Celtowie to tajemniczy starożytny naród, po którym ocalało niewiele znalezisk. Wiadomo już o nich jednak małe, co nieco. O tamtych czasach do dzisiaj krąży też wiele legend. Poznaj niesamowity naród, jakim byli prehistoryczni Celtowie, zwani też Galowie lub Galatowie. Sprawdź — jak oni żyli i co robili, jakie tajemnicze obrzędy odprawiali ich kapłani druidzi.
Celtowie nie pozostawili po sobie żadnych źródeł pisemnych
Celtowie/Galowie/Galatowie to bardzo tajemnicze narody. Najstarsze odkryte wzmianki o nich są z VI w. p.n.e. Nazywano ich wtedy Κελτοί lub Keltoi po grecku oraz Celtae, Galli lub Galatae po łacinie. Określenia te pochodziły prawdopodobnie z ówczesnego języka celtyckiego i oznaczały „lud ukryty”. Znane zachowane źródła pisane wspominające Celtów to m.in.: pisma Hekataiosa z Miletu, Herodota z Halikarnasu, greckiego historyka Ksenofonta, Arystotelesa, historyka rzymskiego Liwiusza, greckiego geografa Strabona, rzymskiego historyka Ammianusa Marcelinusa, a nawet samego Juliusza Cezara. Pisali oni o Celtach, że są m.in. bardzo silni, bitni i krwiożerczy i nawet ich niebieskookie kobiety potrafią walczyć jak mężczyźni.
Społeczeństwo Celtów
Społeczeństwo Celtów było złożone z trzech pełniących odmienne role i funkcje warstw: kapłańskiej, wojowniczej i rolniczej. Najwyższym szacunkiem obdarzano kapłanów, którzy dodatkowo dzielili się jeszcze na trzy kasty:
bardowie – poeci i śpiewacy przekazujący podania, legendy i tradycję historyczną;
wieszcze (celtyckie „filid”) – sporo wiedzący badacze przyrody i wykonawcy obrzędów ofiarnych;
druidzi – najwyżsi autorytetem i rangą kapłani, posiadający największą wiedzę o bogach, ruchach gwiazd, świecie i Ziemi, a także przyrodzie i filozofii moralności. To druidzi pełnili funkcję sędziów, rozstrzygając w kwestiach spornych. Każdy druid uczył się najpierw aż 20 lat, przyswajając sobie wiedzę wyłącznie pamięciowo, „jako zbyt ważną, by powierzać ją pismu”.
Ważną rolę w społeczeństwie Celtów odgrywali też rzemieślnicy, czyli kowale, lekarze, bardowie, cywilni sędziowie. Najniższą warstwą byli nieliczni niewolnicy, którymi byli głównie jeńcy wojenni. Niewolnicy należeli do rodu lub całego plemienia (własność króla). Niektórzy stanowili też poświęcane krwawe ofiary obrzędów religijnych. Hierarchia społeczna wewnątrz każdego plemienia zależała od wielkości posiadanego majątku, siły, odwagi, inteligencji i sprytu, uroku osobistego i hojności. Rodziło to mocne współzawodnictwo w walce o przynależność do najwyższej arystokracji.
Szczególna rola władców Celtów
Obowiązkiem każdego władcy Celtów była troska o dobrobyt i bezpieczeństwo całego plemienia. Celtowie wierzyli przy tym, że władca pochodzi od mitycznego przodka, od którego czerpie siły magiczne. Co ciekawe, majątek władcy stanowił dobro wspólne. Władca musiał z niego utrzymać wojowników i przynajmniej w jakimś stopniu też i współplemieńców. Musiał też być płodny, co gwarantowało liczebność i przetrwanie plemienia oraz obfitość plonów. Wódz nie mógł też mieć wad fizycznych. Jjeśli więc został okaleczony lub zachorował, musiał zrzec się wtedy władzy na rzecz innego. Władca Celtów był też uważany za męża wszystkich kobiet plemienia.A innych mężów traktowano jako jego zastępców. Dlatego każde pierworodne dziecko uważano za dziecko króla.
Osiągnięcia Celtów
Celtowie/Galowie/Galatowie opanowali technologię pozyskiwania żelaza z rud bagiennych (limonitowych), hematytowych i syderytowych. Wydobywali też sól z ziemi i handlowali bursztynem. Znali się również na obróbce kowalskiej, co przyczyniło się do ich sukcesów militarnych. Celtyccy wojownicy uzbrojeni w żelazne miecze budzili powszechny postrach. Umiejętność kowalstwa umożliwiła też Celtom zreformowanie i unowocześnienie rolnictwa, w którym m.in. wprowadzili głęboką orkę za pomocą żelaznych radeł, co zwiększyło im plony, oraz wprowadzili żarna obrotowe, udoskonalając technikę mielenia ziarna. Wymyślone i używane przez Celtów narzędzia kowalskie w znacznym stopniu pozostają niezmienione w wyglądzie do dzisiaj. Choć koło garncarskie zapożyczyli od Greków, to jednak podnieśli jakość wytwarzanej ceramiki, dodając do gliny grafit. Ich naczynia były więc trwalsze i miały specyficzne zabarwienie.
Prócz rozwoju gospodarki, mieli też szerokie kontakty handlowe i bili własne monety (z brązu, srebra i złota), które po raz pierwszy pojawiły się pod koniec III w. p.n.e. Najstarsze z nich znalezione przez archeologów przypominają antyczne macedońskie, greckie i rzymskie pierwowzory, a późniejsze były wykonywane w stylu lateńskim. Bito na nich stylizowane głowy ludzkie lub zwierzęce, a także całe wizerunki zwierząt i zaprzęgi końskie. Na monetach tych są też nie zawsze dla nas zrozumiałe treści mitologiczne oraz imiona celtyckie i symbolikę dostojeństw, pisane alfabetem greckim lub rzymskim. Po podboju rzymskim monety celtyckie wyszły jednak stopniowo z obiegu.
Za środek płatniczy Celtowie używali też nieobrobione, płaskie sztabki żelaza oraz bydło hodowlane. Celtowie wynaleźli też własne pismo ogamiczne, poznane m.in. z inskrypcji w Irlandii i zachodniej Brytanii. Pochodzenie tego pisma Celtowie wiązali w swojej mitologii z Ogmiosem, zwanym też Ogma lub Ogme, bogiem uczonych i opiekunem literatury.
Religia Celtów
Ich najstarsze wierzenia miały tzw. charakter chtoniczny, czyli żeński. Czciły płodność, urodzaj i bogactwo oraz jednocześnie śmierć, siły niszczycielskie i nędzę. Kobiety w związku z kultem płodności miały wysoką pozycję w kulturze i tradycji celtyckiej, uosabiając prastare kobiece bóstwa, władające światem i mężczyznami. W starych legendach celtyckich władza i kobiecość są spójną jednością. Celtowie mieli też kult wody (rzek i źródeł, zwłaszcza gorących), kult uzdrawiania i zapładniania, kult przodków (wierzyli w nieśmiertelność i wędrówkę dusz) oraz tajemniczy totemizm (figuralne kulty zwierząt w najstarszych wierzeniach celtyckich, np. koni, jeleni, dzików, niedźwiedzi, totemami były też niekiedy rośliny, w tym zwłaszcza drzewa, np. dęby, cisy, jabłonie).
Najstarsze kulty Celtów dotyczyły też składania krwawych ofiar z ludzi i zwierząt oraz picie krwi i ceremonialne ludożerstwo. Specyficzny zwyczaj stanowił też „kult obciętych głów”. W epoce brązu Celtowie zaczęli też wierzyć w bóstwa solarne, związane z pierwiastkiem męskim. Prawdopodobnie każde plemię miało swojego boga męskiego w towarzystwie bóstwa żeńskiego. Te same bóstwa występowały też pewnie pod różnymi imionami. Obrzędy Celtów dotyczyły też bardzo przełomowych chwil w porach roku jak przesilenia letnie i zimowe, wiosenne i jesienne zrównanie dnia z nocą, czy zaćmienia słońca i księżyca.
Wierzenia schyłkowe Celtów są natomiast związane z wprowadzaniem bóstw rzymskich i mistycznych wierzeń bliskowschodnich (np. kult egipskiej Izydy, małoazjatyckiej Kybele, czy irańskiego boga Mitry zwany mitraizmem). Miejsca kultu Celtów miały plan okrągły obwiedziony rowami lub wałami albo kwadratowy (np. słynny megalityczny Stonehenge w południowej Anglii), niekiedy też były to studnie ofiarne. Kultura celtycka, w tym szczególnie wierzenia, mity i obrzędy nie zostały jeszcze jednak dokładnie poznane.
Księżycowy kalendarz celtycki
Celtowie/Galowie/Galatowie słyną też z tego, że opracowali najstarszy kalendarz celtycki, opierając go na astronomicznym cyklu księżycowym. Był on złożony z 12 miesięcy, z których siedem miało 30 dni a pięć 29 dni. Każda ta doba zaczynała się przy tym w nocy. Ponadto, w każdym miesiącu pierwsze 15 dni zaliczano jako „jasna”, pozostałe 15 lub 14 dni jako „ciemna” część kalendarza. Na 7, 8 i 9 dzień każdego miesiąca oznaczano pełnię księżyca.
Co ciekawe, Celtowie wierzyli, że miesiące 30-dniowe są szczęśliwe, choć i w tych nieszczęśliwych miesiącach przewidywali dni dobre. Później stopniowo pod wpływem Greków i Rzymian, kalendarz ten przystosowano do słonecznego, wydłużając, co trzeci rok o kolejny, 30-dniowy miesiąc i uważając wszystkie jego dni za feralne. Nowy rok kalendarza celtyckiego był 1 listopada, wtedy też był dzień przesilenia zimowego i początek zimy. Uznawano też dwie pory roku – zimową i letnią – dzielone dodatkowo na dwie równe części w dniu zrównania długości dnia i nocy.
Najważniejsze święta Celtów to:
Samhain, czyli pożegnanie lata w dniu 31 października, wygaszano wtedy ogień na ołtarzach i zapalano nowy, wierzono też, że nocą duchy zmarłych pojawiają się w świecie żywych;
Imbolc, czyli święto oczyszczenia przez ogień i wodę, przypadające w połowie zimy, w Wigilię 1 lutego;
początek lata, przypadający w Wigilię 1 maja;
Beltaine, czyli Ognie Beltosa, świeto związane z kolejnym rytuałem wygaszania i ponownego rozpalania ognia, które rozpalali Druidzi z dziewięciu rodzajów drzew;
Lughnasadh, czyli święto Boga Lugha, przypadające na Wigilię 1 sierpnia.
