Rekin młot (Sphyrna zygaena)

Głowomłot pospolity zwany też ryba młot lub rekin młot, to jedno z najdziwniejszych zwierząt morskich jeśli chodzi o wygląd. Ryba ta posiada bowiem charakterystyczny pysk kształtem przypominający młot.

Rekin młot (Sphyrna zygaena) jest też nazywany głowomłot pospolity, lub ryba młot, rekin młot, młot, czy też rzadziej kusza młot. Jest to gatunek morskiej ryby żarłaczokształtnej (nadrząd Carcharhiniformes) należącej do rodziny młotowatych (Sphyrnidae), podgromady spodouste (Elasmobranchii) i gromady ryb chrzęstnoszkieletowych (Chondrichthyes). Gatunek ten po raz pierwszy w 1758 r. opisał szwedzki lekarz i przyrodnik Karol Linneusz. Nazwa gatunkowa Sphyrna zygaena wywodzi się od greckiego słowa „zygòn” oznaczającego „jarzmo”, natomiast nazwa rodzajowa od greckiego słowa „sphyra” oznaczającego „młot” – co nawiązuje do charakterystycznej młotowatej budowy pyska tego zwierzęcia.

rekin młot
rekin młot

Ryba młot jest często poławiana szczególnie u wybrzeży USA (zarówno na wybrzeżu wschodnim, jak i zachodnim), Brazylii, Tajwanu i Filipin, Hiszpanii, płd.-zach. Australii i zach. Afryki. Mięso tego rekina wykorzystuje się świeże, suszone, solone i wędzone. Choć jest ono bardzo popularne, to w wielu miejscach uznaje się je jednak za niejadalne, istnieją bowiem doniesienia o zatruciach. Za najcenniejsze uznaje się jego płetwy, które w krajach Wschodu wykorzystuje się do produkcji zupy z płetw rekina i w medycynie chińskiej. Niestety prowadzi to często do przełowienia, a nawet do odcinania płetw żywym rekinom i wyrzucania tak okaleczonych zwierząt za burtę na pewną śmierć. Zastosowanie ma także olej z wątroby, wykorzystywany m.in. do produkcji leków i tranu. Z kolei ze skóry tych ryb wytwarza się galanterię skórzaną, natomiast resztki są przetwarzane na mączkę rybną.

Głowomłot pospolity jest uważany za zwierzę potencjalnie dla nas niebezpieczne. Jednak należy wiedzieć, że odpowiada on prawdopodobnie tylko za kilka ataków na ludzi. Z uwagi na spadek liczebności niektórych populacji tego gat. i nadmierne przełowienie, Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody uznaje obecnie, że jest to gatunek klasy VU, czyli narażony na wyginięcie. Ponadto, w 2013 r. głowomłot pospolity wraz z wieloma innymi dużymi gat. spodoustych został wpisany do II Aneksu CITES, czyli Konwencji o Międzynarodowym Handlu Gatunków Zagrożonych Wyginięciem. W związku z tym, polowanie na te ryby zostało już zabronione u wybrzeży Nowej Zelandii. Natomiast u wschodnich wybrzeży USA połowy tego gat. są obecnie ściśle monitorowane przez Krajową Służbę Rybołówstwa Morskiego (NMFS).

ryba młot
rekin młot na Bahama

Rekin młot występowanie i środowisko życia

W przeciwieństwie do innych ryb młotowatych, ryba młot oprócz wód tropików (zamieszkuje tu strefy przybrzeżne Oceanu Spokojnego, Indyjskiego i Atlantyckiego), preferuje także wody umiarkowane na całym świecie. Jego zasięg jest więc dosyć szeroki.

W przeciwieństwie do innych gat. głowomłotów (tropikalnego S. lewini i S. mokarran), głowomłot pospolity zwykle pływa blisko powierzchni wody, często w toni głębokiej tylko do 20 m. Jedynie sporadycznie można go spotkać na większych głębokościach, niekiedy sięgających ponad 200 m. Rekin młot (Sphyrna zygaena) preferuje przy tym strefy przybrzeżne pobliża ujść rzek i zatok oraz wokół wysp i atoli, także słonawych. Czasem jest też widywany i na otwartym oceanie, zwykle w pobliżu górnych krawędzi szelfów kontynentalnych. Rekina tego uważa się też za gatunek amfidromiczny, ponieważ jest przystosowany do życia zarówno w wodzie słonej, jak i słodkiej.

głowa rekina
głowa rekina młota

Latem rekin młot migruje w kierunku biegunów północnego i południowego, gdzie poszukuje chłodniejszych wód, tworząc przy tym grupy liczące niekiedy nawet setki lub tysiące osobników. W czasie letnich upałów ryba ta często pływa tuż pod powierzchnią wody, mając wynurzoną płetwę grzbietową. Głowomłot pospolity to także drapieżnik aktywny za dnia i w nocy. Dorosłe osobniki zwykle prowadzą przy tym samotniczy tryb życia, a w skupiskach przebywają tylko w czasie migracji. Młode osobniki nie mające jeszcze 1,5 m dł. ciała, żyją w jednak licznych grupach, co chroni je przed atakami wodnych drapieżników. Takie grupy młodocianych rekinów młotów obserwuje się szczególnie u wschodnich wybrzeży RPA (liczą po ok. 100 osobników) oraz w wodach Zatoki Kalifornijskiej (liczą tu nawet ponad 1 tys. osobników).

Rekin młot charakterystyka

Rekin młot jest drugim co od wielkości gatunkiem w obrębie swojej rodziny. Średnio ma długość 2,5-3,5 m, choć spotykano też osobniki mierzące 5 m i ważące 400 kg. Wielkość u tych ryb nie stanowi przy tym cechy związanej z dymorfizmem płciowym. Głowomłot pospolity znany jest najbardziej ze swojego charakterystycznego kształtu pyska, który przypomina młot. Jest bowiem poprzecznie rozciągnięty i spłaszczony, nie ma też żadnych wcięć na środku przedniej krawędzi. Ta część pyska ryby młota jest nazywana cefalofolem i jego długość wynosi 26-29% długości ciała. Na jego zewnętrznych krawędziach umieszczone są duże, okrągłe oczy, posiadające półksiężycowate fałdy spojówkowe, które ochraniają migotkę oka. Na cefalofolu znajdują się także wąskie, wydłużone nozdrza.

Taka dziwna budowa głowy u głowomłota umożliwia widzenie stereoskopowe (ważna dla drapieżników umiejętność widzenia głębi, dzięki czemu zwierzę może lepiej ocenić odległość do ofiary) oraz sprawia, że jego pole widzenia jest większe i obejmuje pełne 360 stopni. Na spodzie pyska znajduje się szeroki otwór gębowy w kształcie litery U, wypełniony dużymi trójkątnymi zębami o lekko ząbkowanych krawędziach.

pływające rekiny
ryby młot, Galapagos

W sumie w szczęce górnej jest 26-32 zębów, a w dolnej 25-30. Rekin młot ma do tego wydłużone, wrzecionowato-opływowe ciało. Pierwsza płetwa grzbietowa jest wysoka i wygięta ku tyłowi. Rekin ten ma za to dosyć małe płetwy piersiowe (są na wysokości przedostatniej, czwartej szczeliny skrzelowej). Płetwy brzuszne i druga płetwa grzbietowa mają kształt romboidalny o szerokiej podstawie. U samców część płetw brzusznych tworzy narząd kopulacyjny pterygopodium. Płetwa odbytowa jest większa niż druga płetwa grzbietowa i ma mocno wygiętą ku tyłowi końcówkę. Ogon kończy natomiast długa i asymetryczna, heterocerkiczna płetwa ogonowa (jej górny róg jest kilkukrotnie dłuższy od dolnego). Skóra ryby młota jest pokryta romboidalnymi i zachodzącymi na siebie plakoidalnymi łuskami, mającymi kształt litery W. Grzbiet tego rekina ma barwę ciemno- lub szaro-brązową, natomiast boki i tył korpusu są nieco jaśniejsze, a spód – śnieżno biały. Poza dolnymi powierzchniami płetw piersiowych, wszystkie płetwy są ciemnobrązowe.

Dieta głowomłota

Ryba młot to aktywny drapieżnik. Dieta tego rekina składa się zwykle z ryb kostnoszkieletowych i bezkręgowców. W drugiej kolejności jego ofiarą padają także głowonogi, rekiny (także ich własnego gatunku – kanibalizm) i płaszczki (na niektórych obszarach płaszczki stanowią ulubioną zdobycz tego rekina i są wtedy głównym elementem jego diety, ostre i jadowite kolce płaszczek często wbijają się przy tym trwale w okolice ich jamy gębowej, u jednego schwytanego osobnika naliczono aż 95 tkwiących w pysku kolców).

W mniejszym stopniu jada też skorupiaki (w tym kraby, krewetki i wąsonogi). Rekiny te są inteligentne i potrafią też sprytnie zdejmować przynętę z haczyków wędkarskich. Naukowcy wykazali ponadto, że w wodach Europy Północnej rekin młot żeruje głównie na ławicach ryb śledziowatych i labraksów, natomiast u wybrzeży Ameryki Północnej żywi się przede wszystkim makrelami hiszpańskimi i menhadenem atlantyckim. W wodach Afryki Południowej młode głowomłoty żerują w pobliżu raf koralowych, polując tu na kalmary i małe ryby ławicowe (np. sardynki).

ryba młot
głowomłot pospolity wyrzucony przez morze

Natomiast osobniki dorosłe mające ponad 2 m dł. ciała żywią się głównie mniejszymi gat. rekinów i płaszczkami. Z kolei u wybrzeży Australii ryba młot żeruje głównie na kałamarnicach i mątwach, rzadziej na małych rybach kostnoszkieletowych. Na koniec warto dodać, że młode głowomłoty pospolite też bywają obiektem polowań, jadają je bowiem inne duże gat. rekinów. Na dorosłe głowo młoty polują z kolei także stada orek.

Głowomłot pospolity rozród

Samice tego gat. rekina dojrzewają płciowo mając długość 2,7 m, natomiast samce po osiągnięciu 2,1-2,5 m. Ich kopulacja ma zwykle miejsce u wybrzeży RPA (w lutym) i Australii (między styczniem, a marcem), w płytkich wodach przybrzeżnych. Samce często przy tym agresywnie podgryzają samice w okolicy płetwy grzbietowej i płetw piersiowych. Podobnie jak inne młotowate, ryba młot jest żyworodna. Rekiny te nie składają więc ikry, a ich embriony dorastają w ciele matki. Zużywają przy tym zapasy żółtka z pęcherzyka żółtkowego, który łączy się w tym celu ze ścianą macicy, tworząc tzw. łożysko żółciowe.

Dorosła samica po ciąży trwającej 10-11 miesięcy w jednym miocie rodzi 20-50 młodych (liczba młodych jest zależna od wielkości matki). Poród ma zwykle miejsce od stycznia do marca i odbywa się na płytkich wodach m.in. u wybrzeży Karoliny Płn. (USA). Noworodki mają ok. 50-61 cm i od razu dobrze pływają oraz pobierają pokarm. Dla bezpieczeństwa przez pierwsze kilka lat pozostają w tych samych płytkich wodach przybrzeżnych, żyjąc w grupach aż do osiągnięcia dojrzałości płciowej. Głowomłot pospolity żyje ponad 20 lat.