Trzcina cukrowa, Cukrowiec lekarski (Saccharum officinarum L.) to bardzo znana roślina egzotyczna, która jednak wcale nie jest trzciną! Popularność na świecie przyniosła jej uprawa i produkcja cukru.
Trzcina cukrowa stanowisko systematyczne
Trzcina cukrowa jest też bardziej trafnie nazywana cukrowiec lekarski (łac. Saccharum officinarum L.). Roślina ta jest gatunkiem wieloletniej byliny należącej do: gromady roślin okrytonasiennych zwanych też okrytozalążkowymi (łac. Magnoliophyta, syn. Angiospermae), klasy jednoliściennych (łac. Monocotyledoneae), rzędu wiechlinowce zwanego też trawowce lub plewowce (łac. Poales) oraz rodziny wiechlinowate czyli trawy (łac. Poaceae, syn. Gramineae) i rodzaju cukrowiec (łac. Saccharum). Zwyczajowo nazywa się ja trzciną cukrową. Jednak z biologicznego punktu widzenia nazwa ta jest nieprawidłowa, ponieważ roślina ta nie należy wcale do rodzaju trzcina (łac. Phragmites), lecz do wymienionego tu rodzaju cukrowiec. Dlatego nazwa cukrowiec lekarski jest bardziej zasłużona i prawidłowa.
Cukrowiec lekarski pochodzenie
Ta wielka trawiasta roślina pochodzi prawdopodobnie rodem z Nowej Gwinei. Jednak od setek lat uprawia się ją w zasadzie wszędzie w strefie tropikalnej. Przypuszcza się, że z Azji Południowej do Basenu Morza Śródziemnego przenieśli ją kupcy arabscy i miało to miejsce ok. 800 r. n.e. Stąd w XVI w. w trakcie wypraw na Nowy Ląd trzcina cukrowa trafiła do Ameryki Południowej. Obecnie cukrowiec lekarski jest więc uprawiany szeroko w Egipcie, Azji, w krajach północnoafrykańskich, a nawet na południu Hiszpanii. Jednak to kraje Ameryki Południowej i Kuba produkują na dzień dzisiejszy największą ilość cukru wyrabianego z trzciny cukrowej.
Trzcina cukrowa wykorzystanie
Cukrowiec lekarski jest najbardziej znany jako uprawna roślina jadalna. Roślina ta w całości stanowi surowiec, z którego produkuje się cukier spożywczy. Cukier pozyskiwany z trzciny cukrowej jest przy tym nazywany cukrem trzcinowym, dla odróżnienia dla drugiego najpopularniejszego na świecie cukru wyrabianego z pulpy buraczanej.
Trzcina cukrowa jest tak popularna w tym względzie, że powstaje z niej obecnie już ponad połowa światowej produkcji cukru. Najważniejszym producentem jest przy tym Ameryka Południowa, w tym Brazylia. Na drugim miejscu plasują się natomiast Indie. Innym znanym z wyrobu cukru trzcinowego krajem jest m.in. również Kuba. Natomiast w strefie umiarkowanej, w której leży m.in. Europa, w tym Polska, uprawa trzciny cukrowej jest zastąpiona przez buraki cukrowe, z których produkowany jest cukier buraczany. W naszym klimacie cukrowiec lekarski niestety nie może rosnąć. Trzcina cukrowa stanowi ponadto dobry surowiec również do wyrobu alkoholu.
Obecnie jest przy tym wykorzystywana jako podstawowy komponent do produkcji rumu. W tym celu uprawia się ją głównie na większości wysp karaibskich, takich jak: Kuba, Jamajka, Dominikana, Martynika, Puerto Rico, Madera i Madagaskar. W miejscach o sięgających setek lat tradycjach uprawy trzciny cukrowej jada się też kawałki grubych źdźbeł tej rośliny, spożywając je wprost na surowo, jako naturalne słodycze.
W krajach gdzie rośnie trzcina cukrowa można też kupić słodki sok tłoczony z tej rośliny. Inne zastosowanie to produkcja etanolu (w Brazylii część uprawianej trzciny cukrowej przeznacza się na produkcję technicznego etanolu służącego głównie jako tanie, za to wydajne paliwo do samochodów). Cukrowiec lekarski stanowi też surowiec wykorzystywany w przemyśle papierniczym i farmaceutycznym. W niektórych krajach wyrabia się też z niego tzw. celoteks, czyli materiał budowlany stosowany w roli izolatora dźwięku i ciepła.
Jak wygląda trzcina cukrowa? Trzcina cukrowa budowa morfologiczna
Cukrowiec lekarski to bardzo duża roślina wyglądająca zupełnie jak trzcina, choć botanicznie nią jednak nie jest. Jej łodygi są nierozgałęzione i wyglądają budową zupełnie jak źdźbła traw. Osiągają przy tym wysokość aż do 2-6 m, przy średnicy 2-7 cm. Na dole przy ziemi łodygi te są woskowate i nagie. W tych miejscach widoczne są też pierścienie blizn pozostałe po pierwszych, najstarszych liściach. Natomiast idąc w górę, łodygi są już pokryte pochwiasto zachodzącymi na siebie liśćmi. W węzłach łodygowych wyrastają korzenie (na samym dole) lub ich zawiązki. Natomiast nad nimi jest świeża strefa przyrostu pozbawiona nalotu woskowego. Najmłodsze liście znajdują się oczywiście na czubkach łodyg. Łodygi są zwykle koloru żółtawego lub czerwonawego, natomiast liście są zielone, żółkną dopiero starzejąc się.
Międzywęźla u cukrowca lekarskiego mają ok. 20 cm długości, przy czym ulegają skróceniu dopiero w dole źdźbła. Długie liście tej rośliny uprawnej osadzone są na łodydze pochwiasto i naprzemianległe. Mają długość ok. 50-200 cm i szerokość w granicach 4-10 cm. Brzegi blaszek liściowych są ostre. Przez środek każdego liścia biegnie szeroki i jasny nerw środkowy. Kwiaty cukrowca lekarskiego czyli trzciny cukrowej są małe i niepozorne. Wyrastają z przegród biało owłosionych kłosów, które są całymi setkami zebrane w postać piramidalnej, dużej wiechy. Owoce powstałe po zapyleniu mają kształt podłużnych ziarniaków. Jednak występują one niemal wyłącznie w stanie dzikim. W uprawach hodowlanych trzciny cukrowej są bardzo rzadko obecne.
Trzcina cukrowa wymagania i warunki uprawy
Cukrowiec lekarski to wieloletnia bylina. Naturalnie występuje w strefie międzyzwrotnikowej i jest to roślina klimatu gorącego oraz wilgotnego. Jeśli chcemy zająć się jej uprawą, należy koniecznie przeczytać info na temat trzcina cukrowa uprawa. Ponieważ jest to roślina wybitnie ciepłolubna i wilgociolubna, jej hodowla w warunkach domowych, w naszym klimacie jest bardzo trudna. Co prawda cukrowiec toleruje krótkotrwałe spadki temperatury wynoszące ok. 0-5oC. Jednak jeśli tak niskie temperatury będą utrzymywane przez dłuższy czas, to cukrowiec lekarski nie wytrzyma tego i obumrze. O jego hodowli na zewnątrz w naszym klimacie w ogóle nie ma mowy, cukrowiec nie przeżyje bowiem nawet najmniejszego przymrozku. Roślina ta lubi ponadto stanowiska ciepłe i dobrze nasłonecznione.
Do optymalnego wzrostu i rozwoju potrzebuje ponadto bardzo dużo wody oraz żyznej gleby i dużych nakładów pracy ludzkiej. Trzcina cukrowa jest do tego trudna w rozmnażaniu. Choć pozornie proces ten wygląda na łatwy, to jednak na potencjalnego hodowcę czyha tu dość dużo pułapek. Po pierwsze bowiem rozmnażanie roślin ciepło- i wilgociolubnych wymaga bardzo dobrych warunków środowiskowych (nie przeżyje suszy, zimna i przymrozków). Natomiast po drugie – cukrowiec lekarski w hodowli uprawowej, w tym przede wszystkim w naszych warunkach klimatycznych, nie chce wydawać nasion i rozmnażać się płciowo.
Trzcina cukrowa uprawa przemysłowa
Uprawa naturalna trzciny cukrowej koncentruje się w strefie klimatu zwrotnikowego i podzwrotnikowego, w krajach leżących pomiędzy 30 stopniem szerokości geograficznej północnej i południowej. Do jej uprawy masowej na polach niezbędne są bowiem wysokie temperatury powyżej 20°C oraz opady rzędu 1200-1600 mm/rocznie. Trzcina cukrowa potrzebuje też pól z glebami żyznymi, a mimo to i taj jeszcze dodatkowo intensywnie nawożonymi. Czas wzrostu i rozwoju tych roślin stanowi długa pora deszczowa, natomiast późniejszy wzrost ilości cukru w roślinach uzyskuje się w następującej po niej porze suchej i w czasie żniw.
Ponieważ to bylina wieloletnia, dlatego większość odmian cukrowca może wydawać nawet po kilka kolejnych zbiorów, z których każdy następny jest już jednak mniejszy od poprzedniego. Takie kolejne zbiory przez miejscowych nazywane są „ratooning”. W krajach gdzie tradycyjnie rolniczo uprawia się trzcinę cukrową, zwykle są to uprawy monokulturowe, czyli roślina ta jest siana i zbierana na tych samych obszarach przez wiele lat. Takie uprawy monokulturowe koncentrują się przede wszystkim na wybrzeżach kontynentów (np. wybrzeża Brazylii) oraz na wyspach (no. na Kubie i Tajwanie) i w dolinach rzek (np. nad Nilem czy Gangesem).
Trzcina cukrowa produkcja światowa
Cukrowiec lekarski zwany też potocznie trzciną cukrową jest jak już wspomniano uprawiany głównie dla dużej zawartości cukru. Miękisz wewnątrz źdźbeł tej rośliny ma bowiem do 20% węglowodanów. Łącznie na świecie produkuje się obecnie ponad 1,88 mld ton trzciny cukrowej (niektóre źródła podają 1,3 mld ton). Z trzciny cukrowej uzyskuje się więc w sumie ok. 2/3 światowej produkcji cukru. Najwięksi producenci tej rośliny wg danych Food and Agriculture Organization of the United Nations (USA) to: Brazylia 739,3 mln ton (co stanowi 27,1% światowych zbiorów), Indie 341,2 mln ton (22,9% światowych zbiorów), Chiny 125,5 mln ton (6,5% światowych zbiorów), Tajlandia 100,1 mln ton, Pakistan 63,7 mln ton, Meksyk 61,2 mln ton, Kolumbia 34,9 mln ton, Indonezja 33,7 mln ton, Filipiny 31,9 mln ton, USA 27,9 mln ton (dane z 2012 r.).
Największe plony osiągane są jednak przez inne państwa, a mianowicie: Egipt, Burkina Faso, Czad i Etiopię. Żniwa trzciny cukrowej z hiszpańska nazywane są „zafra” i stanowią bardzo ważne, tradycyjne wydarzenie społeczno-gospodarcze w życiu społeczeństw szczególnie takich państw jak Brazylia i Kuba. Historycznie cukrowiec lekarski uprawiany tu był jeszcze w czasach niewolnictwa.
