Ziemia jest bardzo zróżnicowana pod względem panujących na jej powierzchni środowisk. Znajdziemy tu zarówno jałowe pustynie, jak i bardzo bogate w organizmy lasy deszczowe. Konieczne przeczytaj, jakie są strefy roślinne Ziemi. Sprawdź, co to są biomy. Zobacz także główne strefy roślinne świata charakterystyka i rozmieszczenie roślinności na Ziemi.
Rozmieszczenie roślinności na Ziemi
Rozmieszczenie roślinności na Ziemi jest uzależnione głównie od położenia geograficznego, wysokości n.p.m. i warunków klimatycznych. Bardzo ważne są też wielkość opadów i ich rozkład roczny oraz nasłonecznienie i mrozy. Znaczny wpływ na typ oraz rozmieszczenie roślinności na Ziemi mają też: odległość od oceanów i mórz, kontynentalizm klimatu oraz ukształtowanie terenu i rodzaj gleb. Strefy roślinne Ziemi określa się też nazwą biomy. Biomy występują na więcej niż jednym kontynencie i zajmują duże powierzchnie lądów. Różne biomy mają typową dla siebie, odrębną od innych roślinność i zwierzęta.
Strefy roślinne Ziemi – główne biomy Ziemi
Na Ziemi występuje 8 głównych stref roślinnych: 1) tundra, 2) tajga, 3) lasy klimatu umiarkowanego, 4) roślinność twardolistna, 5) stepy, 6) sawanny, 7) wilgotne lasy równikowe, 8) pustynie i półpustynie, 9) roślinność górska.
Tundra
Strefa roślinna Ziemi związana z zimnym klimatem podbiegunowym, zróżnicowana dodatkowo na 4 typy: 1) tundra arktyczna w której rosną tylko skąpe mchy, bogate porosty i nieliczne rośliny kwiatowe; 2) tundra mszysto-porostowa z mchami i bogatymi porostami oraz bardziej obfitymi roślinami kwiatowymi gł. z rodziny wrzosowatych (Ericaceae); 3) tundra krzewinkowa złożona z krzewinek, mchów i porostów, wrzosowatych (borówka, wrzośce, bagno), karłowatych wierzb (wierzby: żyłkowana i zielona) i brzozy karłowatej; 4) lasotundra wysunięta najbardziej na południe, będąca przejściem w strefę borealnych lasów iglastych zwaną tajgą. W tundrze są gleby poligonalne, które powstają dzięki jej zamarzaniu i odmarzaniu. Podobna roślinność tundrowa występuje też ponad górną granicą lasu, w górach umiarkowanej strefy klimatycznej. Działalność ludzka jest tu bardzo słaba.
Tajga
Tajga składa się z borealnych lasów iglastych, czyli lasów szpilkowych Europy i Azji (większość Syberii oraz duże obszary Niżu Wschodnioeuropejskiego i Półwyspu Fennoskandzkiego), charakterystycznych dla klimatu umiarkowanie chłodnego. Niekiedy tajgą nazywa się też lasy szpilkowe Ameryki Płn. (Kanady i Alaski). Tajga syberyjska jest większa niż północnoamerykańska i skandynawska. Występują tu ciepłe i krótkie lata oraz długie i bardzo mroźne zimy. Opady są niewielkie – tylko do 600 mm rocznie. Na północy tajga przechodzi w lasotundrę i tundrę, a na południu w lasy liściaste lub lasostepy i stepy. Tajga to obszar słabo użytkowany gospodarczo (myślistwo, rybołówstwo, pozysk drewna) oraz niemal nieprzekształcony przez człowieka. Zależnie od położenia geograficznego tajga różni się nieco składem gatunkowym. W najbliższej nam tajdze europejskiej dominują: liczne mchy i porosty, borówki, wrzosy, bażyna, świerk zwyczajny i syberyjski, modrzew, limba syberyjska.
Lasy strefy klimatu umiarkowanego
Naturalne, klimaksowe zbiorowisko roślinne dla przeważających obszarów Europy, Azji i Ameryki Płn. Dla strefy klimatycznej umiarkowanej charakterystyczną formacją roślinną jest las liściasty. Opady są tu duże (do 750-1500 mm), panuje też wyraźna sezonowość o średnich temperaturach. Ta strefa roślinna Ziemi występuje w gęsto zasiedlonych obszarach Eurazji i Ameryki Płn. Główne gat. drzew to: graby, buki, dęby, brzozy, klony, olchy, jesiony. Inne rośliny to m.in.: zawilce, fioki, konwalie, liczne trawy mchy, paprocie, różne gat. krzewów i krzewinek. Panujące typy roślinności: buczyny, grądy, lasy łęgowe (łęgi), bory iglaste i mieszane, łąki i torfowiska.
Rośliny twardolistne
Strefa roślinna świata złożona z niewielkich krzewów i karłowatych, krzaczastych drzew. Panuje tu klimat podzwrotnikowy z wilgotną i łagodną zimą oraz gorącym i suchym latem. Rośliny mają twarde, skórzaste liście, co ogranicza parowanie wody. Wydzielają też pachnące olejki eteryczne (np. majeranek, tymianek, rozmaryn i lawenda, laur). Typy roślinności: chaparral, makia, fynbos, skrub oraz lasy wawrzynolistne i świetliste. Roślinność twardolistna jest zagrożona z powodu działalności człowieka (antropomorfizacja) i przekształca się w formacje pustynne (postępuje proces pustynnienia). Winna jest intensywna uprawa gleb, nadmierny wypas i pozysk drewna, kopalnie odkrywkowe, wysypiska śmieci i niewłaściwe zabiegi melioracyjne.
Stepy
Bezdrzewne, trawiasto-zielne formacje suchoroślowe w klimacie umiarkowanym kontynentalnym. Panują tu mroźne zimy i suche, gorące lata, wyraźnie zaznaczony okres spoczynku zimowego i opady poniżej 500 mm rocznie. Występują w Eurazji od Niziny Węgierskiej (tzw. puszta) i wybrzeży Morza Czarnego, po środkowe Chiny, w Ameryce Płn., gdzie tworzą pas prerii Wielkich Równin. Występują też w Ameryce Płd. – w Urugwaju i Argentynie, gdzie nazywa się je pampą. Stepy są zróżnicowane na podtypy: wilgotny step łąkowy (kwietny, z głównym udziałem szerokolistnych traw i dwuliściennych), step ostnicowy (suchszy, z dominacją traw wąskolistnych: głównie ostnic i kostrzew), step piołunowy (bylicowy, zajmuje obszary najsuchsze, z dominacją półkrzewów, szczególnie z rodzaju bylica Artemisia). Czarnoziemy są typową glebą stepową, za wyjątkiem najsuchszych terytoriów tej strefy roślinnej Ziemi, mających gleby kasztanowe. Najwilgotniejsze stepy niemal całkiem zaorano i zmieniono w pola uprawne, a tereny najsuchsze zdegradowano wypasem.
Sawanny
Występują w Afryce, ale także w Ameryce Płd. i Australii. Jest to biom roślinny typowy dla strefy między- i podzwrotnikowej. Panują tu niskie opady rzędu 400-600 (900) mm rocznie, oraz pory suche trwające 2,5-10 miesięcy. Sawanny powstają też wtórnie w miejsce lasów suchych niszczonych wypasem lub corocznym wypalaniem. Rosną tu krzaczaste, nieliczne zarośla oraz okazałe trawy, które zakwitają w czasie pory deszczowej i wysychają w porze suchej. Drzewa są nieliczne i pojedyncze, lub tworzące małe grupki. Mają parasolowaty pokrój i okresowo zrzucają liście w porze suchej – akacje, baobaby, palmy, drzewiaste wilczomleczowate (Euphorbiaceae).
Wilgotne lasy równikowe (nazywane też lasy deszczowe)
Te strefy roślinne świata występują w dorzeczu Amazonki i Orinoko w Ameryce Płd. (największy obszar), a także w Ameryce Środkowej, Afryce Zach. i Środkowej oraz na Madagaskarze, południu Azji (Indie, Indochiny, Półwysep Malajski, Archipelag Sundajski) i w Nowej Gwinei. Lasy te mają strukturę warstwową tworzoną przez wiecznie zielone i bardzo gęste drzewa (ok. 100 gat. na 1 ha, tworzą kobierzec o grubości 24-30 m), nieliczne bardzo wysokie drzewa, a niżej krzewy i mnóstwo roślin zielnych wypełniających wszelkie luki. Na innych roślinach rosną epifity, np. storczyki, paprocie i liany oplatające drzewa. Jest to najbogatszy w rośliny i zwierzęta biom, choć najsłabiej zbadany. Niestety tempo wycinania lasów tropikalnych jest obecnie zabójcze (0,6-1,5% rocznie), co w ciągu kolejnych 20 lat może zmniejszyć ich areał o 90%!
Pustynie
Występują w Płn. Afryce, na Półwyspie Arabskim, w Australii i Azji. Są związane z klimatem suchym i skrajnie suchym zwrotnikowym. Zdarzają się też w suchych wnętrzach kontynentów w klimacie podzwrotnikowym i umiarkowanym (Azja Środkowa, Ameryka Płn.). Istnieją też pustynie nadbrzeżne (Atakama, Namib), powstałe na skutek wysuszającego wpływu chłodnych prądów morskich. Wyróżnia się pustynie: nizinne, wyżynne, górskie. Pustynie dzieli się też na: piaszczyste wydmowe, ilaste (pokryte twardym, spękanym, silnie zasolonym iłem, niekiedy są to dna jezior okresowych), kamieniste (pokryte złomem skalnym), skaliste (hamada, pokryte wygładzonymi, prawie płaskimi skałami), żwirowe. Pustynie charakteryzuje silne nasłonecznienie, dużo bezchmurnych dni, duże dobowe wahania temperatur, znacząca rola wiatru. Opady roczne nie przekraczają tu 200 mm (niekiedy wynoszą tylko kilka mm rocznie). Ilość opadów jest też 30 razy mniejsza od parowania potencjalnego (deficyt). Inne cechy pustyń to całkowity lub prawie całkowity brak wody (nieliczne cieki wodne są niemal epizodyczne, okresowe) i roślin. Pustynia nie nadaje się zwykle do gospodarki rolnej.
Góry
Rozmieszczone w bardzo wielu różnych miejscach świata. W Polsce są to np. Tatry i Karpaty. Klimat gór cechują: większe opady, częste mgły i zachmurzenie, bardzo niskie temperatury (obniżają się wraz ze wzrostem wysokości n.p.m.). Roślinność ma tu układ piętrowy (stopniowo zmienia się wraz ze wzrostem wysokości bezwzględnej n.p.m.). Pojecie piętrowości dotyczy tu jednak również różnic: klimatu, opadów, gleb, świata zwierzęcego. W górach występują więc jeden nad drugim kolejne piętra, z których każde cechuje się odrębnym od innych charakterem środowiska. Odpowiada to częściowo strefom krajobrazowym Ziemi. Wyróżniono piętra: podgórza, górskie (niższe i wyższe, regla dolnego i górnego), subalpejskie (kosodrzewina, lasotundra), alpejskie (piętro halne), niwalne (piętro turniowe). Każde piętro ma swój unikalny typ roślinności (gat. alpejskie lub reglowe), choć mogą też występować pewne różnice i modyfikacje układu piętrowego.
