Z poniższego artykułu dowiesz się: Co to jest prehistoria? Na jakie okresy dzieli się prehistoria? Jak ewoluował człowiek prehistoryczny?
Zdarza się, że życiu codziennym mówimy „to prehistoria, gatunek prehistoryczny”. Pozostaje odpowiedzieć na pytanie, co tak naprawdę kryje się pod pojęciem „prehistoria”?
Prehistoria definicja
Prehistoria (zwana także prahistorią) to inaczej epoka obejmująca okres od powstania pierwszych hominidów (człowiekowatych) do czasów poznania pisma i powstania źródeł pisanych. Przyjmuje się, że na terenie Afryki okres prehistorii rozpoczął się około 2 miliony lat temu, wraz z pojawieniem się homo habilis (człowiek zręczny). Na terenie Europy okres prehistorii rozpoczął się około milion lat temu.
Prehistoria zaczyna się w momencie, w którym na Ziemi pojawił się człowiek, a przynajmniej jego bardzo bliski krewny, odznaczający się podobną inteligencją, wzrostem, budową ciała, układem kostnym. Badanie dziejów ludzkości w okresie prehistorii może odbywać się wyłącznie metodami archeologicznymi. Z uwagi na to, że do współczesności przetrwało niewiele śladów życia prehistorycznego człowieka, naukowcy wciąż badają pochodzenie, drogę rozwojową i procesy bibliologiczne, które przyczyniły się do powstania homo sapiens i rozwoju cywilizacji.
Prehistorię (tzw. epokę kamienia) dzieli się na trzy okresy (daty są przybliżone, gdyż rozwój ludzkości przebiegał inaczej w różnych częściach świata) :
Paleolit (ok. 2 mln – 11 tys. lat p.n.e.) jest to najstarsza i najdłuższa epoka kamienna, tzw. epoka kamienia łupanego, która stanowi pierwszy etap rozwoju kultury ludzkiej. Jest to najstarszy i najdłuższy okres w dziejach ludzkości.
Mezolit (ok. 10 tys – 5 tys. lat p.n.e.) okres przejściowy, w którym homo przechodzi od gospodarki łowiecko-zbierackiej do gospodarki wytwarzającej. Pojawiają się nowe formy zdobywania pożywienia – myślistwo, łowiectwo, rybołówstwo i rolnictwo, które na dobre rozwiną się w neolicie.
Neolit (ok. 9 tys. – 2 tys. lat p.n.e.) jest to młodsza epoka kamienia, tzw. epoka kamienia gładzonego. W tym czasie ludzie zaczęli wytarzać pierwsze skomplikowane obiekty, budowle, narzędzia oraz naczynia ceramiczne.
Co to jest prehistoria? Paleolit
Paleolit był najdłuższym okresem w dziejach ludzkości, w którym pojawiły się osobniki bardzo zbliżone do ludzi, zwane formami przedludzkimi lub ludźmi prehistorycznymi. Archeolodzy podzielili paleolit na kilka krótszych okresów:
paleolit dolny (ok. 2-2,5 mln lat – ok. 120 tys. lat temu);
paleolit środkowy (ok. 350 lub 300 tys. – ok. 40 tys. lat temu);
paleolit górny (ok. 40 tys. – ok. 14 tys. lat p.n.e.);
paleolit schyłkowy (ok. 14 tys. lat temu – 8 tys. lat p.n.e.).
Archeolodzy są przekonani, że rozwój człowieka został zapoczątkowany na terenie Afryki, gdyż stamtąd pochodzą najstarsze ślady działalności ssaków naczelnych podobnych do ludzi. Przodkami człowieka byli m.in.:
homo habilis (człowiek zręczny) żył 2 mln lat temu na terenie dzisiejszej Afryki Wschodniej. Homo habilis byli niewielkiego wzrostu (od 110 do 135 cm), ważyli ok. 45 kg, mieli rozbudowane żuchwy i mocno owłosione ciała.
homo ergaster (człowiek pracujący) żył około 1,6 mln lat temu. Był wyższy od homo habilis (ok. 180 cm), miał większy mózg, posługiwał się kamieniami i wyglądem był bardzo zbliżony do człowieka.
homo erectus (człowiek wyprostowany) żył około 1,3 mln lat temu w środkowo-wchodniej Afryce. Przyjmował postawę podobną do współczesnego człowieka, był wysoki i smukły.
homo neanderthalensis (neandertalczyk), czyli podgatunek człowieka rozumnego żył około 30 tys. lat temu. Miał ok. 165 cm wzrostu (kobiety były niższe), krępą mocną budowę ciała, proporcjonalne ręce i nogi. Neandertalczyk prawdopodobnie potrafił mówić, choć nie jest to do końca wyjaśnione. Naukowcy spierają się także o to, czy odczuwał ludzkie emocje, potrafił polować na duże zwierzęta i tworzyć sztukę.
Ludzie prehistoryczni potrafili wytwarzać prymitywne narzędzia z drewna i kamieni – otoczaków oraz pięściaków. W dolnym paleolicie dokonywano prostej obróbki kamienia, tworząc odłupki, wykorzystywane w różnych celach. W okresie dolnego paleolitu osobniki z rodzaju homo zaczęły migrować z Afryki na inne kontynenty. Na terenie Europy prehistoryczni ludzie pojawili się znacznie później, około miliona lat temu.
Dopiero w środkowym paleolicie pojawiły się „technologie” umożliwiające tworzenie odłupków o zaplanowanym kształcie. Podstawowym surowcem wykorzystywanym do obróbki był krzemień – łatwo się kruszył, a przy tym był trwały i łatwo dostępny. Zaczęto tworzyć pierwsze dzidy i oszczepy. Pojawiły się także pierwsze zalążki kultury duchowej i myślenia symbolicznego – grzebanie ciał i obrzędy. Prehistoryczni ludzie mieszkali głównie w jaskiniach i okrywali się skórami, choć w późniejszym okresie paleolitu, zaczęli budować pierwsze zaplanowane schronienia mieszkalne, na przykład szałasy. Prawdopodobnie 700-400 tys. lat temu nauczyli się wykorzystywać ogień, o czym świadczą znalezione blisko szałasów ślady ognisk. W górnym paleolicie nastąpił ogromny rozwój technik kamieniarskich. Pojawiły się łuki do polowania, a homo zaczęli planować strategie polowań. Zaczęła powstawać prosta sztuka, która przejawiała się w zdobieniach broni oraz tworzonych przedmiotach. W schyłkowym okresie paleolitu pojawiły się bardziej zorganizowane kultury, pojawiają się także pierwsze miasta i zalążki cywilizacji.
Co to jest prehistoria? Mezolit
W mezolicie, traktowanym jako okres przejściowy pomiędzy paleolitem a neolitem pojawiają się zaawansowane kultury (np.: tardenuaska, maglemoska i kundajska). W tym okresie ludzie zaczęli korzystać z bardziej zaawansowanych form zdobywania pożywienia (rybołówstwo, rolnictwo, łowiectwo i zbieractwo. Zaczęto udomawiać zwierzęta, na przykład owce, świnie, psy. Pojawiają się pierwsze zaawansowane narzędzia, np. łuk i siekiera. Człowiek dążył do wytworzenia wszystkiego, co było mu potrzebne do życia.
Co to jest prehistoria? Neolit
W neolicie (ostatnim okresie epoki kamienia) ludzie prehistoryczni zaczęli budować stałe osady, uprawiać rośliny i hodować zwierzęta. Gładzenie (obróbka kamienia) wyparła całkowicie łupanie, które w paleolicie było podstawową techniką wytwarzania narzędzi. Ewolucja doprowadziła do pojawienia się człowieka rozumnego (homo sapiens). Zaczęto budować pierwsze miasta, które dały początek cywilizacjom. Homo sapiens zaczyna rozwijać nowe technologie, takie jak tkactwo, górnictwo. Pojawia się także wymiana barterowa surowców pomiędzy mieszkańcami odległych miast. Ludzie zaczynają rozwijać kult religijny, o czym świadczą choćby odnalezione figurki, toporki, motywy krzyży.
Nie każdy wie o tym, że w prehistorycznych społeczeństwach to kobiety zajmowały dominujące pozycje. Rolą mężczyzny było głównie zdobywanie pożywienia, polowanie, łowiectwo, a także wytwarzanie narzędzi, garnków, figurek. Kobiety były otaczane kultem i cieszyły się ogromnym szacunkiem wśród mężczyzn. Jedna z teorii głosi, że w tamtych czasach ludzie nie zdawali sobie sprawy z tego, w jaki sposób dochodzi do poczęcia. Ludzie wierzyli, że kobiety powiązane były z nadprzyrodzonymi siłami, dzięki temu były zdolne do wydawania na świat potomstwa. Sprawiało to, że kobiety były wielbione, często pełniły role przywódczyń i organizowały życie społeczne.
Po okresie neolitu następuje epoka miedzi, następnie epoka brązu i żelaza, w których pojawia się pismo, a także bardziej zaawansowane formy życia społecznego. Wielu badaczy uznaje neolit za ostatni okres prehistorii, choć niektórzy uważają, że epoka brązu jest schyłkowym okresem neolitu, określanym eneolitem, która także jest etapem prehistorii.
