Podstawowy podział koni polega na rozróżnianiu ras gorącokrwistych, zimnokrwistych i kucy. Wbrew temu, co sugerują nazwy, podział ten nie ma nic wspólnego z temperaturą ciała ani krwią zwierząt. Wynika jedynie z tego, w jaki sposób wykorzystuje się poszczególne rasy koni.
Koń rasy gorącokrwiste, zimnokrwiste i kuce
Konie gorącokrwiste wykorzystuje się głównie do jazdy terenowej oraz podczas zawodów. Najbardziej znanym przedstawicielem tej grupy jest koń arabski, czyli koń czystej krwi arabskiej. Gorącokrwiste rasy cechuje energiczność i wyjątkowa żwawość, przez co wykorzystuje się je głównie podczas konkursów ujeżdżania i skoków przez przeszkody. O koniach gorącej krwi można mówić wiele, zachwycając się ich pięknem, doskonałą budową, szybkością i majestatycznością, jednak to ich zimnokrwiści kuzyni przez wieki pomagali ludziom w wielu pracach.
Konie zimnokrwiste są najcięższymi i najbardziej masywnymi przedstawicielami gatunku. Wyróżnia je ogromna siła, którą przez stulecia wykorzystywano w pracy na roli. W okresie szybkiego rozwoju miast konie należące do grupy zimnokrwistych ciągnęły miejskie tramwaje oraz przewoziły w miastach ciężkie towary, np. wozy załadowane beczkami z piwem. Obecnie zwierzęta te rzadko widzi się podczas pracy – sporadycznie wykorzystuje się je w tradycyjnych gospodarstwach w niewielkich miejscowościach lub przy wyrębie drzew w lesie (np. na terenie parków narodowych). Zimnokrwiste rasy mają zrównoważony temperament i spokojny charakter, choć powstały ze skrzyżowania gorącokrwistych koni z kucem tundry.
Ostatnim typem koni są kuce. Charakteryzują je: mała, klinowata głowa, duże, bystre oczy oraz krągła sylwetka. Ponadto wyróżnia je gęsta grzywa i gruby ogon, które sprawiają, że kuce wydają się niezwykle spokojne i przyjazne. I rzeczywiście – kuc to konik mało wymagający, o łagodnym usposobieniu, który chętnie bierze udział w zabawach z dziećmi.
Najważniejsze rasy koni gorącokrwistych
Najsłynniejsze gorącokrwiste konie świata to konie arabskie. Według legendy wszystkie arabskie konie wywodzą się od pięciu klaczy należących do proroka Mahometa. Czystości rasy pilnują Beduini, którzy już w VII w. rozpoczęli hodowlę koni. Co ciekawe, Beduini bardziej cenią klacze, wytrzymalsze i szybsze od ogierów.
Ważnym przedstawicielem gorącokrwistych jest koń pełnej krwi angielskiej. Jego hodowlę rozpoczęto w XVII w. w Wielkiej Brytanii. Niemalże 80 procent wszystkich koni pełnej krwi angielskiej pochodzi od trzech ogierów: Darley Arabian, Byerley Turk i Godolphin Barb – dowodem na to jest księga stadna założona w 1793 r. Rasa jest wykorzystywana głównie do wyścigów na krótkim dystansie z powodu szybkości zwierząt – najszybsze osobniki osiągają na torze prędkość powyżej 70 km/h. Ze skrzyżowania koni czystej krwi arabskiej i koni pełnej krwi angielskiej powstały znane na świecie Angloaraby oraz Angloaraby Shagya.
Do najbardziej znanych gorącokrwistych należy również koń fryzyjski. Rasa pochodzi z wybrzeża Morza Północnego. Od ponad 100 lat rasę fryzyjską hoduje się w pełnej czystości, a do księgi hodowlanej trafiają jedynie kare osobniki – nawet najdrobniejsza plamka na nodze źrebięcia sprawia, że konik zostaje uznany za nieodpowiedniego do hodowli. Fryzyjskie konie wykorzystuje się głównie do jazdy rekreacyjnej i w zaprzęgach.
Najsłynniejsze konie zimnokrwiste
Najsłynniejszym koniem zimnokrwistym jest Clydesdale. Jego sława na całym świecie wynika w dużej mierze z tego, że zwierzę jest… wizytówką piwa Budweiser w Szkocji.
Rasa wywodzi się ze skrzyżowania masywnych ogierów flamandzkich ze szkockimi klaczami jucznymi, dzięki czemu poswatały zwierzęta mniejsze, ale bardziej żwawe. Cechą charakterystyczną Clydesdale jest krowia postawa tylnych nóg, czyli zbyt mała odległość pomiędzy stawami skokowymi. Ze względu na dużą siłę osobników wykorzystuje się je głównie jako zwierzęta juczne, lecz sprawdzają się również w rekreacji.
Perszeron jest przedstawicielem zimnokrwistych koni wywodzących się z Francji. Popularność rasy wynika przede wszystkim z łatwości, z jaką Perszerony przystosowują się do trudnego klimatu – wschodnie korzenie zwierząt sprawiają, że osobniki dobrze radzą sobie z mrozem. Konie tej rasy często wykorzystuje się do krzyżowania. Na Falklandach Perszerony krzyżuje się z Criollo, tworząc wytrzymałe konie wojskowe, a w Australii – miesza się je z końmi gorącokrwistymi w celu doskonalenia pogłowia koni sportowych.
W Polsce najpopularniejsze są zimnokrwiste konie sztumskie i łowickie. Siła obu ras sprawiła, że zwierzęta sprawdzały się podczas całego dnia pracy na roli, a także podczas karczowania zalesionych terenów. Dziś podczas pracy w gospodarstwie widzi się je rzadziej, jednak nadal pracują w lasach.
Przyjazne kuce
Wśród kuców najbardziej znaną rasą jest Halfinger z Tyrolu. Rasa zawdzięcza koniom górskim pewny chód i silny grzbiet, będące cechami wysoce pożądanymi w mało przyjaznym górskim klimacie. Hodowcy z Austrii przez lata pilnowali, by zachować czystość rasy, kastrując wszystkie ogiery, które nie spełniały wymagań komisji kontrolnej. Halfingery hoduje się na austriackich halach aż do ukończenia 4 roku życia, a dopiero później wykorzystuje się je do ciągnięcia sań, powozów oraz bryczek. Zwierzęta dożywają nawet 40 lat. Koń fiordzki jest natomiast kucem o korzeniach sięgających prehistorii. Ze względu na jego wyjątkowo spokojne usposobienie często wykorzystuje się go w hipoterapii.
Równie znanym kucem jest konik polski. Jest to rasa będąca potomkiem tarpana. Uczeni postanowili stworzyć ją w celu zrekonstruowania populacji tarpanów, które zostały ostatecznie wytępione w 1879 roku. Innym potomkiem tarpana jest koń huculski. Hucuły przez lata miały znaczenie w pracach gospodarskich na terenie rumuńskich i słowackich Karpat. O czystość rasy dbało państwo, które pozwalało mieć chłopom jedynie po dwie klacze i pokrywać je jedynie ogierami z państwowych stadnin. Postęp technologiczny sprawił, że konie huculskie straciły na znaczeniu i groziło im wymarcie. Obecnie wracają powoli do łask, służąc jako koniki do nauki jazdy w szkółkach jeździeckich dla dzieci oraz odwiedzając liczne wystawy.
