Omułek jadalny to niezwykle pożyteczne zwierzę i jednocześnie ważne źródło doskonałego pokarmu białkowego dla zwierząt morskich oceanicznych oraz dla ludzi. Czy wiesz na przykład, że nawet nieduże skupiska omułków potrafią filtrować całe setki metrów sześciennych wody dziennie, dzięki czemu oczyszczają też wodę? Konieczne przeczytaj wszystko na temat omułek jadalny (Mytilus edulis). Jeszcze dziś sprawdź, jakie zalety ma ten gatunek małża oraz omułek jadalny budowa tryb życia ciekawostki.
Omułek systematyka i występowanie.
Omułek jadalny (Mytilus edulis), gatunek małża kosmopolitycznego, należący do rodziny omułkowate (Mytilidae), rzędu Mytiloida, podgromady niskoskrzelne (Pteriomorphia), gromady małże (Bivalvia), podtypu muszlowce/skorupowce (Conchifera) i typu mięczaki (Mollusca). Dokładny zasięg występowania omułka jadalnego nie jest znany. Ponieważ jest on bardzo podobny do innych pokrewnych gatunków z rodzaju Mytilus.
Wiadomo jedynie, że jest on szeroko rozprzestrzeniony w morzach półkuli północnej. Za wyjątkiem całej strefy arktycznej. Można go też spotkać w Bałtyku, gdzie stanowi jedynego przedstawiciela podgromady małży nitkoskrzelnych (Pteriomorphia). Jednak w Bałtyku z powodu gorszych warunków ekosystemu wodno-klimatycznego, występuje tylko w postaci skarlałej i nie jest zaliczany do fauny wód należących do Polski.
Omułek jadalny tryb życia.
Wszędzie tam, gdzie omułek jadalny występuje, spotyka się go żyjącego w dużych skupiskach złożonych z tysięcy osobników. Ulubione miejsca bytowania to strefy przybrzeżne o twardym, skalistym lub kamienistym dnie. Omułki można tu spotkać zwykle na głębokości dochodzącej do 50 m. Niebieskie małże omułki jadalne tworzą skupiska, w których łączą się ze sobą za pomocą włókna bisiorowego. Są to kolagenowe pasma białkowe stosowane do łączenia ich z podłożem. Rodzaj agregacji zależy od gęstości zasiedlających dane skupisko osobników.
Szybkość agregacji jest natomiast wspomagana obecnością drapieżników żerujących na omułkach. Zaproponowano kilka wyjaśnień dotyczących tworzenia agregatów – takich jak wzrost sukcesu reprodukcyjnego w populacjach o niskim zagęszczeniu, lepsze opieranie się działaniu fal i skuteczniejsza obrona przed drapieżnikami. Nadal jednak nie jest jasne, jaki jest główny cel tych skupisk. A agregacja może mieć też różne inne cele w odmiennych okolicznościach. Kolonie tych małży, to trwałe i gęste skupiska populacyjne. Takie kolonie zwykle tworzą się ze skupisk, które utrzymują się wystarczająco długo aby utworzyć gęstą populację. W agregacjach o wysokim zagęszczeniu gatunków, wzrost małży omułka jadalnego w centrum agregacji jest zmniejszony. Prawdopodobnie z powodu ograniczenia dostępności do pokarmu.
Młode małże omułki są pół-siedzące w koloniach populacyjnych. Mają przez to zdolność do czasowego odłączania się od podłoża – przepełzania w lepsze miejsce i ponownego mocowania się bisiorem do dna. Umożliwia to również przestawianie się w stosunku do kierunku ekspozycji wody. Osobniki dojrzałe prowadzą jednak już tylko osiadły tryb życia. Tkwiąc przytwierdzone bisiorem do podłoża. Omułek jadalny może przeżyć nawet ponad 20 lat, choć zwykle z powodu zanieczyszczeń środowiska, odłowów i drapieżników żyje jednak krócej. W wodach Bałtyku małże te żyją do 6 lat.
Omułek budowa.
Niebieskie małże omułki jadalne to bezkręgowce tzw. boreo-umiarkowane, które żyją w obszarach pływowych, przyczepione do skał i innych twardych podłoży, za pomocą silnych (i nieco elastycznych) nitkowatych struktur, zwanych bisiorami (wspomniane wyżej włókno bisiorowe). Te lepiące chwytniki wytwarzają ze śluzu wydzielanego przez gruczoły znajdujące się w wysuwanej z muszli stopie. Jako małże, omułki jadalne mają skorupy złożone z dwóch połówek. Kształt pojedynczej połówki-skorupy jest trójkątny i wydłużony, z zaokrąglonymi krawędziami. Skorupa jest mocna, cienkościenna i gładka z rzeźbionymi drobnymi koncentrycznymi liniami wzrostu, ale bez promieniujących żeber.
Ponadto, muszle tego gatunku są koloru fioletowego, niebieskiego lub czasem brązowego, czasem też z promieniowymi paskami. Zewnętrzna powierzchnia pokryta jest powłoką barwną, która po erozji odsłania kolorową pryzmatyczną warstwę kalcytu. Muszla omułka jadalnego ma też niemal bezzębny zamek i proste, długie oraz elastyczne więzadło, które dochodzi niemal do jej połowy. Przedni koniec muszli jest lekko zaostrzony i posiada nieco trójkątny kształt. Wnętrze obu połówek muszli jest białe i w różnym stopniu wyścielone masą perłową.
Omułek jadalny jako pokarm innych zwierząt.
Omułki jadalne stanowią bardzo ważny bogatobiałkowy pokarm dla wielu gatunków innych zwierząt. Drapieżniki najbardziej żerują na omułkach w ciągu trzech pierwszych tygodni, które spędzają one jako larwy planktoniczne. Na tym etapie zjadają je m.in. meduzy i małe larwy ryb (narybek). Po przekształceniu małże są nadal ograniczane przez żerujące drapieżniki, które najbardziej niszczą mniejsze małże z cieńszymi, słabszymi skorupami. Małe małże są też spożywane przez drapieżnego ślimaka morskiego z gatunku Nucella lapillus. Kiedy skorupy rosnących omułków stają się silniejsze, żerują na nich głównie rozgwiazdy morskie, takie jak m.in. gatunek Asterias vulgaris, a także kilka gatunków mew morskich.
Możliwość utwardzania muszli wraz z wiekiem przez małże stała się jednak bardzo skutecznym mechanizmem obronnym przed wieloma drapieżnikami. W obecności drapieżników, omułek jadalny może zwiększyć grubość swej skorupy nawet o 5 do 10 procent, co jednak powoduje z kolei, że otwarcie skorupy np. do żerowania poprzez filtrowanie wody, zajmuje takim omułkom o 50 procent więcej czasu. Warto też wiedzieć, że omułek jadalny jest nosicielem szerokiej gamy pasożytów, choć zwykle nie powodują one dużych szkód.
Co ciekawe, dojrzałe omułki są w stanie odeprzeć jeden gatunek drapieżnika na raz, na przykład rozgwiazdę morską Asterias Rubens lub zielone kraby Carcinus maenas. Używają wtedy swojej indukowalnej obrony, aby wzmocnić mięśnia przywodziciela lub wypracowują wspomniane grubsze skorupy. W starciu z dwoma gatunkami drapieżników jednocześnie na raz, nie są już jednak w stanie korzystać z tej słabej obrony. Mogą być łatwiej zabite i zjedzone.
Omułek jadalny rozród i rozwój.
Małże te są rozdzielnopłciowe. Rozród omułków może się odbywać się przez cały rok, przy czym jego szczyt przypada na wiosnę i lato. Samice składają średnio od 5 do 8 milionów maleńkich jaj, a samce wydalają nasienie. Plemniki i jaja są uwalniane do wody, gdzie dochodzi do zapłodnienia (zapłodnienie jest zewnętrzne). Chociaż na jajo przypada aż ok. 10 tys. plemników, to duża część jaj zdeponowanych przez omułki i tak nigdy nie zostanie zapłodniona. Pływy wody często to niweczą. Rozwój larwalny może trwać od 15 do 35 dni w zależności od warunków środowiskowych, w tym zasolenia i temperatury, a także lokalizacji.
Larwy ogólnie dojrzewają najlepiej w temp. 15-20°C. Zaledwie 1% larw dojrzeje i kiedykolwiek osiągnie dorosłość. W trakcie rozwoju większość z nich zostanie też bowiem zjedzona przez drapieżniki przed zakończeniem całej metamorfozy w dorosłość. Etap larwalny zależnie od warunków klimatycznych, trwa do ok. 4 tygodni. Dojrzałość omułki jadalne osiągają zaś pomiędzy pierwszym, a drugim rokiem życia. Strategia reprodukcyjna występująca u omułków jadalnych jest charakterystyczna dla planktotrofów, ponieważ minimalizując składniki odżywcze w produkcji jaj do absolutnego minimum, są one w stanie zmaksymalizować liczbę wytwarzanych gamet.
Na żywotność larw wpływają: stan stresogenny rodziców, zbyt wysokie temperatury wody oraz zanieczyszczenia i niedobór pokarmu w czasie produkcji gamet. Zmniejszenie żywotności jest wtedy prawdopodobnie powodowane ograniczeniem rezerw lipidowych dystrybuowanych do jaj.
Omułek jadalny ciekawostki.
Omułek jadalny jest bardzo ważny dla ekosystemów morskich. Gatunek ten jest bowiem małżem filtratorem. Pobiera pokarm odfiltrowując go w formie zawiesiny organicznej z wody morskiej/oceanicznej. Poprzez filtrowanie wody, omułki uzyskują z niej różne szczątki organiczne oraz drobne mikroorganizmy. Szczególnie istotną rolę omułki odgrywają przez to w ujściach rzek, usuwając w czasie takiego żerowania również bakterie i toksyny z wody (filtrowanie zanieczyszczeń niesionych rzekami do mórz i oceanów). Omułek jadalny jest ponadto powszechnie zbierany jako żywność na całym świecie, zarówno ze źródeł dzikich, jak i hodowlanych.
Małże te są podstawą wielu dań z owoców morza (frutti di Mare) w różnych kuchniach świata, w tym hiszpańskiej (zwłaszcza galicyjskiej), portugalskiej, francuskiej, holenderskiej, belgijskiej i włoskiej. Dawniej w celach spożywczych były również zbierane przez rdzenną ludność np. Ameryki Północnej. Omułki jadalne są też powszechnie stosowane jako zwierzęta laboratoryjne. Niestety gatunek ten zaczyna coraz bardziej zanikać (m.in. na obszarach takich jak Zatoka Maine).
Dane historyczne pokazały spadek ich liczebności o ok. 40% w ciągu ostatnich 50 lat. Może to powodować problem w przyszłości, bo jest to gatunek podstawowy, zapewniający/stanowiący pokarm w strefie pływów. Ponadto filtrują i oczyszczają wodę z bakterii, metali i toksyn, które znacznie wzrosłyby i truły inne gatunki, bez tej arcypożytecznej działalności omułków.
