Dinozaury

Odkąd je tylko odkryto po raz pierwszy, dinozaury od razu wzbudziły podziw zmieszany ze strachem i ogromne zainteresowanie. Począwszy od XIX naukowcy odkopali i opisali wiele gatunków tych wymarłych, przedpotopowych stworzeń. Obecnie żyją zaś ich bezpośredni potomkowie ptaki oraz gady współczesne, które ewoluowały niezależnie od nich. Wśród nich, krokodyle są jeszcze starsze od dinozaurów. Interesujesz się pochodzeniem kręgowców i paleontologią, więc konieczne przeczytaj wszystko o dinozaurach. Jeszcze dziś sprawdź i dowiedz się, jak powstały i jakie były dinozaury.

Dinozaury to niesamowita grupa zwierząt.

Nasze krótkie wprowadzenie do dinozaurów ujawnia kluczową cechę, która dała im przewagę nad innymi prehistorycznymi gadami. Ta grupa gadów dominowała przez ponad 140 mln lat, a w niektórych częściach świata nawet ponad 160 mln lat. Dinozaury wytworzyły przy tym różne kształty i rozmiary. Istniały zarówno takie giganty, jak ogromne przerażające spinozaury, jak i mikroraptory wielkości dzisiejszego kurczaczka. Wszystkie one były w stanie przetrwać w różnych ekosystemach zarówno lądowych, jak i wodnych.

Jednym z powodów sukcesu dinozaurów jest fakt, że miały proste tylne nogi, prostopadłe do ciała. To pozwoliło im zużywać mniej energii na poruszanie się, w porównaniu z innymi ówczesnymi i obecnymi gadami. Normalnie gady mają bowiem rozłożystą postawę, jak dzisiejsze jaszczurki i krokodyle. Z nogami umieszczonymi pod ciałami, a nie wystającymi z boku, ciężar dinozaurów był jednak również lepiej podtrzymywany.

Dinozaury to zróżnicowana grupa gadów.

Nadrząd dinozaury (łac. Dinosauria) zalicza się do gromady zauropsydy (łac. Sauropsida), infragromady archozauromorfy (Archosauromorpha) i podgromady Diapsydy (Diapsida). Po raz pierwszy ta grupa gadów pojawiła się w okresie triasu, między 243 a 233,23 mln lat temu. Dokładniejsze sprecyzowanie pochodzenia i czasu ewolucji dinozaurów jest jednak nadal przedmiotem licznych badań.

dinozaury

Wiadomo jednak, że stały się dominującymi kręgowcami lądowymi od początku jury ok. 201 mln lat temu. Panowały potem przez 135 mln lat, aż do wyginięcia w okresie kredy. Miało wtedy miejsce tzw. wymieranie kredowe (66 mln lat temu), które wyznaczyło granicę kreda-trzeciorzęd i koniec ery mezozoicznej. Dominacja dinozaurów i ich największy rozwój trwał jednak przez cały okres jurajski i kredowy.

Zapis kopalny wskazuje, że ptaki są współczesnymi upierzonymi dinozaurami.

Dlaczego? Ponieważ wyewoluowały z wcześniejszych dinozaurowych teropodów, co miało miejsce w późnej epoce jury. W związku z tym, ptaki (Aves) stały się jedyną linią dinozaurów, która przetrwała wymarcie w okresie kredy i paleogenu około 66 mln lat temu. Dinozaury można zatem podzielić na ptasie dinozaury lub ptaki i nieptasie dinozaury, z których wszystkie są dinozaurami innymi niż ptaki.

Dinozaury to bardzo zróżnicowana grupa zwierząt

z taksonomicznego, morfologicznego i ekologicznego punktu widzenia. Ptaki, liczące ponad 10 000 obecnych gatunków, to obok ryb, najbardziej zróżnicowana grupa kręgowców. Korzystając z dowodów kopalnych, paleontolodzy zidentyfikowali też ponad 500 różnych rodzajów i ponad 1000 różnych gatunków nieptasich dinozaurów. Jednak należy brać pod uwagę, że zapis kopalny jest niekompletny. Naukowcy nie odkryli więc jeszcze skamieniałości wielu innych potencjalnych rodzajów i gatunków dinozaurów.

Takie jednak bez wątpienia musiały istnieć. Oszacowane na podstawie skamieniałości liczby nie odzwierciedlają prawdziwej różnorodności wymarłych dinozaurów. Jedną z przyczyn niekompletności zapisu kopalnego jest niepowszechne występowanie skał na powierzchni Ziemi, w niektórych okresach geologicznych. Na przykład znanych jest o wiele więcej rodzajów późnokredowych dinozaurów, niż dinozaurów żyjących w środkowej jurze. Dlaczego? Ponieważ wynurzone skały z późnej kredy są liczniejsze i szerzej rozprzestrzenione, niż skały z epoki środkowej jury. Te w znacznej części kryją się nadal dużo głębiej.

Czy wiecie, że potomkami dinozaurów są ptaki?

Dinozaury są obecnie reprezentowane na każdym kontynencie przez odkrywane szczątki kopalne. Reprezentują je jednak również ich istniejący potomkowie ptaki. W pierwszej połowie XX w. ptaków nie uznawano jeszcze za współczesne dinozaury. Większość społeczności naukowej uważała też wtedy, że dinozaury były powolne i zimnokrwiste.

Badania przeprowadzone jednak od lat 70. XX w. dobitnie wskazują, że wszystkie wymarłe dinozaury były zwierzętami aktywnymi. Miały podwyższony metabolizm i liczne przystosowania do nawet bardzo złożonych interakcji społecznych. Niektóre gatunki dinozaurów były roślinożerne, a jeszcze inne mięsożerne.

Dotychczas zebrane światowe dowody sugerują, że wszystkie dinozaury składały jaja. Cechą wspólną wielu dinozaurów, zarówno ptasich, jak i nieptasich, była też budowa gniazd, a nawet opieka nad młodymi. Dinozaury tak naprawdę w całości wcale nie wymarły, lecz przekształciły się w ptaki. Współczesne ptaki są jednym rodzajem potomnym dinozaurów, ponieważ mają wspólnego przodka z wymarłymi ptasimi i nieptasimi dinozaurami.

Główne cechy wspólne różnych gatunków wymarłych dinozaurów.

Cechą, która odróżnia dinozaury od innych gadów, jest otwór w stawie biodrowym, który pozwalał im chodzić w pozycji wyprostowanej. Pterozaury, czyli latające gady i plezjozaury gady zamieszkujące oceany, nie miały tej cechy. Nie zalicza się więc ich obecnie do dinozaurów. Badania wykazały natomiast, że wszystkie odkryte gatunki dinozaurów miały przede wszystkim wyprostowaną postawę z nogami prostopadłymi do ciała. Jest to główna cecha, która odróżnia dinozaury od wszystkich innych gadów.

Cecha ta jest ponadto taka sama, jak u ptaków. Ponadto, podobnie jak inne gady i ptaki, dinozaury też składały jaja. Najnowsze badania dowodzą, że jaja miały różne formy barwne. Ich czaszka miała otwór między oczodołem a nozdrzem. Jest to cecha jest wspólna dla wszystkich archozaurów. Dinozaury miały również dwa otwory za oczodołem.

Duże, mocne mięśnie szczęki przechodziły właśnie przez te otwory, aby móc przyczepić się dalej bezpośrednio do górnej części czaszki. W rezultacie, szczęki dinozaurów były w stanie otworzyć się bardzo szeroko i zacisnąć z jeszcze większą siłą. Ponadto, dinozaury żyły głównie na lądzie. Jeśli korzystały z wody, to tylko chwilowo, np. w czasie żerowania. Nabywana stopniowo ewolucyjna zdolność do lotu pozwoliła na koniec przekształcić się niektórym ptasim dinozaurom w obecne ptaki.

Dinozaury – kwestia wielkości i dwunożność.

Podczas gdy dinozaury były po przodkach często dwunożne, wiele wymarłych grup obejmowało również gatunki czworonożne. Niektóre były nawet w stanie zmieniać te pozycje. Znane są również wyrafinowane struktury ekspozycyjne na ciele, takie jak rogi lub grzebienie. Twory te są wspólne dla wszystkich grup dinozaurów. Niektóre wymarłe grupy rozwinęły też jednak modyfikacje szkieletu, takie jak np. kościste zbroje czy kolce na ciele.

Współczesna żyjąca linia ptasia (ptaki) dinozaurów jest na ogół niewielka wielkością. Powodem są przede wszystkim ograniczenia związane z lotem. Wiele prehistorycznych dinozaurów (nieptasich i ptasich) miało za to duże, a nawet wręcz olbrzymie ciała. Szacuje się, że największe dinozaury zauropody osiągnęły długość aż 39,7 metrów (130 stóp) oraz wysokość 18 m (59 stóp). Dinozaury które wymarły, były bardzo zróżnicowane pod względem kształtu, wielkości i masy ciała. Niektóre ważyły nawet do 80 ton. Były to więc największe znane zwierzęta lądowe wszech czasów na Ziemi.

Mimo to pomysł, że nieptasie dinozaury były jednakowo gigantyczne, jest błędnym przekonaniem. Wielu naukowców lansuje jednak ten pogląd, jako możliwy. Teza nie uwzględnia jednak, że duże i mocne kości w stopniu bardziej prawdopodobnym mogą przetrwać do naszych czasów w formie skamieniałości. Tymczasem wiele gatunków dinozaurów było dość małych rozmiarów (np. Xixianykus miał tylko ok. 50 cm długości). Ich maleńkie kości zwyczajnie więc łatwiej ulegały zniszczeniu, zamiast tworzyć skamieniałości.

Wszystkie dinozaury żyły na lądzie. Niektóre mogły co prawda żerować na bagnach i jeziorach, ale nie żyły całkowicie w wodzie. Gatunki mięsożerne drapieżne chodziły na dwóch nogach i polowały samotnie lub w grupach. Dinozaury roślinożerne chodziły zaś na dwóch lub częściej na czterech nogach. Roślinożerne pasły się nawet na wysokich roślinach, dzięki często nawet bardzo długim szyjom.

Dinozaury jako atrakcja muzealna i nie tylko.

Odkąd pierwsze skamieniałości dinozaurów zostały rozpoznane na początku XIX w., te prehistoryczne gady zrobiły olbrzymia karierę. Zmontowane w całość, odnajdywane po kolei pierwsze skamieniałe szkielety dinozaurów stały się główną atrakcją muzeów na całym świecie. Od momentu odkrycia dinozaury stały się więc trwałą częścią światowej kultury. Duże rozmiary niektórych grup tych gadów, a także ich pozornie potworny i fantastyczny charakter fascynuje ludzi do dzisiaj.

Zapewnia to regularne występowanie dinozaurów w bestsellerowych książkach i filmach, takich jak choćby słynny „Park Jurajski” i „Godzilla”. Utrzymujący się publiczny entuzjazm dla tych zwierząt zaowocował również skierowaniem znacznych funduszy na naukę o tych gadach. Z kolei media regularnie informują o nowych odkryciach i tworzą programy oraz filmy dokumentalne, omawiające tę grupę zwierząt.

COMMENTS

Comments are closed.