Imperium Mongolskie miało swój początek w XIII w., kiedy to Czyngis-chan zjednoczył plemiona mongolskie, podbił wiele sąsiednich ziem i został mianowany władcą Mongołów – pierwszym Mongolskim Wielkim Chanem. Od tamtego czasu Imperium Mongolskim rządzili Mongolscy Wielcy Chanowie, następcy Czyngis-chana. Rządy Mongolskich Wielkich Chanów przypadają na okres od panowania Czyngis-chana aż do podboju Mongolii przez lud Qingów z Mandżurii.
Niektórzy władali dobrze, inni zasłynęli z dalekosiężnych podbojów, a jeszcze inni wcale nie sprawdzali się w roli wodza. Ten artykuł opisuje wszystkich Wielkich Chanów w kolejności, w jakiej rządzili.
Mongolscy Wielcy Chanowie – lista
Lista Mongolskich Wielkich Chanów obejmuje 41 tytułów, które były nadawane kolejnym władcom Imperium Mongolskiego. W nawiasach podane są lata ich panowania. Niektórzy z nich nie byli chanami, a inni jedynie regentami – ta informacja również jest podana w nawiasie. Jeśli władca odznaczył się szczególnymi zasługami dla państwa mongolskiego, będą one opisane poniżej jego nazwiska.
-
Czyngis-chan (1206 – 1227)
Jego panowanie wyznacza początek Drugiej Ery w historii państwa mongolskiego – czas największego rozkwitu imperium. Jest to władca, którego potomkami są wszyscy Mongolscy Wielcy Chanowie. Jako młody chłopiec nie wyróżniał się brawurą, ale za to był uparty i odważny. We wczesnej dorosłości podporządkował sobie najpierw rodzinę, a następnie cały klan. Wkrótce rozpoczął walki plemienne, w których walczył jako wódz swojego klanu. Szybko zdobywał kolejne ziemie. Liczne zwycięstwa wojenne zawdzięczał doskonale wyszkolonej armii oraz taktyce wojny psychologicznej. Słynął z talentu przywódczego, ale również z tyranii. W 1206 został oficjalnym władcą Mongołów – Czyngis-chanem, którego dziedzictwo przejęli wszyscy Mongolscy Wielcy Chanowie.
W krótkim czasie przeprowadził szereg wojen, które przyniosły mu ogromne zdobycze terytorialne. Zawdzięczał to dobrze wyszkolonym oddziałom, a w dużej mierze również swojej złej sławie – uchodził bowiem za tyrana, a wrogowie poddawali mu się z lęku przed okrutnymi konsekwencjami walki. Za jego panowania Mongołowie zyskali dużą część ziem – po podboju Chin przez armię Czyngis-chana Imperium Mongolskie zwiększyło się dwukrotnie.
-
Tołuj (1228) (regent)
Najmłodszy syn Czyngis-chana. Bezpośrednio po śmierci ojca objął władzę, jednak po 2 latach zrzekł się jej na rzecz starszego brata, Ugedeja, co było zgodne z wolą Czyngis-chana. Zdobył m.in. Herat. Za rządów Ugedeja wsławił się jako jeden z dowódców kampanii przeciw ludowi Dżurdżenów.
-
Ugedej (1229 – 1241)
Był trzecim synem Czyngis-chana. W przeciwieństwie do ojca nie był tak energiczny i bezwzględny – odznaczał się inteligencją, spokojem i skromnością. Skupił się na rozwoju politycznym i gospodarczym na podbitych przez ojca ziemiach, dzięki czemu kolejni Mongolscy Wielcy Chanowie mogli władać dobrze zorganizowanym państwem. Ustanowił stolicę państwa w Karakorum, która stała się ośrodkiem prawnym kraju. Dzięki niemu w państwie mongolskim zorganizowano administrację państwową. Oprócz tego z jego inicjatywy powołano służbę kuriersko-pocztową, która działała na głównych szklakach komunikacyjnych imperium. Jego wielką zasługą było wybudowanie sieci studni na terenach stepowych, co dla wielu mieszkańców okazało się zbawienne. Polityka zagraniczna nie została jednak zaniedbana – za panowania Ugedeja Mongołowie podbili prawie cały teren Rusi.
-
Toregene (1241 – 1246) (regentka)
Była żoną Ugedeja i matką Gujuka. Zasadniczo zmieniła politykę państwa. Sprzeciwiła się woli męża i bez jego pozwolenia uczyniła swojego syna chanem. Mongolscy Wielcy Chanowie z późniejszych okresów odczuli jej wpływ na politykę, ponieważ za jej sprawą wielu dotychczasowych urzędników straciło swoje stanowiska.
-
Gujuk (1246 – 1248)
Ostatni Wielkim Chan z rodu Ugedeja.
-
Oguł Kajmysz (1248 – 1251) (regentka)
Była żoną Gujuka. Jako regentka aktywnie uczestniczyła w polityce imperium. Chciała, by kolejni Mongolscy Wielcy Chanowie byli przedstawicielami linii Ugedeja, lecz nie udało jej się do tego doprowadzić. Zażądała płacenia daniny przez Ludwika IX na rzecz Imperium Mongolskiego.
-
Mongke (1251 – 1259)
Był wnukiem Czyngis-chana i synem Tołuja. Zdobycie władzy zawdzięczał poparciu swojej matki oraz Baru-chana. Na początku część przedstawicieli rodów Ugedeja i Czagataja nie chciała uznać jego władzy, dlatego już na początku panowania rozkazał ich zamordować. Przyczynił się do powiększenia terytorium imperium – zdobył Bagdad oraz zaatakował Węgry i Polskę.
-
Kubilaj-chan (1260 – 1294)
Był wnukiem Czyngis-chana i synem Tołuja. Tytuł władcy mongolskiego, którym mianowali się wszyscy Mongolscy Wielcy Chanowie nadano mu w 1260 roku. Był pierwszym Wielkim Chanem, który był starannie wykształcony i dzięki temu za jego rządów Imperium Mongolskie osiągnęło szczyt rozwoju. Przeniósł stolicę z Karakorum do Chanbałyku (dzisiejszy Pekin). Został pierwszym cesarzem Chin z dynastii Yuan. Za jego rządów Imperium Mongolskie dokonało pierwszego najazdu na Japonię, który jednak z powodu sztormu zakończył się niepowodzeniem.
-
Temür Öldżejtü (1294 – 1307)
Był drugim cesarzem Chin z dynastii Yuan, wnukiem Kubilaj-chana.
Külüg-chan (1308 – 1311)
Bujantu-chan (1311 – 1320)
Gegeen-chan (1321 – 1323)
Jisüntemür (1323 – 1328)
Arigaba-chan (1328)
Toga Temür (1328 – 1329)
Kutughtu-chan (1329)
Toga Temür (ponownie) (1329 – 1332)
Irinczenbal (1332)
-
Togon Temür (1332 – 1370)
Był ostatnim przedstawicielem dynastii Yuan na tronie chińskim, a jednocześnie nosił tytuł władcy mongolskiego, jak inni Mongolscy Wielcy Chanowie. Za jego panowania w 1368 roku powstała dynastia Ming, co zakończyło okres Drugiej Ery i rozpoczęło Trzecią Erę w historii państwa mongolskiego. W okresie Trzeciej Ery Mongołowie coraz bardziej tracili na znaczeniu, aż w końcu stali się ludem poddanym innym mocarstwom.
Biliktu-chan (1370 – 1378)
Uschal-chan (1378 – 1388)
Dżorigtu-chan (1389 – 1392)
Nigülesegczi-chan (1393 – 1399)
Gün Temür (1400 – 1402)
Gujliczi (1403 – 1408)
Öldżejtü-chan(1408 – 1411)
Delbeg (1412 – 1414)
Ojradaj (1415 – 1425)
Adaj (1426 – 1438)
Tajsun-chan (1433 – 1452)
-
Esen (1452 – 1455)
Wódz ten miał wielki talent militarny i wiele zwycięstw na swoim koncie, jednak nie pochodził z dynastii Czyngis-chana. Dlatego kiedy przyjął ten sam tytuł, który nosili pozostali Mongolscy Wielcy Chanowie, wśród Mongołów wybuchł bunt, który doprowadził Esena do upadku.
Mar Körgis (1455 – 1466/1467)
Molon Taiji (1467 – 1471)
Manduul (1473 – 1479)
-
Dajan-chan (1480 – 1517)
Późniejsi Mongolscy Wielcy Chanowie zawdzięczają mu krótkotrwałe zjednoczenie Mongołów po okresie rządów Ojratów. Przywrócił tytułowi Wielkiego Chana jego dawne znaczenie i zawarł pokój z Chinami. W późniejszym czasie jednak kilkakrotnie najechał Chiny, co przyniosło mu znaczne zdobycze. Niestety nawet to nie powstrzymało ponownego rozpadu państwa mongolskiego, które dokonało się po jego śmierci.
Sain-Alag-chan (1518 – 1519)
Alag-chan (1519 – 1547)
Küdeng-chan (1548 – 1557)
Jasagtu-chan (1558 – 1592)
Seczen-chan (1593 – 1603)
-
Ligdan-chan (1604 – 1634)
Po jego śmierci Mongolscy Wielcy Chanowie przestali istnieć, a Imperium Mongolskie zostało przejęte przez Mandżurię.