach dotkniętych inwazją omawianego gatunku dobrze widoczne są też zielonkawe grudki ich odchodów. Najwięcej ich przykleja się do przędzy, którą motają gałązki.
Ćma bukszpanowa zwalczanie ekologiczne środkami naturalnymi.
Możliwa jest naturalna regulacja poprzez drapieżnictwo. Przykładowo osy drapieżne, pająki czy ptaki będą aktywnie poszukiwać i zwalczać dorosłe ćmy tego gatunku. Ptaki nie chcą jednak jeść larw żerujących na porażonych bukszpanu. Możliwości kontroli i zwalczania naturalnego ekologicznego są więc utrudnione w przypadku ćmy bukszpanowej w Europie. Tylko na obszarze pochodzenia, czyli w Azji występuje pełna naturalna regulacja tego gatunku. Na obszarze Europy, na który ćma się rozprzestrzeniła po zawleczeniu, szkody są bardzo poważne.
Regulacja naturalna nie występuje bowiem na odpowiednim poziomie. Jedynie w cieplejszych obszarach Europy (np. południowo-zachodnia Francja) naturalne zwalczanie ćmy bukszpanowej jest pełniejsze. Pomaga w tym szerszeń azjatycki (łac. Vespa velutina), który dotarł do Europy dużo wcześniej w 2004 r. Szerszeń ten wykazuje pewien stopień drapieżnictwa na omawianym gatunku. Nie zostało to jednak jednoznacznie potwierdzone naukowo. Szerszeń azjatycki jest jednak w stanie wyłapywać małe larwy i larwy przygotowujące się do nimfozy.
Tam, gdzie wprowadzono tego szerszenia, powoduje on jednak inne problemy. Żeruje też bowiem na pszczołach miodnych, niszcząc nawet całe rodziny w ulach hodowlanych. Prowadzone są więc dalsze intensywne badania nad ekologicznym zwalczaniem ćmy bukszpanowej. Nadzieje budzi m.in. możliwość wykorzystania pewnych parazytoidów owadzich, takich jak np. tachinid Exorista larvarum.
Ćma bukszpanowa zwalczanie chemiczne.
Możliwe jest skuteczne zwalczanie chemiczne i mechaniczne oraz przy pomocy specjalnych pułapek feromonowych. Skuteczne są np. syntetyczne środki owadobójcze, takie jak cypermetryna i deltametryna. Należy je jednak stosować dokładnie wewnątrz krzewu i pod liśćmi. Można też użyć naturalne insektycydy pyretrynowe, ekstrahowane z chryzantem i zmieszane z olejem rzepakowym. Skuteczny jest także spinosad, oparty na związkach chemicznych występujących w bakteriiach.
Bacillus thuringiensis ssp. kurstaki to jedna z takich bakterii, wytwarzająca endotoksynę specyficzną dla owadów. Specyfik ten przebija wyściółkę jelit gąsienic, co prowadzi do ich paraliżu i śmierci. Natomiast wspomniane pułapki feromonowe wabią dorosłe samce ćmy bukszpanowej. Uniemożliwia to zapłodnienie dorosłych samic, a tym samym kontroluje liczebność gatunku na danym terenie. Selektywność feromonu jest bardzo dobra, bo pożyteczne rodzime gatunki nie są przez niego przyciągane.
Pułapki feromonowe muszą zostać zamontowane na miejscu inwazji od marca do kwietnia, października i/lub listopada. Zabiegi owadobójcze środkami chemicznymi trzeba natomiast powtarzać trzykrotnie w odstępie około dziesięciu dni, bo dotyczą głównie młodych larw.
