Modliszki (Mantodea) to zwierzęta bezkręgowe należące do owadów. Słyną z tego, że polują w dość szczególny sposób, niespotykany u innych przedstawicieli gromady owadów (Insecta). Szukasz informacji na temat dziwnych, niesamowitych owadów, wiec konieczne przeczytaj wszystko na temat modliszki (Mantodea). Jeszcze dziś sprawdź, gdzie żyją i co jedzą modliszki.
Modliszki (Mantodea) – systematyka.
Modliszki to rząd zaliczany do podgromady owady uskrzydlone (Pterygota), gromady owady (Insecta), typu stawonogi (Arthropoda) i królestwa zwierzęta (Animalia). Rząd modliszki (Mantodea) zawiera przy tym ponad 2400 gat. skupionych w 15 rodzinach, do których należy aż 430 rodzajów. Najbliżej modliszki są spokrewnione z karaczanami (karaluchy Blattodea) i termitami (Isoptera). Modliszki czasem mylone są z owadami patyczakami (Phasmatodea) lub konikami polnymi (Orthoptera). Do rzędu modliszek zalicza się następujące 15 rodzin: Acanthopidae, Amorphoscelidae, Chaeteessidae, Empusidae, Eremiaphilidae, Hymenopodidae, Iridopterygidae, Liturgusidae, Mantidae (modliszkowate), Mantoididae, Metallyticidae, Sibyllidae, Tarachodidae, Thespidae, Toxoderidae. Największą gatunkowo rodziną są modliszkowate (Mantidae).
Modliszki występowanie.
Modliszki są rozpowszechnione na całym świecie w klimacie umiarkowanym, tropikalnym i subtropikalnym. Ich nazwa pochodzi od pozycji przypominającej modlącego się człowieka, jaką przyjmują gotowe do ataku na ofiary. Dotąd opisano na świecie ok. 2400 gat. modliszek, z których w południowej Polsce występuje będąca u nas pod ochroną modliszka zwyczajna (Mantis religiosa).
Modliszki (Mantodea) – budowa ciała.
Modliszki mają trójkątne głowy z wypukłymi oczami, wsparte na elastycznych, mocno ruchomych szyjach. Niektóre gat. modliszek mogą obracać głowy o 180°. Ich wydłużone ciała mogą, ale nie muszą mieć skrzydeł. Wszystkie modliszki mają też przednie kończyny, które są znacznie powiększone i przystosowane do chwytania oraz przytrzymywania zdobyczy. Liczba kończyn u modliszek wynosi trzy pary. Pierwsza para to wspomniane kończyny chwytne, a dwie pozostałe pary, to nogi kroczne do chodzenia. Aparat gębowy modliszek przypomina dziób z żuwaczkami. Na głowie mają czułki. Tułów modliszki składa się z przedtułowia (przedplecza), śródtułowia (śródplecza) i zatułowia (zaplecza).
U wszystkich gatunków prócz rodzaju Mantoida, przedtułów zawierający przednie kończyny jest znacznie dłuższy, niż pozostałe dwa odcinki tułowiowe. Za tułowiem jest dość długi i grubszy odwłok. Przedtułów jest również elastycznie ruchomy, co pozwala na szeroki zakres ruchów głowy i kończyn przednich, podczas gdy reszta ciała pozostaje mniej lub bardziej nieruchoma. Przednie kończyny chwytne modliszek są uzbrojone w długie kolce. Modliszki można luźno klasyfikować, jako macropterous (długoskrzydłe), brachypterous (krótkoskrzydłe), micropterous (szczątkowo skrzydlate) lub apterous (bezskrzydłe).
Modliszka, jeśli nie jest bezskrzydła, ma wtedy dwa zestawy skrzydeł:
zewnętrzne skrzydła zwykle wąskie i skórzaste, działają jako kamuflaż i tarcza dla tylnych skrzydeł;
tylne skrzydła są wyraźniejsze i delikatniejsze, służąc do podfruwania.
Odwłok wszystkich modliszek składa się z 10 tergitów, z odpowiednim zestawem 9 mostków widocznych u samców i 7 u samic. Odwłok jest zwykle szczuplejszy u samców, niż u samic.
Modliszki (Mantodea) – oczy złożone i sposób widzenia.
Modliszki mają widzenie stereo. Lokalizują zdobycz wzrokiem, a ich złożone oczy zawierają do 10.000 ommatidiów, czyli małych oczek cząstkowych, które Rayem mogą wytworzyć wysoką rozdzielczość widzenia. Peryferyjne ommatidia zajmują się natomiast postrzeganiem ruchu. Gdy zauważony jest jakiś ruchomy obiekt, głowa jest szybko obracana, aby wprowadzić obiekt w pole widzenia oka złożonego. Dalsze ruchy ofiary są następnie śledzone przez ruchy głowy modliszki, aby utrzymać obraz maksymalnie ostry. Oczy są szeroko rozstawione i usytuowane z boku, zapewniając szerokie pole widzenia obuocznego i precyzyjne widzenie stereoskopowe z bliskiej odległości.
Ponieważ polowanie modliszek w dużej mierze opiera się na widzeniu, owady te są wiec przede wszystkim owadami dziennymi. Wiele gatunków lata też jednak w nocy i mogą być przyciągane przez sztuczne światła. Okryto jednak, że w nocy latają głównie samce różnych gat., bo lokalizują mniej ruchliwe samice, wykrywając ich feromony zapachowe. Latanie nocą wystawia modliszki na mniejszą liczbę ataków drapieżników, niż loty dzienne. Wiele gat. modliszek ma też specjalny narząd słuchowy na klatce piersiowej, wykrywający echolokację i pomagający unikać nocą nietoperzy.
Przystosowania do prowadzonego trybu życia.
Modliszki bywają ofiarami żab, jaszczurek czy ptaków. Polują też na nie niektóre bezkręgowce, takie jak pająki, duże gatunki szerszeni, osy i mrówki. Modliszki chronią się wiec kamuflażem. Większość ich gat. jest przy tym zabarwiona kryptycznie, by przypominać liście lub inne naturalne tła. Służy to uniknięciu drapieżników, jak i lepszemu kamuflażowi gdy same polują. Te, które żyją na jednolitych powierzchniach, takich jak goła ziemia lub kora drzew, są spłaszczane grzbietowo, by wyeliminować rzucanie cienia, który mogłyby ujawniać ich obecność.
Gatunki modliszek kwiatowych są z kolei ubarwione kolorową mimikrą, przypominając kwiaty, na których żerują. Wyglądają bardzo przekonująco, aby przyciągać owady zbierające pyłek i nektar. Niektóre gatunki w Afryce i Australii mogą stać się czarne pod koniec pory suchej. O tej porze roku są bowiem częste pożary krzewów, a to zabarwienie pozwala im wtopić się w spustoszony przez ogień krajobraz (melanizm ogniowy). Agresywna mimikra modliszki malezyjskiej żerującej na orchideach, pozwala tak się zakamuflowana różowo lub żółto, pasując do barwy lokalnych storczyków. W razie zagrożenia, wiele gat. modliszek staje wysoko i rozkłada przednie kończyny, szeroko rozpościerając skrzydła. Wachlowanie skrzydeł sprawia, że wydają się wtedy większe i groźniejsze.
Niektóre gat. wzmacniają jeszcze ten efekt, za pomocą jasnych kolorów i wzorów na tylnych skrzydłach i wewnętrznych powierzchniach przednich nóg. Jeśli nękanie będzie się powtarzać, modliszka może uderzyć przednimi łapami i spróbować uszczypnąć lub ugryźć. W ramach takiego blefowanego pokazu (deimatyczny), niektóre gat. wydają też syczący dźwięk. Modliszki nie mają natomiast ochrony chemicznej, jak wiele innych owadów. Podobnie jak patyczaki, wykazują za to lekkie kołysanie, poprzez rytmicznie powtarzane kiwające ruchy. Upodabnia je to do roślinności na wietrze.
Modliszki (Mantodea) – dieta i drapieżnictwo.
Modliszki to głównie drapieżniki polujące z zasadzki. Kilka gatunków żyjących na ziemi aktywnie ściga tez jednak swoje ofiary. Modliszki to przy tym ogólne drapieżniki różnych stawonogów. Modliszki albo kamuflują się i pozostają nieruchome, czekając, aż zdobycz się zbliży, lub prześladują zdobycz powolnymi, ukradkowymi ruchami. Większe modliszki czasami jedzą mniejsze osobniki własnego gatunku, a także małe kręgowce, takie jak jaszczurki, żaby, małe ptaki i ryby. Gdy ofiary są w zasięgu, modliszki uderzają szybko, aby chwycić je kolczastymi przednimi łapami. Członkowie kilku rodzajów, takich jak Entella, Ligaria i Ligariella, biegają po ziemi w poszukiwaniu zdobyczy, podobnie jak chrząszcze biegaczowate.
Modliszki (Mantodea) – rozmnażanie.
Okres godowy w klimacie umiarkowanym zwykle ma miejsce jesienią, podczas gdy w tropikach może być o każdej porze roku. Samice czasem praktykują kanibalizm seksualny, jedząc partnerów po kopulacji. Po kopulacji samica składa 10-400 jaj, zależnie od gatunku. Jaja są zwykle osadzane w pianie produkowanej masowo przez gruczoły w jamie brzusznej. Piana ta twardnieje, tworząc ochronną kapsułkę, zwaną ootheca. W zależności od gatunku, ootheca może być przymocowana do płaskiej powierzchni, owinięta wokół rośliny lub osadzona w ziemi. Jaja są często zjadane, szczególnie przez kilka gatunków os pasożytniczych.
U kilku gat. w rodzinie Tarachodidae, matki pilnują swych jaj. Niezwykłą strategię reprodukcyjną przyjęła modliszka Brunnera z południowych Stanów USA. U tego gat. nigdy nie znaleziono samców, a samice rozmnażają się partenogenetycznie. Zdolność do rozmnażania przez partenogenezę mają też co najmniej dwa inne gat. Sphodromantis viridis i Miomantis sp. W klimacie umiarkowanym modliszki nie przeżywają zimy, a ich jaja przechodzą diapauzę, wykluwając się wiosną.
Modliszki przechodzą przez trzy etapy życia: jajo, nimfa i dorosły imago (modliszki należą do owadów hemimetabolicznych). U mniejszych gat. jaja wykluwają się w 3-4 tyg., a u większych w 4-6 tyg. Przed osiągnięciem dorosłości, larwy po wykluciu linieją 5 do 10 razy, zależnie od gat. Długość życia modliszek zależy od gat. – mniejsze żyją 4-8 tyg., a większe 4-6 mies.
Ciekawostki.
Niektóre gat. modliszek są trzymane w domach, jako egzotyczne owady w terrariach, jak np. patyczaki. Można wtedy przy karmieniu obserwować niesamowity sposób ataku Modlinki i łapania ofiary w przednie odnóża. Modliszki nie żyją jednak długo i trzeba je często rozmnażać. W kontroli biologicznej szkodników maja mała przydatność, bo jedzą wszystkie owady, zarówno te szkodliwe, jak i pożyteczne. Nie rozmnażają się też bardziej w odpowiedzi na pojaw szkodników.
