Tereny bagienne w Polsce

Bagna, mokradła, grzęzawiska – wszystko to w nas ludziach budzi zrozumiałą grozę. Wyobrażamy sobie od razu jak łatwo można w nich ugrzęznąć i utopić się. Jednak dla bardzo licznych gatunków zwierząt i roślin bagna stanowią niesamowicie bogaty raj do życia. Konieczne sprawdź, jakie mamy tereny bagienne w Polsce. Poznaj również największe obszary bagienne świata. Zobacz także, jaką faunę i florę posiadają zwykle bagna i mokradła.

Czym są obszary bagienne?

Bagna zwane też mokradła stanowią obszary na których panuje stale utrzymujące się nadmierne nawilgocenie, przez co gromadzi się tam duża ilość wody. Bagna są przez to porośnięte zawsze przez specyficzną roślinność, która jest bardzo dobrze przystosowana do specyficznych warunków mokradeł, związanych z panującym tam dużym nawilgoceniem. Są to więc rośliny wodne, wodno-błotne i stref przybrzeżnych zbiorników wodnych. Czasami obszary bagienne bywają również traktowane jako synonim (zamienne określenie) torfowisk. Warto też dodać, że nauką zajmującą się badaniem genezy oraz funkcjonowania rozlewisk i bagien jest paludologia.

terenny bagienne w polsce i torfowiska

Gdzie zwykle tworzą się bagna i mokradła?

Obszary bagienne bardzo często tworzą się w różnorodnych zagłębieniach terenu – w nieckach, dolinach, jarach, na nizinach itp. Powstają przy tym na terytoriach zlokalizowanych we wszystkich strefach klimatycznych świata. Jednak największe połacie gruntu obejmujące mokradła i bagna zajmują na obszarach pokrytych tzw. wieczną zmarzliną (w tundrze i tajdze Eurazji, w tym na Syberii, a także w północnej Kanadzie i na Alasce) oraz na terytoriach rozlokowanych w strefie równikowej (w Afryce, Ameryce Południowej oraz Indonezji).

Poza tym, obszary bagienne tworzą się również wszędzie tam, gdzie grunt bardzo obniża się w stosunku do poziomu morza, czyli – w dolinach i na płaskich obszarach bezodpływowych, w dolinach i deltach rzek (szczególnie tych dużych), na pojezierzach, w zatokach morskich (szczególnie tych odciętych), w nieckach krasowych, a także nad brzegami oceanów i mórz.

warmia to tereny bagienne w polce
Warmia, siedlisko dzikich zwierząt i ptaków

Wieczna zmarzlina to warstwa gruntu poniżej 1 m w głąb ziemi, który w najzimniejszych rejonach naszego globu nigdy nie rozmarza. Deszczówka oraz woda z wiosennych roztopów ze śniegu i lodu może więc wsiąkać jedynie w rozmarzającą warstwę 1 m gruntu, nie głębiej. Siłą rzeczy powoduje to utrzymywanie się licznych stałych i okresowych rozlewisk i mokradeł.

Klasyfikacja – rodzaje i typy bagien

Z uwagi na sposób zasilania słodką wodą obszarów bagiennych, aktualnie wyróżnia się:

bagna/torfowiska ombrogeniczne – zasila je niemal wyłącznie woda opadowa, można je spotkać w strefach młodoglacjalnych (morenowych i sandrowych), w zatorfionych dolinach oraz na obszarach wydmowych i krasowych;
bagna/torfowiska topogeniczne – zasilają je wody podziemne, występują na słabo odwadnianych polodowcowych wysoczyznach morenowych oraz na obszarach bezodpływowych;
bagna/torfowiska soligeniczne – występują w miejscach wypływu wód podziemnych (bagniste źródła), powstających zwykle przy krawędziach dolin oraz u podnóży stoków, także na terenach poniżej lodowców;
bagna/mokradła fluwiogeniczne – występują wzdłuż cieków wodnych (rzek, strumieni) i są zasilane ich wodami wezbraniowymi oraz spływem wód powierzchniowych ze stoków górskich (wiosenne roztopy, pora deszczowa). Przy niskich stanach wód w rzekach, mokradła te zasilają głównie wody gruntowe, których poziom w rejonach rzek jest wysoki.

Natomiast ze względu na stopień uwodnienia (nawodnienia), obszary bagienne i podmokłe dzieli się na:

trzęsawiska – tereny nasycane wodą w sposób stały, niewysychające całkowicie, porasta je roślinność kępowa oraz pokrywająca bagna „kożuchem” zwanym też płem, który często zarasta jeziora zmieniając je z czasem w bagniska (proces tzw. eutrofizacji, lodowacenia);
mokradła stałe – tereny nasycane wodą w sposób stały, niewysychające całkowicie, woda w nich znajduje się przez cały rok blisko powierzchni gruntu, do 50 cm w głąb (np. tereny wiecznej zmarzliny w tajdze i tundrze);
mokradła okresowe – poziom wody w suchych porach roku ulega tu obniżeniu do głębokości ponad 50 cm w głąb gruntu (np. łąki zalewowe w dolinach rzecznych).

Największe i najbardziej znane obszary bagienne na świecie

Największe mokradła i bagna zajmują na obszarach z tzw. wieczną zmarzliną – a więc w tundrze i tajdze Eurazji, w tym na Syberii, a także w północnej Kanadzie i na Alasce. Oraz na terytoriach rozlokowanych w strefie równikowej Indonezji, Afryki i Ameryki Południowej. Za największy obszar bagienny na świecie uważa się Pantanal leżący w Ameryce Południowej, w Brazylii, Paragwaju i Boliwii. Teren ten jest zalewany wodami rzeki Paragwaj i jej dopływów. Zależnie od aktualnego poziomu wody bagna Pantanalu obejmują 150-200 tys. km2.

tereny bagienne świata
teren bagienny w Park Narodowy Everglades

Wśród największych obszarów bagiennych znajdują się również Wasiuganje (53 tys. km2) na Nizinie Zachodniosyberyjskiej w Rosji. Everglades na Florydzie w USA (największe bagna w tym kraju, 5695 km2. Średnia głębokość wody na południu Florydy sięga tu ledwie 15 cm. Ekosystem Everglades uważa się za poważnie zagrożony osuszaniem oraz ekspansją egzotycznych roślin i zwierząt), a także bagna u wybrzeży Nilu w Sudanie (ich obszar może wynosić nawet 55 tys. m2). Zgodnie z aktualnymi badaniami globalna wartość ekosystemów podmokłych na świecie jest wyceniana aż na 14.9 trylionów USD. Suma ta oznacza 45% wartości całego obecnie bogactwa naturalnego Ziemi.

Tereny bagienne w Polsce

Polska to kraj bogaty w ekologicznie niezwykle ważne tereny podmokłe których zostało u nas jeszcze ok. 1,5 mln ha. Są to środowiska bardzo zróżnicowane obejmujące m.in.: tereny jezior, podmokłe łąki, mokradła, bagna, torfowiska, wilgotne lasy, strefy zalewowe i wybrzeża. Wszystkie te tereny mają ogromne znaczenie dla ochrony zasobów przyrodniczych zarówno samej Polski. Jak i reszty Europy. Aż 100 terenów podmokłych w naszym kraju uznaje się aktualnie za „obszary ważne dla ochrony ptaków w skali europejskiej”. Przetrwanie wielu gat. występujących tam roślin i zwierząt zależy od tychże terenów podmokłych.  tereny bagienne w polsce, tereny bagienne w polsce, tereny bagienne w polsce

bocian biały ptak zamieszkujący tereny bagienne w Polsce
bocian biały

Mokradła i bagna zamieszkują niespotykane nigdzie indziej gat. zwierząt i roślin. Z tymi siedliskami silnie związane są też gat. ściśle chronione. Na polskich mokradłach żyje przy tym aż 70% bytujących u nas ptaków. Najlepiej znanym przykładem jest bocian biały. Choć z powodu urbanizacji, osuszania gruntów i chemizacji rolnictwa ich liczba w ostatnich latach maleje. To jednak w Polsce nadal gniazduje więcej bocianów, niż innych krajach – aż 30 tys. par (stąd znane powiedzenie, że „co czwarty bociek to Polak”). Inne znane gat. ptaków terenów bagiennych w Polsce to m.in.: orzeł bielik, błotniak stawowy, batalion, łabędzie, różne gat. kaczek, czapla biała i siwa, perkozy, kormorany i wiele innych.

Wśród ssaków można wymienić szczególnie wydry, bobry, łosie. Na polowanie zachodzą tu również wilki, jenoty i rysie. Tereny bagienne w Polsce to również idealny dom dla wszystkich naszych gatunków płazów i gadów. Bytuje tu także wiele gat. owadów i jedyne nasze storczyki (np. obuwik pospolity, czy różne gat. kukułek, buławików i kruszczyków) oraz słynne rosiczki.

łoś na terenach bagiennych
łoś na terenach bagiennych

Ochroną w ramach konwencji Ramsarskiej (światowa Konwencja Terenów Podmokłych) objęto w naszym kraju jak na razie 8 obszarów wodno-błotnych uznanych za mające znaczenie międzynarodowe. Dwa z nich stanowią obszary przyrodnicze zlokalizowane w dorzeczu Odry – Park Narodowy Ujście Warty (wcześniej rezerwat „Słońsk”). Na którym w czasie migracji jesiennych zatrzymuje się ponad 40 tys. ptaków, a także rezerwat „Stawy Milickie”, gdzie bytuje blisko 170 różnych gat. ptaków i jeden z największych w Europie kompleks stawów.

Dla ochrony przyrody w Polsce równie ważne są tez same doliny rzeczne, nierzadko nawet bardzo podmokłe i bagniste. Największe znaczenie mają tu w szczególności lasy nadrzeczne – lasy, które pod względem bioróżnorodności są określane mianem „tropikalnych lasów Europy”. Za jedną z najcenniejszych dolin rzecznych w Polsce jest uznawana dolina rzeki Odry- którą uznano nawet z tego powodu za tzw. „korytarz ekologiczny” mający znaczenie ogólnoeuropejskie dla migracji/wędrówek dzikich zwierząt.

tereny bagienne w Polsce to białowieskie bagna
Bagna Białowieskie w Białowieskim Parku Narodowym

Największe tereny bagienne w Polsce ich nazwy i rozmieszczenie na mapie

Za największe tereny bagienne w Polsce uznawane są obszary bagienne otaczające jeziora Łebsko (Bagna Łebskie) i Jamno (Bagna Jamnieńskie). Oraz występujące w dolinach rzek – np. wspomnianej Odry oraz rzeki Biebrzy (Bagna Biebrzańskie w dolinie rzeki Biebrzy, w Biebrzańskim Parku Narodowym), czy rzeki Grabowej (Bagna Grabowe w dolinie rzeki Grabowej, będącej dopływem rzeki Wieprz). Wielkie znaczenie mają również: bagna i rozlewiska Puszczy Białowieskiej (Bagna Białowieskie w Białowieskim Parku Narodowym).

biebrzańskie tereny bagienne w Polsce
Bagna Biebrzańskie w dolinie rzeki Biebrzy, w Biebrzańskim Parku Narodowym

Należy przy tym zaznaczyć, że szacowana ekonomiczna wartość naszych ekosystemów naturalnych sięga aktualnie aż 33 trylionów USD. Niestety jednak sytuacja wielu tych cennych obszarów podmokłych i bagiennych, mimo szerokiej ochrony nadal ulega pogarszaniu. Według równych specjalistów znaczna część z nich nadal nie jest też jednak wystarczająco chroniona. Ich niszczenie następuje głównie w wyniku zbyt radykalnych prac melioracyjnych i osuszania gruntów. Regulacji rzek oraz intensyfikacji rolnictwa i postępujących procesów urbanizacyjnych.