Sokół wędrowny (Falco peregrinus)

Sokół wędrowny (Falco peregrinus) jest to średniej wielkości ptak drapieżny z rodziny sokołowatych. Obecnie zagrożony wyginięciem. Występuje niemalże na całej Ziemi, za wyjątkiem Antarktydy i kilku innych miejsc. Zobaczenie w Polsce sokoła wędrownego to nie lada gratka dla miłośnika przyrody i ornitologia. Dopiero w 2012 roku po raz pierwszy od wielu lat zlokalizowano naturalne gniazdo sokoła wędrownego na drzewie. Członkowie Stowarzyszenia Na Rzecz Dzikich Zwierząt „Sokół” są przekonani, że takich gniazd jest w Polsce znacznie więcej. Jeżeli dostrzeżesz nowe gniazdo sokoła na drzewie, możesz to zgłosić na stronie www.peregrinus.pl.

Sokół wędrowny opis wyglądu

Rozmiary sokoła zbliżone są do rozmiarów wrony. Długość ciała samca wynosi ok 41 cm, rozpiętość skrzydeł – 95 cm. Samice są nieco większe, długość ich ciała wynosi ok. 50 cm, a rozpiętość skrzydeł 115 cm. Samce ważą ok 0,7 kg, a samice ok. 1,3 kg. Samica i samiec nie różnią się ubarwieniem.

Szybki jak błyskawica Sokół wędrowny
sokół wędrowny

Ptak sokół ma długie, stosunkowo szerokie skrzydła i dosyć krótki ogon. Spód jego ciała jest jasny, nakrapiany ciemnymi plamami i poprzecznymi pręgami. Z wierzchu jest szarawy i ma wyraźny ciemny wąs na białych policzkach. Młode sokoły z wierzchu są brązowe, a od spodu kremowe, poprzecinane ciemnymi prążkami.

Dziób sokoła jest krótki, silny i haczykowato zagięty. Nogi, oblamówki oczu i woskówka (miękka skóra przy nasadzie dzioba) są żółte. Oczy bardzo ciemne, z niewidoczną źrenicą. Przedstawiciele poszczególnych podgatunków mogą się od siebie różnić. Sokoły północnoeuropejskie są całkiem białe, z kolei południowoeuropejskie mają jasną, rdzawą pierś, a z wierzchu są czarnobrązowe, a pod spodem jasnobrązowe z gęstymi ciemnymi pręgami.

Sokół wędrowny lata na dużych wysokościach, na przemian uderzając skrzydłami i lotem ślizgowym. Lata szybko i energicznie. Pokonując dłuższe dystanse, zagina skrzydła i leci spokojniej. Na terenach lęgowych wydaje głośne dźwięki: kikiki.

głowa sokoła
głowa sokoła wędrownego

Sokół wędrowny – środowiska życia

Sokół wędrowny występuje prawie na całej Ziemi, za wyjątkiem Antarktyki, północnej części Arktyki i niektórych północnych wysp oceanicznych. Sokół wędrowny zamieszkuje tundrę, stepy, tereny górskie, wybrzeża klifowe, a także tereny zagospodarowane. Poza okresem lęgowym można go zobaczyć na terenach otwartych. Choć nazwa sugeruje, że jest to ptak wędrowny, w rzeczywistości jest to ptak osiadły. Wyjątkiem są populacje północe, które migrują jesienią i wiosną. Przemieszczają się jedynie młode osobniki wszystkich podgatunków, jednak nie pokonują zbyt długich dystansów.

gniazdo sokoła
gniazdo sokoła wędrownego

Ptaki mają swoje stałe miejsca gniazdowania. Tworzy gniazda wraz ze swoim partnerem na skalnych urwiskach, w dziuplach itp. W rzeczywistości ptaki same nie budują gniazd, a wykorzystują naturalne skalne zagłębienia, szczeliny itp. Gromadzą podściółkę i wygrzebują w niej dołek. Czasami korzystają ze starych gniazd wron. Zdarza się też, że sokoły ptaki gniazdują na ziemi. Zmiany środowiska, intensywna urbanizacja sprawiły, że sokoły zaczęły przystosowywać się do zmian i budować gniazda na budynkach, które stały się alternatywami dla skał. Sokoły dosyć dobrze czują się w miastach, gdyż mają tam pod dostatkiem pokarmu (gołębie i inne ptaki), a także ochronę przed ich naturalnymi wrogami.

lecący sokół
sokół wędrowny w locie

Sokół wędrowny – rozmnażanie

Poza okresem lęgowym, sokoły prowadzą samotniczy tryb życia. Sokoły w miejscach lęgowych przebywają parami od lutego do sierpnia. Łatwo można zlokalizować ich miejsca lęgowe, gdyż ptaki ciągle nad nimi przelatują i wydają charakterystyczne dźwięki. Od marca do kwietnia sokół wędrowny składa od 3 do 4 jaj. Jaja są żółte, pokryte brązowymi plamami i mają ok. 5 x 4,5 cm. Samica wyprowadza lęg raz w roku. Jaja wysiaduje 30 dni. Pisklętami zajmują się oboje rodzice przez około 40 dni na gnieździe. Zazwyczaj matka pozostaje w gnieździe, a ojciec poluje, dostarczając pokarm dzieciom i partnerce. Po ok. 40 dniach matka również zaczyna polować, a młode stopniowo się usamodzielniają. Potem młode sokoły opuszczają gniazdo, jednak pozostają pod opieką rodziców jeszcze przez 60 dni. Ptaki dojrzałość płciową osiągają w wieku 3 lat. Sokoły przeciętnie żyją 20 lat.

pisklęta sokoła
pisklęta sokoła wędrownego

Sokół wędrowny prędkość podczas polowania

Ptak sokół poluje głównie na średniej wielkości ptaki. W zasadzie nie gardzi żadnymi gatunkami, byle były w zasięgu jego terytorium. Najczęściej poluje na gołębie, drozdy, mewy, kaczki, wrony i szpaki. Poluje zawsze w locie na otwartej przestrzeni. Ptak wyspecjalizował się w łowieniu techniką ataku nurkowego. Kiedy chce upolować ofiarę nagle przyspiesza lot i podąża w kierunku zdobyczy. Wówczas może lecieć z prędkością nawet 300-360 km/h. Na ofiarę czatuje w miejscu, z którego ma dobre pole widzenia. Bywa że krąży nad ofiarą w powietrzu. W chwili ataku najpierw uderza ofiarę delikatnie w skrzydło, następnie mocno w głowę lub plecy. Uderzenie jest tak silne, że ofiara niemalże natychmiast zostaje ogłuszona lub martwa. Zanim ofiara upadnie na ziemię, sokół szybko ją chwyta. Największym konkurentem ptaka jest jastrząb.

ptak sokół wędrowny
sokół wędrowny

Sokół wędrowny – działania na rzecz ochrony gatunku

Sokół wędrowny jest silnie zagrożony. Ptak podlega ścisłej ochronie gatunkowej. Ochronie podlegają ptaki, gniazda i tereny wokół ich występowania. W okresie lęgowym człowiek nie powinien przebywać w promieniu do 500 m od gniazda, w pozostałych okresach w promieniu do 200 m. Nie wolno niepokoić ptaków, podchodzić do gniazd, niszczyć jaj.

Niegdyś sokoły licznie zamieszkiwały polskie tereny. Na początku XX wieku najwięcej ich było w okolicach Warmii i Mazur. W latach 60. niemalże wyginęły wskutek skażenia środowiska. Zanieczyszczenie środowiska doprowadziło do tego, że część sokołów cierpiała na bezpłodność. Ptaki przestały składać jaj. Ponadto sokoły są prześladowane przez hodowców gołębi, złodziei jaj i kłusowników. Jedną z metod zapobiegania ich wyginięciu jest sztuczna hodowla ptaków i ich reprodukcja do odpowiednich biotopów.

ptaki drapieżne
para sokołów wędrownych

W Polsce w latach 90. rozpoczęto hodowanie sokołów w niewoli. Powstało Stowarzyszenie Na Rzecz Dzikich Zwierząt „Sokół” (www.peregrinus.pl). Członkowie stowarzyszenia aktywnie działają na rzecz ochrony dzikich zwierząt, w szczególności sokołów. Powstały programy restytucji sokoła wędrownego. Głównym celem jest odbudowa populacji sokoła wędrownego, kontrola i wspomaganie zalążków populacji, a także czynny monitoring i ochrona populacji. Monitoring i ochrona polegają na hodowli ptaków, wypuszczaniu młodych ptaków na wolność, poszukiwaniu miejsc przebywania sokołów, obrączkowaniu piskląt, ochronie gniazd dzikich ptaków przed złymi warunkami atmosferycznymi, drapieżnikami i kłusownikami. Organizowane są na przykład konkursy dla osób, które znajdą gniazda sokołów. W działania na rzecz ochrony gatunku zaangażowali się pasjonaci przyrody, hodowcy, sokolnicy i ornitolodzy. Podjęte działania przyniosły efekty. W 2011 roku hodowle opuściło ok. 300 młodych sokołów. Sokoły znów zaczęły się pojawiać, jednak w dalszym ciągu są zagrożone wyginięciem. Wciąż jest to niezwykle rzadki gatunek ptaków.