Zwierzęta hodowlane od wieków odgrywają jedną z ważniejszych ról w rolnictwie. Już 9 000 lat temu podejmowano pierwsze próby udomawiania zwierząt dla swoich korzyści. Domestykacja dzikich zwierząt, czyli udomowienie, odegrało ważną rolę w rozwoju ludzkości. Przez tysiąclecia człowiek nauczył się krzyżować, następnie modyfikować genetycznie zwierzęta hodowlane, tak by jak najlepiej spełniały jego oczekiwania. W ten sposób dzisiejsze zwierzęta hodowlane w niczym nie przypominają swoich przodków.

Protoplastami hodowli zwierząt byli rolnicy z Anatolii i Persji, którzy przeszło 7000 lat temu zaczęli hodować owcy i kozy. Następnie zaczęli udomawiać bydło. Z kolei w Egipcie zaczęto hodować osły. Zwierzęta hodowlane były źródłem skór, mięsa, futer, tłuszczu, pierza, włosia i wełny. Bydło i osły były wykorzystywane jako zwierzęta pociągowe. W grupie zwierząt hodowlanych najwięcej jest ssaków. Do zwierząt hodowlanych zalicza się m.in. owce, krowy, świnie, kozy, konie, osły, muły. Poza Europą hodowane są także bawoły, woły i wielbłądy. Ptaki hodowlane to głównie kury, gęsi, kaczki i indyki.

2 października przypada Światowy Dzień Zwierząt Hodowlanych. 🙂

Przedstawiamy najpopularniejsze zwierzęta hodowlane:

Współczesne rasy bydła mlecznego i mięsnego

W grupie bydła hodowlanego znajduje się ok. 277 gatunków zwierząt. Większość gatunków bydła wywodzi się od tura, który wyginął w XVII wieku. Tur powszechnie występował w Europie, Azji i północnej Afryce. W przeszłości bydło domowe było hodowane głównie dla mięsa, skór i wykorzystywane jako siła pociągowa. Starożytne bydło nie dawało dużo mleka. Dopiero później udawało się wyhodować bydło wysokomleczne. Współczesne rasy bydła mięsne to m.in.: hereford, shorthorm i angus. Rasy mleczne to głównie holstein-fresian, brown swiss, ayrshire, jersey i guernscy.

Udomowione bydło zdobywało pokarm głównie na pastwiskach i łąkach. Współcześnie dietę bydła dostosowuje się indywidualne do bydła mlecznego i mięsnego. W Polsce najbardziej popularna jest rasa nizinnego bydła czarno-białego. Rasa ta daje doskonałe mleko i jest dobrym źródłem mięsa. Krowa czarno-biała rocznie daje nawet 7000 litrów mleka o zawartości 4,4% tłuszczu. Rekordzistki w ciągu całego swojego życia wydają nawet 100 000 litrów mleka. Rasa krów czerwono-czarnych jest również wysokomleczna, jednak częściej jest wykorzystywana na mięso. Polacy wyhodowali bydło czerwone polskie. Charakteryzuje je czerwone umaszczenie i wysoka odporność na trudne warunki bytowe.

W Polsce hoduje się także niemiecką rasę bydła angler. Niegdyś wyłącznie rasa mleczna, dziś także mięsna. Umaszczenie anglerów jest czerwone, często nieco jaśniejsze na tułowiu. Rocznie krowy te wydają od 3000 do 9000 litrów mleka o zawartości tłuszczu 4,5-5%. Z kolei typowo mięsna rasa Hereford wyhodowana została w Wielkiej Brytanii na przełomie XVII i XIX wieku. Umaszczenie herefordów jest czerwono-białe, jednak głowa, szyja, nogi i brzuch najczęściej są całe białe. Występuję odmiany z ragami i bez rogów. Rasa ta jest ceniona za wysokiej jakości chude mięso. Krowy ważą do 600 kg, a bydło opasowe nawet do 1000 kg.

Świnia – potomek dzika

Pierwszą rasę świń hodowlanych pochodzących od dzików wytworzono w starożytności. Świnie hodowane głównie w Grecji i w Rzymie. Były składane w ofierze bogom. Początkowo świnie od wiosny aż do do jesieni żyły w lasach, gdzie się pasły oraz odchowywały młode. Dopiero na zimę były zabierane do pomieszczeń. Współczesne rasy świń hodowlanych powstały w Wielkiej Brytanii w XVIII wieku.

Świnie są hodowane głównie w Europie, Azji i Ameryce Północnej. Świnie są wysoko cenione, gdyż mają małe wymagania żywieniowe, duże wydajność rzeźną i smaczne mięso. Żywią się głównie ziemniakami, czasami także pszenicą, trawą, owsem i jęczmieniem. Współcześnie hoduje się głównie 4 typy użytkowe świń: mięsne, tłuszczowo-mięsne, słoninowe i smalcowe.

Do ras typu mięsnego zalicza się m.in.: wielką białą angielską, niemiecką szlachetną, wielką białą polską, polską białą zwisłouchą, złotnicką białą i pietrain. Do ras typu tłuszczowo-mięsnego zalicza się np.: berkshire, puławską, essex. Do ras typy słoninowego zalicza się m.in. złotnicką pstrą i mangalicką. Do ras typu smalcowego zalicza się głownie świnie słabo umięśnione i o słabym kośćcu, które mają tendencje do zapasania się, czyli np. świnie wietnamskie i chińskie.

Owce – pierwsze zwierzęta hodowlane

Owce były jednymi z pierwszych udomowionych zwierząt. Prawdopodobnie hodowano je już 9000 lat temu w okolicach Iranu. Europejskie gatunki owiec pochodzą od euroazjatyckiego odgałęzienia muflonów (dzikich owiec). Owce żyją głównie na terenach górskich i stepowych. Przystosowały się do różnych warunków środowiska, dlatego występuję na całej kuli ziemskiej. W okresie letnim żywią się świeżą roślinnością, w okresie zimowym – sianem, słomą, roślinami okopowymi i paszą.

Współcześnie hoduje się głównie rasy wełniste (np. merynosy), mięsne (np. angielskie sothdown), mięsno-wełniste (np. kenty), mleczne (np. owce fryzyjskie), mięsno-łojowe (np. owce tłustopośladkowe) i kożuchowe (np. owce romanowskie).

Owce hoduje się głównie dla runa i wełny, wysokiej jakości mięsa i smacznego mleka. Z owczej wełny produkuje się futra, kożuchy, buty, wyroby galanteryjne. Z owczego mleka wyrabia się sery i napoje mleczne. Najważniejszym gatunkiem owiec są merynosy – białe tryki i maciorki. Merynosy stanowią 50% wszystkich ras owiec na świecie. Wełna merynosów jest ceniona ze względu na wysoko wydajne, puszyste włosie. Z jednej owcy rocznie można pozyskać nawet 4-9 kg wełny.

Konie – zwierzęta wszechstronnie użytkowe

Przodkowskie dzikich koni żyły już 50 milionów lat temu. Ich wysokość prawdopodobnie nie przekraczała 40 cm. Człowiek zaczął udomawiać ok. 8000 lat temu w Azji i Europie. Udomowiony koń dał początek 3 typom koni: stepowym, leśnym i płaskowyżynnym. Początkowo konie były hodowane dla mięsa i skóry. Później odegrały ważną rolę podczas prowadzonych wojen. Konie wykorzystywano także do wyścigów rydwanów, następnie jako zwierzęta pociągowe.

Konie stepowe żyją głównie w ogrodach zoologicznych, a na wolności w zachodniej części pustyni Gobi. Konie leśne wyginęły, ale dały początek koniom zimnokrwistym (np. ardeńskim i belgijskim). Konie płaskowyżynne były potomkami koni gorącokrwistych (np. arabskich).

Współcześnie konie hoduje się głównie jako zwierzęta pociągowe oraz pod wierzch. Rzadziej hoduje się je jako zwierzęta juczne i rzeźne. Konie wykorzystuje się w rolnictwie, turystyce, transporcie i sporcie, czasami w policji czy leśnictwie. Wyróżnia się różne typy koni użytkowych: wierzchowe (np. konie angielskie), wszechstronnie użytkowe (np. konie wielkopolskie), pospiesznorobocze (konie śląskie), pociągowe ciężkie (np. konie bretońskie) i juczne (np. hucyły).

W Polsce występują następujące rasy koni:

konik polski i jego odmiana konik biłgorajski,
rasa huculska,
rasa małopolska,
rasa śląska,
rasa wielkopolska,
kuc feliński,
polski koń szlachetny półkrwi,
polski koń zimnokrwisty.

W zależności od rasy, konie osiągają różną wielkość, budowę i masę ciała. Wysokość koni waha się od 80 do 180 cm w kłębie. Ważną od 200 do 1200 kg. Przeciętnie żyją od 18 do 30 lat. Roczny koń osiąga dojrzałość płciową. Konie cenione są nie tylko ze względu na walory użytkowe, ale także ze względu na ich piękny wygląd, spokojny charakter, wytrzymałość i inteligencję. Wykorzystywane są do jazd rekreacyjnych, a także terapii osób niepełnosprawnych (hipoterapii).

Osły i muły – wierne i wytrzymałe

Osły należą do rodziny koniowatych. Uwodniono je wcześniej niż konie. Osły i muły wykorzystywane są do pracy na farmach. Są silne i wytrzymałe, nadają się także pod siodło.

Na wolności żyje dziś osioł afrykański, zwany także osłem dzikim. Osioł domowy jest przodkiem osła dzikiego. Osły charakteryzują się dużą głową, długimi uszami, cienkim ogonem zakończonym kitą. Na świecie występuje ok. 78 ras osłów domowych, np.: osioł kataloński, osioł poitou, osioł andaluzyjski.

Osły są przystosowane do życia w górskim klimacie. Ze względu na wysoką wytrzymałość, odporność na ciężkie warunki, wykorzystywane są do ciężkich i wyczerpujących prac. Nie mają dużych wymagań pokarmowych, mogą dłuższy czas przeżyć bez wody. W ostatnich latach osły wykorzystuje się także w onoterapii, czyli terapii z udziałem osłów. Osły są wytrzymałe, cierpliwe, towarzyskie i bezpieczne dla ludzi. Wbrew powszechnemu przekonaniu, są uległe bardzie niż konie.

Muły to mieszańce uzyskane ze skrzyżowania klaczy konia z ogierem osła. Są to zwierzęta raczej juczne, rzadziej pociągowe. Zewnętrznie są podobne do koni. Muły się nie tylko wytrzymałe, cierpliwe i wydajne, ale także długowieczne. Żyją nawet 50 lat. Większość osobników jest bezpłodna. Muły hoduje się na Bliskim Wschodzie, w Azji, Afryce, Ameryce Południowej. W Europie występują głównie w Hiszpanii i Francji.

Ptactwo – źródło mięsa, pierza i jaj

Człowiek najwcześniej udomowił kurę (ok. 4500 lat temu). Koguty były wówczas wykorzystywane do walk kogutów. Były to także ptaki składane w ofierze bogom. Pierwsze domowe kury składały nie więcej niż 10 jaj rocznie. Kury nioski i kury mięsne wyhodowano znacznie później. Kura domowa pochodzi od bankiwa, ptaka z rzędu kuraków. Obecnie kura jest najpowszechniejszych ptakiem użytkowym na świecie. Występują różne typy kur, np.: nieśne lekkie, mięsne, ogólnoużytkowe, amatorskie. Występuje ok. 80 ras kur domowych, a do najpopularniejszych zalicza się: cornish, white rock, leghorny, minorka.

Kury są raczej lękliwe, nie przyzwyczają się do człowieka. Kury nieśne znoszą jaja do 13 roku życia. Rocznie znoszą ok. 250-350 jaj. Kursy mięsne są większe i cięższe. Koguty ważną nawet 5 kg. Po 40 dniach są zdatne do uboju. Kury nierasowe znoszą mniej jaj (ok. 100 rocznie), jednak są bardziej wytrzymałe od rasowych i potrafią samodzielnie poszukiwać pokarmu, nawet poza kurnikiem.

Kaczka domowa pochodzi od kaczki krzyżówki, która występuje w formie dzikiej niemal na wszystkich wodach półkuli północnej. Kaczka została udomowiona około 4500 lat temu. Dostarczała ludziom mięsa i puchu. Wyróżnia się 3 rasy kaczek domowych: mięsne (np. kaczki pekińskie, ruańskie, aylesbury), ogólnoużytkowe (khaki campbell, orpington), nieśne (jedyna rasa to biegusy). Kaczki nieśne hoduje się w Azji Południowej. Rocznie składają ok. 300 jaj.

Gęś domowa pochodzi od udomowionej gęgawy, gęsi chińskiej i bernikli kanadyjskiej. Gęsi hoduje się dla smacznego mięsa, wysokiej jakości tłuszczu, miękkiego puchu i pierza. Ważą od 3,5 do 10 kg. Przymusowo karmione, mają otłuszczone wątroby, z których wyrabia się pasztet. Rocznie składają od 10 do 70 jaj. Gęsi najczęściej hoduje się w Rosji, Chinach, Polsce, Francji, Izraelu i na Węgrzech.

Indyk domowy pochodzi od północnoamerykańskiego indyka dzikiego. Został udomowiony w XVI wieku. Indyk hodowany jest dla mięsa. Współcześnie występuje kilkanaście ras indyków. Różnią się głównie umaszczeniem i ubarwieniem. Wyróżnia się 3 typy indyków domowych: lekkie (np.. beltsville), średnio ciężkie (np. białe indyki szerokopierśne) i ciężkie (wyselekcjonowane indyki). Indyki hoduje się głównie w Stanach Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii, Francji i Niemczech.