Polska jest obecnie jednym z pierwszych państw w Europie pod względem ilości powierzchni leśnych. Zajmują one u nas łącznie 29,4% terytorium, co stanowi 9,1 mln ha. W przeciwieństwie do lasów Europy Zachodniej, większość stanowią u nas lasy państwowe, z których ok. 7,6 mln ha podlega Państwowemu Gospodarstwu Leśnemu Lasy Państwowe. Konieczne poznaj ekosystem lasu w Polsce. Przeczytaj, jakie są warstwy lasu i rodzaje lasów w Polsce. Dowiedz się też, jaki jest stan lasów w Polsce oraz struktura wiekowa lasów.
Stan lasów w Polsce
Nie od dziś wiadomo, że obszary leśne ulegały stopniowemu zmniejszaniu i degradacji już od czasów prehistorycznych. Prowadziła i nadal do tego prowadzi postępująca ekspansja człowieka oraz inicjowane przez niego procesy cywilizacyjne (antropopresja), np. wyrąb lasów, zabudowa i zanieczyszczenie środowiska. Bardzo duże przyspieszenie likwidacji lasów (wylesienia) miało miejsce w XIX i XX w.
Stan lasów w Polsce na tle Europy (szczególnie Zachodniej) wypada jednak bardzo dobrze pod tym względem. Jeszcze pod koniec XVIII w. lesistość w naszym kraju była na poziomie ok. 40%. Jednak po II wojnie światowej i związanych z nią przesunięciach naszych granic wschodnich i zachodniej, w 1946 r. lesistość wynosiła u nas już tylko 20,8%. Nie było to jednak naszą winą. Następnie w latach 1946-1970 nasza gospodarka leśna polegała głównie na zalesianiu (najczęściej było to sosną) kraju, co zwiększyło u nas lesistość do 28%.
Obecnie stan lasów w Polsce w dniu 31.12.2013 r. wykazał, że obszary leśne stanowią 9177,2 tys. ha, czyli 29,4% całej powierzchni naszego kraju. Od końca ostatniej wojny zasoby leśne Polski stale ulegają, więc powiększeniu. Decyduje o tym Narodowy Program Zwiększania Lesistości, który zakłada, że w 2020 r. lasy mają u nas objąć już 30% powierzchni kraju, a w 2050 ma to być 33% powierzchni. Lasy publiczne stanowią przy tym 82% wszystkich naszych lasów, z czego lasy zarządzane przez Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe obejmują 78%. Reszta to lasy parków narodowych (2% ogółu krajowej powierzchni leśnej), lasy gminne (0,9%) i inne lasy we własności skarbu państwa (1,1%). Lasy prywatne w Polsce stanowią jedynie 18% ogólnej powierzchni leśnej. W Europie Zachodniej rozkład ten jest zupełnie odwrotny, jednak mimo to nasze lasy są w lepszej kondycji i najmniej zagrożone antropopresją. Mamy być, z czego dumni jako kraj!
Rodzaje lasów w Polsce
Rodzaje lasów w Polsce obejmują: bory, bory i lasy mieszane, grądy, łęgi i olsy. Bory stanowią lasy iglaste, które można podzielić dodatkowo na: lasy sosnowe, świerkowe i jodłowe.
Bory te są ekonomiczne i wytrzymałe, gdyż porastają gleby piaszczyste i ubogie w składniki odżywcze. W ich runie znajdziemy m.in. wrzosy, jagody, borówki, poziomki.
Grądy to lasy liściaste porośnięte przez dęby, graby, buli, klony, czy lipy. Drzewa te preferują już jednak żyzne gleby próchniczne. W runie tych lasów można spotkać m.in. kolorowo kwitnące fiołki, dzwonki, zawilce, czy przylaszczki.
Łęgi są z kolei liściastymi lasami zlokalizowanymi przy podtopionych brzegach rzek i strumieni. Porastają je głównie olchy, wierzby, jesiony.
Olsy to natomiast lasy złożone głównie z olchy czarnej. Zlokalizowane są głównie na leśnych bagnach i moczarach, gdzie grunt jest podtapiany i stale grząski.
Natomiast bory i lasy mieszane składają się z drzew zarówno iglastych, jak i liściastych, np. sosny, jarzębiny, świerków, buków, leszczyny, cisów, trzmieliny itp.
Od 1945 r. struktura gatunkowa lasów w Polsce ulega ważnym zmianom nie tylko liczebnościowym, bowiem m.in. zwiększa się też udział drzewostanów z przewagą gatunków liściastych oraz zróżnicowanie struktury wiekowej i gatunkowej całego drzewostanu. Jednak w dużej części lasy polskie wciąż są sztucznie wytworzonymi monokulturami (głównie sosnowymi i świerkowymi). Sadzi się je jako tzw. lasy zastępcze w miejscu naturalnego kształtowania się ekosystemów. Zwiększeniu ulega też udział jodły, dzięki przebudowie górskich monokultur świerkowych w Tatrach, Sudetach i Beskidach.
Jeśli chodzi o rodzaje lasów w Polsce w %, to w strukturze leśnej Polski przewagę mają wspomniane lasy iglaste z dominacją sosny zwyczajnej. Siedliska borowe stanowią przy tym 51%, a lasowe 49% (w tym 3,8% to olsy i łęgi) powierzchni naszych lasów. Pierwotne, naturalne kompleksy puszczy leśnych są obecnie tylko fragmentaryczne. Jest to część Puszczy Białowieskiej (obręb Białowieskiego Parku Narodowego). Mimo wszystko nasze lasy pierwotne stanowią wielki unikat na skalę europejską.
Warstwy lasu – ekosystem lasu w Polsce
Rośliny porastające las tworzą tzw. warstwy lasu nazywane też piętra lasu. Ekosystem lasu w Polsce to typowy las iglasty lub liściasty, czy mieszany strefy klimatu umiarkowanego Europy. Drzewa liściaste i/lub iglaste stanowią najwyższą tu warstwę leśną. Są tu zarówno zwarte korony drzew, jak i pojedyncze wyższe od nich drzewa i nieco niższe, zależnie od wieku i gatunku. Ekosystem lasu w Polsce w tej warstwie obejmuje np. dąb szypułkowy, jesion wyniosły, klon pospolity, lipę drobnolistną, topole, olchy, buki, brzozy, wiązy, kasztanowce, robinie akacjowe, sosnę zwyczajną, modrzew europejski, czy świerk pospolity.
Niższa warstwa lasu to podszyt. Tworzą go młode drzewka i krzewy – np. dziki bez, jarząb pospolity (jarzębina), leszczyna pospolita (orzech laskowy), malina właściwa, jałowce, cisy, czeremchy, topola osika, trzmielina pospolita, czarny bez, głogi, młode robinie akacjowe.
Runo leśne to warstwa ziół i innych roślin do 1 metra wzwyż – np. : wrzos pospolity, borówka brusznica, borówka czarna (czarne jagody), narecznica samcza, orlica pospolita, przylaszczka pospolita, poziomka pospolita, fiołki leśne, konwalia majowa, czy zawilec gajowy.
W najbliższej ziemi warstwie ściółkowo-mszystej rosną mchy, porosty i grzyby (jadalne to np. borowiki czyli prawdziwki, podgrzybki, pieprzniki jadalne czyli kurki, kanie, maślaki, kozaki). Obok nich tworzy się ściółka złożona z opadłych liści i igieł, gnijących roślin, szyszek, martwych pni drzew.
Drzewa i inne rośliny w lesie tworzą odpowiednie warunki do życia dla innych organizmów żywych zamieszkujących las. Las ma największe znaczenie jako dostarczyciel niezbędnego do życia tlenu.
Ekosystem lasu w Polsce – fauna
We wszystkich nadziemnych warstwach lasu mieszka wiele pajęczaków, owadów, ptaków i ssaki. W koronach drzew bytują jednak tylko te ssaki, które potrafią się wspinać, jak np. wiewiórki i kuny. W koronach drzew liczne ptaki budują swe gniazda, choć niektóre bytują też i na ziemi, jak np. głuszce i cietrzewie.
W najbliższej ziemi warstwie ściółkowo-mszystej zamieszkują gady i płazy (niektóre też wspinają się nieco wyżej na krzewy i młode drzewka – np. rzekotka drzewna, zaskrońce), mnóstwo owadów, pajęczaków, ślimaków, dżdżownic. Żeruje tu jeż, myszy, czy łasice. Jest to również miejsce życia licznych bakterii i innych destruentów rozdrabniających rozkładające się szczątki roślin i zwierząt ponownie na podstawowe pierwiastki chemiczne przechodzące do gleby. W glebie swoje nory kopią krety, nornice, borsuki, lisy. Żyją tu również liczne dżdżownice, mrówki i larwy owadów.
Znane roślinożerne ssaki leśne Polski określane mianem zwierzyny płowej lub grubej, to np.: jelenie, sarny, dziki, daniele, łosie, a także reintrodukowane (wsiedlane) na powrót w polskie lasy żubry i koniki polskie.
Typowe leśne drapieżniki to z kolei: lisy, wilki, jenoty, borsuki, kuny leśne (tumak), łasice, sobole, wydry, niedźwiedzie, rysie. Inne znane ssaki naszych lasów to: bobry, wiewiórki, zające (szarak i bielak), jeż europejski, mysz leśna, koszatki, orzesznice.
Ptaki leśne Polski to np.: dzięcioły (np. duży, mały, czarny, zielony, trójpalczasty), dudek, wilga, pełzacz leśny, kowalik, bocian czarny, czyż, kukułka, kos, puszczyk, puchacz, bielik europejski, myszołów zwyczajny, głuszce i cietrzewie.
Owady: mrówka rudnica, żuk gnojarz, jelonek rogacz, motyl rusałka pokrzywnik czy rusałka wierzbowiec.
Płazy i gady: ropucha szara, rzekotka drzewna, kumak nizinny i górski, salamandra plamista, jaszczurka zwinka, padalec, gniewosz, żmija zygzakowata, zaskroniec.
Większość zwierząt tworzących ekosystem lasu w Polsce jest pod ochroną, a tylko nieliczne są łowne np.: sarny, jelenie, daniele, dziki, lisy, jenoty, borsuki, kuny.
Struktura wiekowa lasów w Polsce
Struktura wiekowa lasów w PGL Lasy Państwowe charakteryzuje się dominacją drzewostanów w III i IV klasie wiekowej, czyli mających po 41-60 lat i 61-80 lat. Obejmują one odpowiednio 24,7% i 19,2% ogólnej powierzchni leśnej.
Struktura wiekowa lasów prywatnych i gminnych jest inna – według stanu z 1999 r. na 35% powierzchni rosły drzewa z II klasy wieku (mające 21-40 lat), a 25% drzewa z III klasy wieku. Ponad 100-letnie drzewostany w Lasach Państwowych zajmują w sumie 14,1% powierzchni. Średni wiek drzewostanu w Lasach Państwowych w 2008 r. wyniósł 60 lat, a w lasach prywatnych – 40 lat. Od zakończenia II wojny światowej następuje przy tym stały wzrost udziału drzewostanów mających wiek powyżej 80 lat. Ich powierzchnia wzrosła z ok. 0,9 mln ha w 1945 r., do prawie 1,55 mln ha w 2008 r. Powierzchnia niezalesiona Lasów Państwowych wynosi 1,3%, przy o wiele większej ich ilości (prawie 5%) na terenach prywatnych i gminnych. ekosystem lasu w polsce,
